Atmosfer Nedir? Özellikleri ve Katmanları Nelerdir?

İçinde yaşadığımız dünyanın çevresini tamamen saran, gözümüzle göremediğimiz bir gaz tabakası vardır. Hava ya da gaz küre olarak da isimlendirilen bu gaz tabakasının terimsel ismi atmosferdir. Atmosferin tamamı birçok gazdan ve su buharından oluşmuştur. Gaz oranları ve miktarları az çok belli olsa da dünyada var olan yaşam, insanların doğayı kötü kullanması sonucunda gaz oranlarında değişmeler görülebilmektedir.

Atmosfer denen hava kütlesinin dünyanın şekline bağlı olarak oluşan, sınırları net olmayan bir şekli vardır. Ekvatordan şişik, kutuplardan basık olan dünyamızı saran atmosfer de kutuplarda ve ekvatordaki yer çekiminin de etkisi ile benzer bir şekle sahiptir. Atmosfer kutup noktalarında daha ince, ekvator civarında daha geniş yapıdadır.

[renkbox baslik="Ay Tutulması Nedir? Nasıl ve Ne Zaman Gerçekleşir?
" link="https://bilgihanem.com/ay-tutulmasi-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/11/ay-tutulmasi-nedir-nasil-ve-ne-zaman-gerceklesir.jpg" renk="kahve" yenisekme="evet"][/renkbox]

Atmosfer denen bu havasal yapının dünyadaki yaşamı doğrudan etkilediği bilinmektedir. Solunan oksijen, dünyayı yaşanabilir hale getiren hava şartları atmosfer sayesinde vardır ve belli bir düzende ilerlemektedir. Bu yapının bozulmasına bağlı olarak son dönemde, küresel ısınma dediğimiz dünya için zararlı bir tehlikeli durum ortaya çıkmıştır.

Atmosfer Nedir?

İnsanların, hayvanların, bitkilerin ve diğer canlıların içinde yaşadığı dünyayı çevreleyen, içeriği tamamen çeşitli gazlardan oluşan hava kütlesine atmosfer adı verilmektedir. Atmosfer sadece dünyayı değil, diğer gök cisimlerini de bir gaz kütlesi halinde sarmaktadır. Gaz yuvarı da denilen atmosfer kütlesinin, en alt sınırı üzerinde gezindiğimiz kara ile, gördüğümüz deniz suyu ile çakışmaktadır.

[renkbox baslik="Yıldız Nedir? Genel Özellikleri ve Tarihçesi
" link="https://bilgihanem.com/yildiz-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/11/yildiz-nedir-genel-ozellikleri-ve-tarihcesi.jpg" renk="yesil" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Atmosfer; azot, oksijen, karbondioksit, neon, helyum, hidrojen, ksenon ve kripton gibi gazlardan meydana gelmektedir. Farklı katmanlardan oluşan atmosferin, katmanlar arası sınırları ve üst sınırları keskin bir şekilde belli değildir. Üst sınır, yer çekiminin etkisi ile belirlenmektedir ve uzay dediğimiz alan içerisindedir. Atmosferdeki gazlar, tarih boyunca beslenmeye devam etmiş ama beslenme kaynakları dünya dışı olarak belirlenmiştir.

Atmosferin Özellikleri Nelerdir?

Atmosfer dünya için bu kadar önemli bir noktadayken ne yazık ki insanlar atmosferin önemini anlamamıştır. Günümüzde yapılan yanlışlar, yaşadığımız dünyayı hor kullanma, havaya çeşitli gazların salınmasına neden olan eylemler, atmosferin yapısını ve atmosfer içindeki ozon tabakasını zedelemiştir. Uzmanlar yoğun araştırmalar sonucu onarım ihtimalini bulmuş olsalar da atmosfere ve dünyaya gerekli önem verilmedikçe tüm çabalar sonuçsuz kalacaktır.

• Atmosferi meydana getiren gazların %78 kadar bir bölümü azottur. Kalan %22'lik kısmın %21'i oksijen ve %1'i çeşitli diğer gazlardır.
• Gazlardan oluşan bu hava kütlesinin çok küçük bir kısmı dünyanın içerisindedir. Yaklaşık 11 km dünya yüzeyi içinde olan atmosferin büyük kısmı uzaydadır.
• Atmosferde de belirli sıcaklık ölçüsü vardır ve sıcaklığın derecesi yüksekliğe göre değişiklik göstermektedir.
• Atmosfer kütlesinin 5,1 x 1015 ton gibi ciddi bir miktarda olduğu tahmin edilmiştir ama bu konuda net bilgi elde etmek imkansızdır. Bu şekilde bakıldığında atmosferin büyük olduğu düşünülse de bu hava kütlesi aslında dünyanın kütlesinin milyonda biri kadardır.
• Atmosferin tamamı tatsız, kokusuzdur ve çok hızlı hareket eder. Atmosfer dediğimiz hava kütlesinin bir rengi de yoktur.
• Atmosferin üst sınırı ile ilgili olarak net bilgiler bulunmamakla birlikte, 30 km civarında olduğuna yönelik tahminler bulunmaktadır.
• Atmosfer kütlesi, dünyanın dönüş hareketine eşlik etmektedir. Bu birliktelik olmasaydı atmosfer ile dünya arasındaki sürtüşmeden ciddi yangınlar çıkabilirdi.

