Baskı Balata (Debriyaj Balatası) Nedir? Nasıl Çalışır, Görevleri Nelerdir?

Günümüz araçlarının farklı ve bazı durumlarda karmaşık olan yürütme sistemleri vardır. Bu sistemlerin ortak noktası, içinde bulunduğumuz aracın hareketini sağlamaktır. Mesela bir motor parçası olan krank mili motorun piston hareketini sağlamaktadır. Krank mili üzerinde herhangi bir baskılayıcı ve zorlayıcı durumlarda zarar görerek komple motor rektefiye (motor yenileme) gibi masraf çıkarıcı işlemlerin yapılmasını gerektirmektedir.

İşte motor aksamından itibaren araca ilk hareketi sağlayan öğelerden birisi de baskı balata (debriyaj balatası) dır. Otomobil parçalarından önem arz edenlerin başında gelmektedir. Çünkü motora ilk marşı versek bile, baskı balatasız sadece öylece çalışacaktır. Yani herhangi bir aktarım söz konusu olmadığı için yerinizden hareket edemeyeceksiniz.

[renkbox baslik="Marş Motoru Nedir? Nasıl Çalışır" link="https://bilgihanem.com/mars-motoru-nedir-nasil-calisir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2014/12/mars-motoru-calisma-sistemi-hakkinda-bilgi.jpg" renk="mor" yenisekme="evet"][/renkbox]

Geçmişte kusursuz şekilde düşünülen araç yürütme sisteminin neredeyse konumuz olan debriyaj balatasına bağlı olduğunu söyleyebiliriz. Çalışma sonrası aktif olan gaz ve fren pedalı, araçlarımızın solunda konumlandırılan debriyaj pedalına bağlıdır. Bu parça bitebilir ve bunun akabinde bozulabilir. Sizlere debriyaj balatasının ne olduğunu, nasıl kullanılması gerektiğini ve ne zaman değiştirilmesi gerektiğinden bahsedeceğiz.

Baskı Balata Nedir?

Baskı balata, araçlarımızda motor ile vites kutusu arasında bulunan bir aktarım yardımcısıdır. Otomotiv dünyası içerisinde kavrama olarak da telaffuz edilmektedir. Hareket etmek tamamen bu parçaya sizin vereceğiniz emirden sonra olacaktır. Çünkü vites geçişini yapabilmemiz için motor ile vites arasında bağı kesmemiz gerekiyor ki bu da debriyaj balatası sayesinde olmaktadır. Debriyaj pedalına yapacağımız baskı ile birlikte araçlarımız boşta bir çalışma prensibine girmektedir. Güç aktarım ekipmanlarının hepsi aslında bahsettiğimiz parçaya bağlıdır. Diğer aşamada baskı balata, motorun içinde oluşturduğu mekanik gücü vites kutusuna ileterek kalkış yapmamızı sağlamaktadır.

Baskı Balatayı Oluşturan Temel Parçalar Nelerdir?

Motor gücünün şanzımana orantılı aktarılmasını sağlayan belli parçalar vardır. Bahsedeceğimiz parçalar kavrama sisteminin bütününü oluşturmaktadır. Ve bunların her biri ayrı görevde bulunmaktadır.

Debriyaj Bilyası

Güç aktarım organları arasında en önemlisinin debriyaj bilyası olduğunu söyleyebiliriz. Kurulan sistem üzerinde en büyük görevi bu parça üstlenmektedir. Temel görevi motordan gelen hareket eylemini diğer güç organlarına iletmektir. Araçlarımızla gidiş sırasında vites değişim kontrolleri de bu parçaya bağlıdır. Mesela 90 km/h bir süratle gidiyoruz. Normal seyrimiz sırasında yolun diklik açısı değişti ve vites atmak ihtiyacı duyduk. Burada devreye girerek vites değişimini sağlayan parça debriyaj bilyasıdır. Debriyaj bilyasının önemini biraz daha vurgulamak gerekirse; sizlere biraz sonra anlatacağımız diğer öğeler içerisinden en çok kullanılan debriyaj bilya sistemi olduğunu söyleyebiliriz.

