Bağışıklık Sistemi Nedir? Çeşitleri Nelerdir? Nasıl Güçlendirilir?

Hepimiz günlük yaşamda birçok kez bağışıklık sistemi (immün sistem) terimini duymuşuzdur. Özellikle kanser hastalığı denilince akla ilk gelen kavramlardan birisi bağışıklık sistemidir. Elbette ki bağışıklığı zayıf olan her insanın kansere yakalanacağına dair bir genelleme yapılamaz. Fakat şu bilgi gözardı edilmemelidir; bağışıklık sistemi sizi hastalıklardan korumaya çalışan bir kalkan vazifesi görür, ne kadar iyi olursa hasta olma riskiniz de o kadar azalacaktır.

Bağışıklık sistemi aslında çok kapsamlı ve başarıyla işleyen bir sistemdir. En basit haliyle anlatacak olursak; birçok askeri olan büyük bir ordu gibi düşünebilirsiniz. Bu askerler vücuda yaklaşan bir tehlike yani hastalık olduğunu fark ettikleri an savunmaya geçerler. Dahası bu askerler o tehlikeleri görür, hafızasına yerleştirir, bir sonraki yaklaşımlarında anında tanıyarak önlemlerini alırlar.

[renkbox baslik="Pankreas Kanseri Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Korunma Yolları ve Tedavisi" link="https://bilgihanem.com/pankreas-kanseri-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/02/pankreas-kanseri-hakkinda-bilgiler.jpg" renk="turuncumavi" yenisekme="evet"][/renkbox]

Bir bebek doğumla birlikte anne karnından ayrılır ayrılmaz dış ortamda sayısız mikroorganizma ve yabancı maddelerle karşı karşıya kalır. Bağışıklık sistemi doğumla birlikte kusursuz bir şekilde çalışmaya başlamaktadır. Günümüzde bağışıklık sisteminin işleyişi ve organlarının çok detaylı bir şekilde çözülmesi sayesinde birçok hastalığın da önüne geçilmiş veya tedavi sürecinin kısaltılması sağlanmıştır. Bağışıklık bilimine “immünoloji” adı verilmektedir. Bu terim ise Eski Roma’da askerlikten muaf yani korunmuş asiller için kullanılan “immunitas” kelimesinden türetilmiştir.

Bağışıklık Sistemi Nedir?

Bağışıklık sistemi bir canlıda hastalığa sebep olabilecek bütün virüs, patojen ve yabancı maddeleri tanıyıp, yok eden diğer bir deyişle vücudun hastalıklara karşı dirençli olmasını sağlayan bir sistemdir. Bağışıklık sisteminin muazzam bir işleyiş mekanizması vardır. Bu sistem vücuda giren veya vücutla temas halinde olan tüm yabancı maddeleri tanır, en ince ayrıntısına kadar tarama yapar ve bunları canlının sağlıklı doku hücrelerinden ayırt etmektedir.

Bağışıklık sisteminin görevi ilk olarak bu yabancı maddelerin vücuda girmelerini engellemektir, eğer bir şekilde girmişlerse girdikleri yerde tutmak ve yayılmalarına izin vermemektir. Bağışıklık sistemi o kadar hassas bir işleyişe sahiptir ki; protein ve aminoasit gibi yapı olarak birbirine çok benzeyen maddelerin bile ayrımını yapabilir.

Bağışıklık sistemi doğumla birlikte aktif hale gelir ve canlının ölümüne kadar işleyişine devam eder. Yani doğadaki her canlı kendilerinde olmayan yabancı doku, molekül ve hücrelere karşı bir savunma mekanizmasına sahiptir. Eğer bağışıklık sistemi herhangi bir sebepten dolayı zayıflarsa vücudun koruma yeteneği de zayıflar. Bu zayıflığı fırsat bilen virüsler bir anda vücuda girmeye başlar ve grip, nezle gibi en basit hastalıklara karşı bile direnç gösterilemez.

Canlı yapısında sürekli çalışan birçok organ ve doku sistemi vardır. Ancak bunlardan bazıları kendine hayran bırakacak derecede karmaşıktır. Bu sistemlerden biri de konumuz olan bağışıklık sistemidir. Bu sistemin en önemli özelliklerinden biri hatırlama kabiliyetinin olmasıdır.

Sistemin askerleri yani görevli olan tüm hücreler karşılaştığı yabancı bir maddeyi hafızasına kaydeder ve daha sonra gördüğünde hemen tanıyarak önlemini alır. Bu tanıma işlemi sayesinde bir önceki karşılaşmadan çok daha çabuk bir tepki vermektedir.

Bağışıklık Sistemi Organları Nelerdir?