Atmosferin Görevleri Nelerdir?

Atmosfer kütlesi, dünya için hayati önem taşımaktadır. Nefes alabilmek, uzay etkilerinden korunmak için atmosfere ihtiyaç vardır. Atmosferde var olan katmanların her birinin kendine has özellikleri ve görevleri vardır. Atmosferin dünya için önemi ve en önemli görevleri şunlardır;

• Atmosferin en önemli görevi, güneşten gelen zararlı ışınların emilmesi ve gün içi sıcaklıkların dengelenmesidir.
• Atmosfer ayrıca dünyada yaşamı gerekli kılan iklim koşullarının dengelenmesi için de önemli bir göreve sahiptir.
• Dünyanın ve çevresinde var olan sistemlerin düzgün çalışması için atmosferin varlığı önemlidir.
• Atmosfer dünya ile birlikte döndüğü için sürtünmeden dolayı oluşabilecek yanmanın da önüne geçmiş olur.
• Canlıların dünyada yaşamına devam edebilmesi için gereken gazların hepsi bu hava kütlesi içinde bulunmaktadır.
• Güneşten gelen zararlı ışınların insanlara ulaşmaması için aracı olan atmosfer, aynı konumuyla dünyanın aşırı ısınmasını da engellemektedir.
• Atmosfer, güneşten dünyaya ulaşan ısının makul miktarlarda dağılmasını sağlamaktadır. Böylece güneş ışığı gelen yerlerin yanında gölge alanlarda sıcak olmaktadır.

Atmosferin Katmanları Nelerdir?

Atmosfer adı verilen hava kütlesinin kendi içerisinde 5 farklı katmanı vardır. Katmanların oluşmasında içerdikleri gazların, yer çekiminin ve yoğunluğun etkisi söz konusudur. Katmanlar arası geçişler keskin değil belirsizdir. Genel olarak katmanları hakkında bilgiyi aşağıdaki gibi sıraladık; ama şu bilgiyi de vermeden geçmeyelim. Atmosferin 70-500 km arasındaki kısmına iyonosfer adı verilmektedir. Atmosferin tabakaları ve özellikleri genele olarak şöyledir;

Troposfer

Yeryüzüne temas eden ilk katman olan troposferde gazlar en yoğun hallerindedir. Atmosferde var olan gazların %75'i bu katmanda bulunmaktadır, bu nedenle atmosferin en önemli tabakasıdır. Troposferin yeryüzü ile buluştuğu nokta her zaman daha sıcaktır. Sıcaklık yukarı çıkıldıkça; 100-200 metrede 0,5 derece civarında azalmaktadır. Dünyanın tamamında görülen meteorolojik olayların hepsi troposferde gerçekleşmektedir. Bunun en önemli nedeni atmosferdeki su buharının tamamının bu katmanda bulunmasıdır.

Stratosfer

Stratosfer, troposferin bir üst katmanıdır ve troposferden farklı olarak stratosferde sadece yatay hava hareketleri görülür. Troposferden sonra 50 km yüksekliğe kadar stratosfer katmanı yer alır. Katmanın tamamında sıcaklık -45 ile -50 derece arasındadır ve ısıda ciddi değişiklikler olmaz. Ozon tabakası denilen ozon gazları bu tabakanın üst kısmında konumlanmıştır.

Mezosfer

Şemosfer olarak da bilinen mezosfer, kendi içinde ozonosfer ve kemosfer şeklinde iki katmana ayrılmaktadır. Stratosferden sonra 80 km'lik bölümü kaplar. Ozonosferin görevi güneşten gelen zararlı ışınları tutmakken; kemosferde gazlar iyonlarına ayrılmaya başlamıştır.

Termosfer

Güneş ışınlarının en yoğun hissedildiği katman olan termosfer, mezosferden sonraki 400 km'lik kısmı kapsar. Bu ismi güneş ışınları parçalayarak iyonlar haline getirmesinden gelmektedir. Bu katmada elektron alışverişi ciddi seviyedir. Dolayısıyla haberleşme sinyalleri ve radyo dalgalarının iletimi güçlüdür. Güneş ışınlarının çok yoğun hissedildiği termosferde sıcaklık 200-1600 derece arasında değişebilir.

Ekzosfer

Atmosferin en üst tabakası olan ekzosferde yer çekimi en düşük seviyede olduğundan gaz oranı da çok azdır. Daha çok hafif gazlardan helyum ve hidrojen bulunan ekzosferin kesin sınırı bilinmemektedir. Gazların çok seyrek olduğu bu katmanda, yerçekimi de çok düşüktür.