Volan

Temel olarak volanı, bir hareketi bir mekanizmaya aktaran veya makinelerde hareketin hızını düzgün tutmaya yarayan dişli bir tekerlek olarak bilebiliriz. Otomotivde "volan dişlisi" de olarak geçen bu parça, motor ekipmanlarından olan krank miline sabit duran bir aktarım mekanizmasıdır. Yani mantık olarak krank mili ile volan aynı anda hareket eder. Debriyaj sisteminde nasıl bir rol oynadığına bakalım. Pistonlar, krank milinin hareketini verdiği anda volan da hareket kazanmış oluyor. Volanın dış çeperi küçük dişliler ve zımparamsı bir yapıdadır. Neden aktarıma bu parçayı dahil ettiğimize gelirsek; volanın dış kısmı direk olarak debriyaj balatasına bağlıdır.

Araç hareketi esnasında balata, volanın pütürlü dış yüzey ile birleşir. Ve bu ikilinin birleşmesi sıkıdır. Ayağımızı debriyaj pedalından çektiğimiz anda, volan balata ile birlikte dönmeye başlıyor ve bu şanzımana aktarılarak oradan tekerlere iletiliyor. Tabi bu olay manuel araçlar için geçerlidir. Otomatik araçlar için bu sistem aynı değildir. Manuel şanzımanlı arabalarda aktarım ve geçişler şimdi anlattığımız gibidir. Otomatik şanzımanlarda baskı balata sistemi yoktur. Ancak sisteme mantıklı baktığımızda, volanın dönme hareketini şanzımana aktarması gereken bir şeyin olması gerekiyor. Balata yerine otomatik vites arabalarda bu görevi tork konvektörü alır. Volan döndükçe tork konvektörü de dönerek aktarım tamamlanmış olur.

Baskı Plakası

Baskı plakası, sürtünme kuvvetini kullanarak bu etkiyle kavrama diskini volana bastırır. Debriyaj balatası sisteminde baskı plakası, volan dönme hareketini, kavrama diskine geçişini sağlamaktadır. Plaka kısaca, ortamdaki itme ve basınç eylemiyle görevini tamamlar. Baskı plakasında en yaygın olarak diyafram dediğimiz yay tipi kullanılır.

Debriyaj Mekanizmasının Çeşitleri Nelerdir?

Araçlarımızın motor çalıştırmasıyla beraber vites geçişlerini yapabilmeyi sağlayan debriyaj sistemi, kendi içinde de iki gruba ayrılmaktadır. Bu ayrım, kurulu sistemin tel veya hidrolik sıvısıyla başlangıcının sağlanmasıdır.

Mekanik Telli Debriyaj

Sistem, debriyaj pedalı ile bilyası hareketini aktive etmektedir. Çatalla arasındaki bağlantı, hammaddesi çelik olan debriyaj teli ile sağlanmaktadır. Mekanik telli debriyaj sistemi tamamen mekanik olarak görevdedir. Eski tip diyebileceğimiz bu kavrama sistemi tercihi,  hidrolik sisteme göre daha azdır. Çünkü debriyaj basımları telli debriyajlarda zor olduğu gibi daha zahmetlidir. Ayrıca telli debriyajlar araçlarımızı patinaj ve zorlama durumlarında kolay kopma eğilimi göstermektedir.

Hidrolik Debriyaj

Mekanik telli debriyaj sisteminin, debriyaj çatalı kısmının sadece hidrolikle itilmesi diyebiliriz. Hidrolik de, ana merkez içerisinde dolanan hidrolik yağ, rezervuar ve hidrolik merkez silindirinde bulunur. Güçlü bir itme eğilimi gösteren hidrolik yağ sistemleri debriyaj basımda da yüksek basınçlı itme kuvveti doğurur. Yani fiziksel olarak bu itme basınca çevrilmiş oluyor. Günümüz araçlarının debriyaj sistemleri şu anda hidrolik sistemlidir. Telli sistemden buna geçilmesinden sonraki en büyük avantaj, kullanım kolaylığı ve bozulma riskinin az olmasıdır.

Hidrolik Debriyaj Rulmanı

Karmaşık gibi gözüken ancak hareketin belli bir kurala göre sıralanarak işlemlerin yapılıyor olması, sonrasında üzerinde geliştirilebilecekleri de daha akılcı kılıyor. Son nesil araçları standart olarak hidrolik debriyajla hareket ettirilse de farklı bir ek sistem olan "rulman hidrolik debriyaj" da kullanılmaktadır. Yani normal rulman, artık hidrolik desteğine bağlı olmuş oluyor. Ve adı hidrolik debriyaj rulmanı oluyor. İtme kuvveti sağlayan hidrolik yağ, hidrolik debriyaj rulmanına direkt olarak hortumla bağlanıyor. İçerisinde bulunan piston yardımı ile baskı yaylarına kuvvet uygulanarak itme hareketi ortaya çıkartılıyor. Böylelikle baskı plakası kavrama diskinden ayrılmış oluyor.

