Paradoks görünürde doğru olan bir ifadenin ya da ifadeler topluluğunun herhangi bir çelişki ya da sezgilere karşı bir netice oluşturmasıdır. Sıklıkla çelişkili görünen netice ya da neticelerin aslında çelişkili yönleri bulunur.
Paradoks kelimesi Türkçeye yanıltmaç, çatışkı ya da çelişki olarak girmiştir. Sözlük açısından bakıldığında kesin yargı içermeyen ifadeler olarak tanımlanabilir. Ayrıca kendi arasında çelişki gösteren ya da tam tersi şekilde netice olarak doğru ama saçma ya da çelişkili görülen bir ifadeye ya da ifadelere de paradoks adı verilebilir.
[renkbox baslik="Ego Nedir? Nasıl Anlaşılır? Zararları Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/ego-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/02/ego-hakkinda-bilgiler.jpg" renk="gri" yenisekme="evet"][/renkbox]
Paradoks uzun yıllardır kökleşmiş inanışlara aykırı şekilde ortaya atılan düşünce olarak da açıklanabilir. Neticede paradoks çelişkidir denebilir. Mantıkla çelişen ama doğru olan kavramların oluşturduğu bir kısır döngüdür.
Paradoks Nedir?
Çok daha basit bir anlatımla paradoks doğru görünen her ifadenin sezgilere bağlı olarak çelişki hissettirmesi olarak tanımlanmaktadır.
Paradoks’un Özellikleri Nelerdir?
- Çok çok mantıksız görülen ama aslında çok mantıklı bir önermelerin genelidir.
- İki adet doğrunun ya da iki adet yanlışın çelişkisidir.
- Paradokslar oldukça ilginçtir.
- Paradokslar öğretici durumlardır.
- Paradokslar çoğu zaman şaşırtırlar.
- Paradokslar üzerinde düşünülecek konu vererek zihni çalıştırır ve açarlar.
Paradoks Örnekleri Nelerdir?
- Giritli Epimenides: Bütün Giritliler yalancıdır der ve çelişkinin başlamasına neden olur. Girit halkı gerçekten yalancıysa; kendiside Giritli olduğuna göre o da yalancıdır. Yani kendisinin söylediği cümlelerde yalandır. Dolayısıyla Giritliler yalandır cümlesi geçersiz kalır ve kendisini çürütür. Cümlenin doğrusu; bütün Giritliler doğrucudur olmalıdır. O zaman söylediği doğru olur ve bütün Giritliler yalancıdır kabul edilebilir.
- Sokrates Paradoksu: Bildiğim tek şey hiçbir şey bilmediğimdir.
- Thompson’un Lamba Paradoksu: Bir tane lamba yarım dakika yanık, çeyrek dakika sönük ve sekizde biri yanık olacak şekilde açıp kapatılıyor. 1 dakika sonunda düğmeye kaç kez basılmış olacaktır? Bu sırada lamba yanık mıdır? Sönük müdür?
- Para Paradoksu: Aynı paranın ikisini yan yana yerleştirip; birini tutup diğerini onun etrafında çevirin. Çevrilen para yarım tur atmış olduğunda kendi ekseni etrafında ise bir tam tur atmış olacak.
- Kutudaki Toplar Paradoksu: Bir kutuya her defasında 10 tane top koyup; 10 top geri alınınca ve bu iş sonsuza kadar sürdüğünde kutuda kaç top kalır? Bir diğeri de: Bir kutuya her seferinde 1 top ekleyip, 1.toptan itibaren top geri alınırsa ve bu iş sonsuza kadar devam ederse kutu içinde kaç top kalmış olur.
- Cümle Paradoksu: “Bu cümle yanlıştır” paradoksu Epimenides’in paradoksuna benzerliği ile dikkat çeker. Yani cümle yanlışsa doğru, doğruysa yanlış olmak zorundadır.
- “Şimdi Yalan Söylüyorum” Paradoksu: Burada söylenen cümlenin doğruluk payı ne kadardır diye bir çelişki ortaya çıkıyor. Bunu söylerken; doğru söylüyorsa; o anda nasıl yalan söylediğini söyleyebilir. Şimdi doğru söylüyorum denirse; önerme doğru olabilir.
- Küme Paradoksu: A kümesinde doğal sayılar yer alsın. Bunlar; 1, 2, 3…sonsuz olsun. B kümesinde de tüm çift sayılar bulunsun. Bunlar; 2, 4, 6…sonsuz olsun. “Her iki küme de eşit miktarda sayıya sahiptir” paradoksu vardır ama A kümesi bütün çift sayılarla beraber tek sayıları da kapsar. Neticede A kümesinin B kümesinden büyük olması gerekir.
Paradoks Kelimesinin Etimolojisi
Türkçe’ye Fransızca paradoxe kelimesinden girerek türemiştir. Etimolojik anlamda kökeni tartışılırsa; Yunanca paradoksos kelimesinden gelmektedir. Latince kelime şeklinin de girmesi ile tüm dünya üzerinde kolayca kabullenilmiş bir kelimedir. Günümüzde belirtilen anlamına uygun kullanılmak yerine felsefi ve mantıksal anlamda kullanılan bir kelime haline gelmiştir.
