Antimon Nedir? Özellikleri, Kullanım Alanları ve Çıkarıldığı Yerler

Keşfi 16. yüzyıla dayanan element; çeşitli alanlarda yer almasına ek olarak ilginç bir şekilde, farklı bir amaç için de kullanılmıştır. Her dönemde olduğu gibi MÖ’de bakımlı olmaya özen gösteren kadınlar, antimon içeren mineralleri gözleri için “sürme” olarak kullanmışlardır. Antimon birçok alanda kullanılır fakat oldukça da zehirli bir madde olduğu göz ardı edilmemelidir.

Yapılan arkeolojik kazılar sonucunda ulaşılan, süs eşyası olarak kullanıldığı tahmin edilen ve dünyada çeşitli ülkelerde bulunan müzelerde sergilenen bazı vazolarda da antimon kullanıldığı anlaşılmıştır. Çok eski çağlardan beri bilinen bu madde çeşitli alanlarda kullanıma uygun olmasının yanında zehirleyici bir özelliğe de sahiptir. Bu elemente maruz kalındığında, ciddi sağlık sorunlarına sebebiyet verebilmektedir.

[renkbox baslik="Gümüş Nedir? Özellikleri, Kullanım Alanları ve Çıkarıldığı Yerler" link="https://bilgihanem.com/gumus-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/08/gumus-nedir-ozellikleri-kullanim-alanlari-ve-cikarildigi-yer-min.jpg" renk="kahve" yenisekme="evet"][/renkbox]

Başta Çin ve Rusya olmak üzere ülkemizde de rezervleri bulunan cevher ile ilgili tarih boyunca türlü çalışmalar yapılmış, hakkında bir sürü makale ve kitaplar yazılmıştır. İsmini ve simgesini kimyanın tanınmış bilim insanları arasında olan bir kimyagerden alan bu madde hakkında araştırma yapıyorsanız, yazımızı okuyarak öğrenmek istediklerinize tüm detaylarına kadar rahatlıkla ulaşabilirsiniz.

Antimon Nedir?

Ülkemizin değerli yer altı kaynakları arasında olan antimon eski tarihlerden bu yana bilinen zehirli bir yarı metaldir. Sahip olduğu kimyasal niteliği sayesinde periyodik cetvelin sol tarafında yer alan element, sanayiden tıbbi alana kadar çeşitli yerlerde kullanılmaktadır.

Latince adı Stibium olan antimon elementi; Östergötland’ın bir kasabası olan Vaversunda’da dünyaya gelen ve modern kimyanın babası sayılan kimyagerler arasında yer alan, Jöns Jacob Berzelius tarafından ismini ve simgesini almıştır. Simgesi “Sb” olan bu yarı metal, parlak gümüş beyazı rengine sahiptir.

1604 yılında, asıl yazarının Johann Thölde olduğu iddia edilen, fakat Alman simyacı ve rahip olan Basil Valentine tarafından yayınlanan bir alşimi kitabında, antimonun zehirleyici etkileri üzerine malumatlara yer vermiştir.

Asit ve bazların kimyasına dair teoriler geliştiren ilk bilim adamlarından olan Fransız kimyager Nicolas Lemery, 1707 yılında yayınladığı bir kitapta antimonun nitelikleriyle ilgili detaylı bilgilere yer vermiş ve bu tarihten 8 yıl sonra yine doğmuş olduğu Fransa’da hayata gözlerini yummuştur. Lemery’in bu çalışması ise antimon ve bileşiklerinin ilk bilimsel tanımı olarak tarihe geçmiştir.

Antimonla ilgili çok sayıda makaleleri bunan Newton’un da bu konu üzerinde çalışmalarının olduğu söylenmektedir. Hatta Mozart’ın yüksek miktarda antimon kullanımı sonucu zehirlenerek öldüğü belirtilmektedir.

Antimonun Özellikleri Nelerdir?

Bu bölümde, katı bir yarı metal olan ve metalsi niteliklere sahip olan antimon elementinin kimyasal özelliklerini tüm detaylarıyla inceleyeceğiz.