Debriyajın Balatasının Bittiğini (Debriyaj Kaçırma) Nasıl Anlarız?

Aslında debriyaj sisteminin bozulup bozulmadığı oldukça kolay anlaşılacak bir şeydir. Sizin hareket etme eyleminiz ufak bir sistem gecikmesinde veya başka durumlarda direkt olarak bunu anlar ve hissedersiniz. Eğer ki baskı balatanız bittiyse kalkış sırasında aracınızdan tam randıman alamazsınız. Debriyaj pedalınız normalden daha yukarıda kavrama yapacaktır. Artı, debriyaj pedalınız sertleşecektir. Debriyaj balatasının bittiğini seyir halindeyken de farkedebilirsiniz.

Giderken olası bir sıyırmada gaza bastığınızda, araç gücünü tam olarak hissedemezsiniz. Yani daha net anlatmamız gerekirse; hafif bir rampada gaza bastığınız zaman devir sayacınız yükselecek yalnız hızınızda bir değişiklik olmayacaktır. Debriyaj balatası bitim esnasında yanık, kötü bir koku bırakır. Vites geçişleri ileri safhada zorluk yaratarak, dişlilerde sürtme meydana gelir. Bunların hepsi debriyaj balatasının bitmesine işaret eden eylemlerdir.

Debriyaj Balatası Kullanımında Nelere Dikkat Etmeliyiz?

Baskı balatamızı daha uzun süreli kullanmak istiyorsak bazı kuralları dikkate almamız gerekiyor. Sağlıklı kullanım için ilk söyleyeceğimiz, birden, yani patinajla aracımızı kaldırmamamız gerekiyor. Gerçi yeni standartlarda olan otomobillerde anti patinaj sistemi mevcuttur. Çünkü bu kısımda volan dişlisine fazla yük yüklemiş oluruz. Aracımız rolanti durumundayken ayağımızın debriyaj pedalı üzerinde olmaması gerekiyor. Yokuşlarda beklerken sürekli yarım debriyaj eylemi de baskı balata ömrünü kısaltmaktadır. Araç kullanıcıları bunlara dikkat ettiği sürece debriyaj sistemini uzun vadeli kullanabilir.

Debriyaj Sistemi Ömrü Nedir ve Ne Sıklıkta Değişir?

Baskı balata sisteminin aslında ömrünü, biraz da biz belirleriz. Debriyaj balatası kullanımında nelere dikkat etmeliyiz konusunda size anlatacaklarımızı aklınızda tuttuğumuz sürece uzun ömürlü olacaktır. Sıfır kilometre veya sistem yenilemesi yapılmış araçlarda 100 bin kilometre üstünde gidebileceği söylenir. Aslında yapılan araştırmalar baskı balata sisteminin 80 ile 100 bin kilometre arasında, bozulmaya fırsat vermeden değişmesi ön görülüyor.

Erken değişimlerde neler kazanırız? Vaktinden biraz önce değiştirdiğimizde, debriyaj balatası yüzünden yolda kalma tehlikesi yaşamamış oluruz. Ayrıca yakıt tüketim değerleri ile direkt bağlantılı olduğu için sarfiyattan kazançlarımız olacaktır. O yüzdendir ki bitmesini beklemeden ortalama bir kilometrede bizim buna karar vermemiz gerekiyor.

[renkbox baslik="Tork Konverter Nedir? Nasıl Çalışır? Ne İş Yarar?" link="https://bilgihanem.com/tork-konverter-nedir-nasil-calisir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2015/01/tork-konvertor-nedir-ne-ise-yarar-nasil-calisir.jpg" renk="kirmizi" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Aracımızın ilk hareket sistemlerinden olan debriyaj sisteminden sizlere bahsettik. Bu hususta baskı balatanın kullanımı ile ilgili detaylı açıklamalarda bulunduk. Bu sistem karışık gibi gözükse de aslında olay tam olarak, bir şeyleri ayırarak aktif etmesidir. Sürekli kullanıma açık bir parça olduğu için nasıl kullanıldığı da oldukça önemlidir. Sizlere uzun ömürlü kullanımı için de birçok tavsiyede bulunduk. Aktardığımız önerilere uyulduğu takdirde, beklemediğimiz bir anda arıza ile karşılaşmayacağız ve baskı balata böylelikle külfet olmaktan çıkacaktır.