Bağışıklık sisteminin insan vücudundaki görevinin gerçekleşmesi bazı organ ve dokuların işbirliği sayesinde olmaktadır. Bu organlar genel olarak lenfoid dokulu organlardır. Bağışıklık sisteminin temel öğeleri akyuvarlar, kemik iliği, lenf sistemi, hormonlar ve bazı proteinlerdir.

• Bademcikler: Bademcikler boğazda lenfositlerin toplandığı küçük yapılardır. Dışarıya açılan bir açıklık olan ağızdan gelebilecek yabancı maddelere karşı ilk engel görevi görmektedirler. Bademciklerin içerisinde yer alan lenf damarlarından boyun ve çene altı düğümlerine doğru lenf sıvısı akmaktadır. Bu akma işlemi sırasında lenf damarlarının duvarından lenfosit salgılanır. Bu lenfositler ise vücuda giren patojen ve mikroorganizmaları temizleme işlemi yapmaktadır.
• Lenf: Bağışıklık sisteminde yer alan hücre ve proteinleri, vücudun bir yerinden başka bir yerine taşıyan dolaşım sistemidir.
• Lenf Düğümleri: Koltuk altı, çene altı, dirsek, boyun ve göğüslerde bulunan bu yapılar T ve B hücrelerinin bulunduğu merkezlerdir.
• Lenf Bezleri: Yutağın üst kısmında, burun boşluğunun arka tarafında bulunan lenfoid dokulu parçalardır. Hastalığa sebep olan enfeksiyon ajanlarını ve onların ürettiği antikorları yakarlar.
• Timus: Timus göğüs boşluğu içerisinde yer alan, iki parçadan oluşan bir organdır. Olgunlaşmamış lenfositler kemik iliğinden çıkıp timusa gelir, burada büyür, olgunlaşır ve bağışıklık sistemindeki görevlerini yerine getirmek üzere kana karışır.
• Karaciğer: Karaciğer immünolojik etkin hücreleri içermektedir. T-hücreleri ilk olarak fetüs karaciğeri tarafından üretilmektedir.
• Dalak: Karın boşluğunun sol üst tarafında bulunan bu organın en önemli görevi, fonksiyon dışı kalmış kanı süzmek ve bağışıklık sisteminde görev alan antibadi üreten hücrelerin gelişimini sağlamaktır.
• Peyer Plakları: İnce bağırsağın ileum bölgesinde yer alan peyer plakları, bağırsak lümenindeki patojenlerin kontrol altında tutulmasını sağlar.
• Kemik İliği: Bağışıklık sisteminde görev yapan tüm hücrelerin, kök hücrelerinin bulunduğu merkez kemik iliğidir.

Bağışıklık Sisteminin Çeşitleri Nelerdir?

İnsanda temel olarak 2 tür bağışıklıktan söz edilebilir. Birincisi doğuştan gelen bağışıklık, ikincisi edinilmiş yani sonradan kazanılmış bağışıklıktır.

Doğuştan Gelen (Doğal) Bağışıklık Sistemi

Doğal bağışıklık canlının doğumundan itibaren başlayıp, ölümüne kadar çalışmaya devam eden bir savunma mekanizmasıdır. Genetik özelliklere bağlıdır ve nesilden nesile geçebilir. Doğal bağışıklıkta insan vücudu herhangi bir antikor oluşturmadan mikroplara karşı korunmaktadır.

Birkaç örnek verecek olursak; midenin salgıladığı asit birçok yabancı mikroorganizmanın burada canlı kalmasını engeller, gözyaşı gözde bulunan mikropları öldürür, burun kılları nefes alma esnasında yabancı partikülleri tutarak içeri girmesini engeller. Örneklerini çoğaltabileceğimiz doğal bağışıklık genel olarak kalıtsal, anatomik, doku, hormon ve salgılardaki özel koruyucu maddelerle sağlanan bağışıklık türüdür.

Sonradan Kazanılmış (Edinilmiş) Bağışıklık Sistemi

Vücudun mikroorganizmalara karşı antikor üreterek kazandığı bağışıklıktır. Başka bir ifadeyle çeşitli yollarla sonradan kazanılmış bağışıklık sistemidir. Edinilmiş bağışıklık kendi içerisinde aktif ve pasif bağışıklık olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Aktif Bağışıklık: Antijenlere maruz kaldıktan sonra oluşan bağışıklıktır. Üç şekilde meydana gelebilir.