• Simgesi, “Sb” dir.
• Periyodik tabloda, 5A (VA) grubunda yer alır.
• Atom numarası (proton sayısı); 51’dir.
• Atom ağırlığı (bağıl atom kütlesi); 121,76’dır.
• Yoğunluğu; 6,7’dir.
• Özgül ısısı; 0,049’dur.
• Moks sertliği; 3-3,5 arasıdır.
• Elektrik direnci; 39 M ohm cm’dir. (O⁰C)
• Kaynama noktası; 1587⁰C’dir.
• Erime noktası; 630⁰C’dir.
• Yükseltgenme basamağı; -3,0, +3, +5’tir.
• Madde hali; katıdır.
• Kristal yapısı; basit üçgendir.
• Parlak, sert ve kırılgan bir metaldir.
• Isı ve elektriği iyi iletmez.
• Soğuk ve seyreltik asitlerden etkilenmez.
• Sıcak derişik sülfat asidinden etkilenir.
• Kuru havadan etkilenmeyen element, nemli hava şartlarında parlaklığını kaybeder.
• Yüksek korozyon direncine sahiptir.
• Antimon bileşikleri suda erime özelliğine sahiptir.
• Kurşun (Pb) ve kalaya (Sn)  antimon ilave edilirse sertleşir.
• Antimon altın suyunda çözünür.
• Seyreltik nitrik asitlerde “Sb203” ve derişik nitrik asitlerde “Sb205” vererek çözünür.
• Oda sıcaklığında (25⁰C) havadan etkilenmez lakin ısıtıldığında yoğun beyaz duman vererek yanar.
• İnce toz halindeyken sıcak derişik klorür asidiyle reaksiyon verir.
• Doğada ender de olsa serbest halde bulunur.
• Doğada iki doğal izotopun (aynı atom sayısına sahip element) karışımı olarak bulunur. Bu izotoplar ise; Antimon-121 (%57,36) ve Antimon-123 (%42,64) olarak bilinmektedir.
• Elementin dört çeşit allotropu (aynı elementin uzayda farklı şekilde dizilerek farklı geometrik şekillerdeki kristalleri) ise şu şekildedir; Gri Antimon, oda sıcaklığında (25⁰C) kararlıdır. Siyah Antimon, triklorürün elektrolizinden elde edilen antimon, hafif bir darbeye maruz kaldığında patlayarak gri antimona dönüşmektedir. Sarı Antimon, -90⁰C’de kararlıdır. Sb4 şeklindedir. En kararlı olanı ise gümüş renginde, kırılgan olup kristal halde bulunur.
• Antimon mineralleri, genellikle arsenik ve bizmut mineralleriyle birlikte bulunur.
• Minerallerden çeşitli yollarla antimon elde etmekte mümkündür. Bu yöntemler ise; indirgeme, gazlaştırma, elektrolit, saflaştırma, yıldızlama (starring) ve metalin doğrudan filizden izole edilmesi olarak bilinmektedir. Yıldızlama yöntemi ise adını; sıvı antimon dondurulduğunda, donmuş antimonun ortasında yıldız görünümünde bir şekil ortaya çıkmasından dolayı almıştır. Başlıca antimon minerallerinden bahsedecek olursak

1. Servantit: Özgül ağırlığı; 4,1-5,3’tür. Sertliği; 4-5’tir. Kırmızımtırak, sarı veya beyaz renge sahiptir.
2. Stibnit: Özgül ağırlığı; 4,7’dir. Sertliği; 2’dir. Ortorombik kristallerden olan bu mineral kurşun grisi renge sahiptir.
3. Kermesit: Özgül ağırlığı; 4,6’dır. Sertliği; 1,3’tür. Kiraz renginde olan bu mineral ise metal parlaklığına sahiptir.
4. Livingstonit: Özgül ağırlığı; 4,81’dir. Sertliği; 2’dir. Kurşun grisi renginde olan mineral tıpkı kermesit gibi metal parlaklığına sahiptir.
5. Valentinit: Özgül ağırlığı; 5,6’dır. Sertliği; 2,5-3,0’dır. Bu mineral beyaz renklidir.
6. Tetraedrit: Özgül ağırlığı; 4,4-5,1’dir. Sertliği; 3,0-4,5’tir. Çelik grisi renge sahiptir.
7. Senarmontit
8. Burnoit
9. Jamesonit.

Antimon Kullanım Alanları Nelerdir?

Antimon, çeşitli sektörlerde birçok ürünün üretiminde ham madde olarak kullanılır. Aynı zamanda antimonun oksit ve sülfitleri de farklı alanlarda yer almaktadır.

• Tıpta kusturucu ve balgam söktürücü ilaçlarda antimon kullanılır.
• Elementin bazı organik bileşikleri, tropikal rahatsızlıkların tedavisinde kullanılır.
• Ateşe dayanıklı olduğundan dolayı kimya, tekstil, plastik, kauçuk sanayinde alev yavaşlatıcı olarak kullanılır. (Antimon triklorür ile antimon trioksit ateşe dayanıklı kumaş üretiminde yer alır.)
• Cam ve seramik endüstrisinde renklendirme işlemlerinde kullanılır.
• Teneke ile karışımı sürahi ve tabak üretiminde kullanılır.
• Dokuma endüstrisinde boya sabitleyicisi olarak kullanılır.
• Patlayıcı madde, silah ve plastik üretiminde yer alır.
• Kibrit yapımında kullanılır.
• Çelik üretiminde kullanılır.
• Akü üretiminde ham madde olarak kullanılır.
• Bazı ülkelerde çocuk kıyafeti üretiminde kullanılır.
• Oyuncaklarda kullanılır.
• Matbaa harflerinin yapımında kullanılır.
• Katot lambaları ve fotosellerin üretiminde kullanılır.
• Makine rulmanı imalatında kullanılır.

Antimonun Çıkarıldığı Yerler Nerelerdir?

Dünyada antimon madeni üretiminin 130 milyon ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Çin, Rusya, Güney Afrika, Bolivya, Japonya, Tacikistan, Meksika ve Avustralya antimon rezervinde söz sahibi olan ülkelerdir. Hatta dünyada antimon üretiminin yaklaşık olarak %75’i Çin’in Hunan eyaletinde yapılmaktadır.

[renkbox baslik="Demir Nedir? Özellikleri, Kullanım Alanları ve Çıkarıldığı Yerler" link="https://bilgihanem.com/demir-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/02/demir-nedir-ozellikleri-kullanim-alanlari-ve-cikarildigi-yer.jpg" renk="gri" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Ülkemizde ise metal antimon rezervi 300 bin ton civarındadır. Türkiye’de antimon çıkarılan yerler; Simav (Kütahya) ve Tavşanlı bölgesi, Balıkesir ve İvrindi bölgesi, Gediz ve Hisarcık bölgesi, Niğde ve Gümüşlü bölgesi, İzmir, Ödemiş ve Emirli bölgesi, Tokat ve Turhal bölgesi, Bursa, Sivas, Bilecik ve Ankara’dır.

Antimonun Faydaları Nelerdir?

Özellikleri sayesinde farklı ürünlerde kullanıma uygun olan antimon birçok alanda yer alarak üretim kolaylığı sağlamaktadır. Sağlık sektöründe de bir yere sahiptir. Bu nedenle bazı tropikal hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. Ayrıca balgam söktürücü gibi çeşitli ilaçlarda bulunmaktadır. Alev geciktiricidir. Dolayısıyla yangın geciktirici özelliği ile endüstride de sıklıkla yer almaktadır.

Antimonun Zararları Nelerdir?

Zehirli bir madde olan antimonun bazı bileşikleri trioksit özelliğe sahiptir. Teneffüs edilmesi halinde vücut dokularına zarar vererek zehirlenmeye yol açabilir.

• Antimon zehirlenmesi, arsenik zehirlenmesine benzer semptomlara sahiptir.
• Teması durumunda ciltte tahribat meydana getirebilir.
• Antimon; kalp problemleri, akciğer rahatsızlıkları, mide ülseri, kusma ve ishal gibi bazı sağlık sorunlara yol açabilir.