Aşılanma ile; içerisinde mikropların zayıflatılmış hali veya bunların toksinleri bulunan, laboratuvar ortamında üretilmiş maddeye aşı denmektedir. Aşılama bağışıklık kazanmanın yapay şeklidir. Aşı içerisindeki mikroorganizma laboratuvar ortamında işlemden geçirildiği için hastalık yapma tehlikesi yoktur. Aşı ile kazandırılmış bağışıklıkta temel mekanizma şudur; aşı sayesinde hastalık yapıcı mikroorganizma daha önceden vücuda tanıtılır, bunu tanıyan bağışıklık sistemi hemen belleğine atar. Daha sonra tekrar karşılaşma durumunda ise hastalık yapmasına fırsat vermeden antikor üreterek onu yok eder.

Hastalığı geçirme ile; bu şekilde kazanılmış bağışıklığa aşılama tekniğinin doğal halidir diyebiliriz. Sistem ikisinde de aynıdır. Bağışıklık sistemi önceden geçirilmiş hastalık sayesinde o mikrobu tanır ve bir dahaki sefere hastalık yapmasına fırsat vermez.

Sağlıklı iken vücudun antikor üretmesi ile; vücuda giren mikropların sayısı eğer çok fazla değilse, akyuvarlar bu mikropları hastalık yapmasına fırsat kalmadan yok ederler. Bu esnada kanda kendiliğinden antikor oluşur ve aynı mikrop ikinci kez vücuda girmeye kalktığında antikor engeliyle karşılaşır.

Pasif Bağışıklık: Vücuda dışarıdan antikor verilmesiyle sağlanan bağışıklıktır. Bunun için serum kullanılır. Serumlar hazır antikorlardır, bazı durumlarda vücudun ürettiği antikor yetersiz gelir ve dışarıdan serum takviyesi yapılır. Serumun yanında ilaçla da yapılabilen pasif bağışıklığın koruyucu olmadığını sadece tedavi edici bir yöntem olduğunu belirtmemizde fayda vardır.

Bağışıklık Sistemi Nasıl Güçlendirilir?

Bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi hastalıklara karşı direnç kazanmak ve birçok hastalıktan etkilenme miktarını azaltmak için çok önemlidir. Çünkü vücutta oluşan her türlü hastalık bağışıklık sisteminin zayıf olduğu zamanları fırsat bilerek ortaya çıkmaktadır.

[renkbox baslik="Hastalık Hastalığı (Hipokondriyazis) Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Korunma Yolları ve Tedavisi" link="https://bilgihanem.com/hastalik-hastaligi-hipokondriyazis-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/02/hastalik-hastaligi-hakkinda-bilgiler.png" renk="yesil" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Bağışıklık sistemini genetik faktörler, çevresel faktörler ve beslenme alışkanlıkları gibi unsurlar etkilemektedir. Daha güçlü ve dirençli bir bağışıklık sistemine sahip olmak için yapmanız gerekenler şunlardır:

• Sebze ve meyveleri bol bol tüketmeye özen gösterin. Örneğin; domateste bulunan likopen, turunçgiller içerisindeki karoten, keten tohumundaki lignan, brokoli ve karnabahardaki glukozinolatlar ve daha birçok meyvede bulunan antioksidan gibi maddeler vücudu kanser gibi ciddi hastalıklardan bile korumaktadır.
• Eğer meyve ve sebzeyle aranız çok iyi değilse vitaminlerden yardım alabilirsiniz. Vitaminler için birkaç kısa bilgi verelim. A vitamini eksikliği olan kişiler viralenfeksiyonlara daha çabuk yakalanırlar; süt, yumurta ve balık yağı tüketerek bu eksikliği giderebilirsiniz. Yeşil yapraklı sebzeler ve havuçta bulunan betakaroten serbest radikallerin tutulmasını sağlar.
• Turunçgiller, maydanoz, kavun, kiraz, yeşil sebzelerde bolca bulunan C vitamini bağışıklık sistemini güçlendirmede önemli bir yere sahiptir. B12 vitamini, folik asit, çinko, demir, E ve B6 vitaminleri de bağışıklık sistemini güçlendirici vitaminlerdendir.
• Tek tip beslenmekten kaçının, sevseniz de sevmeseniz de vücudunuza ve sağlığınıza yararlı her türlü besini tüketmeye çalışmalısınız.
• Yetersiz ve verimsiz uyku birçok hastalığa davetiye çıkarmaktadır. Sağlıklı bir bağışıklık sistemi için günde en az 6 saat uyuyun.
• Mikropların vücudunuza daha çabuk girmesini engellemek için sık sık ellerinizi yıkayın ve temizliğe özen gösterin.
• Sitemizin şifalı bitkiler kategorisinde çeşitlerini ve özelliklerini bulabileceğiniz bitki çaylarından her gün ideal ölçüde içmeyi alışkanlık haline getirin. Özellikle son yıllarda yapılan araştırmalar bitki çaylarının bağışıklık sisteminin kuvvetlenmesi üzerinde olumlu etkileri olduğunu göstermiştir.