Bitkilerde Üreme ve Gelişme Nasıl Olur?

Yeryüzündeki tüm canlıların nesillerini devam ettirebilmesi için, aynı türden canlılarla çiftleşmeleri sonucu, ortaya aynı tür bir canlı çıkarmasına üreme adı verilmektedir. Tüm canlıların ortak özelliği olan üreme bireysel hayatın devamı için gerekli değildir; ancak canlı türünün devamı için zorunludur.

Genel olarak canlılarda üreme eşeyli üreme ve eşeysiz üreme olmak üzere iki çeşitte olmaktadır. Bitkiler ister uzun ister kısa yaşasın bir yaşam döngüsüne sahiptirler. Kışın bitip baharın kendini göstermesiyle birlikte otlar topraktan bitmeye başlar. Gelişen ve büyüyen bitki zamanı geldiğinde tohumlarının bir kısmını toprağa saçarlar.

[renkbox baslik="Akasya Nedir? Çeşitleri ve Özellikleri Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/akasya-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2019/02/akasya-nedir-cesitleri-ve-ozellikleri-nelerdir.png" renk="yesil" yenisekme="evet"][/renkbox]

Bu şekilde üreme yöntemiyle etrafında kendi türünün yetişmesini sağlayan bitkiler bulunabilmektedir. Bitkilerde üreme veya döllenme mayoz bölünme değil; mayoz bölünmenin devamında gelişen mitoz bölünme hazırlık evresinde gerçekleşir. Bu döneme verilen isim; monopolitgelişme’dir. Bitkilerde üreme; çiçekli bitkilerde ve çiçeksiz bitkilerde farklı şekilde gelişir.

Çiçeksiz Bitkilerde Üreme

Çiçeksiz bitkilerin neredeyse tamamı spor oluştururlar. Sporlar, çimlenmek suretiyle gametofitleri meydana getirirler. Üreme esnasında eşeyli ve eşeysiz üreme birbiri ardına gerçekleşir. Üreme konusunda çiçeksiz bitkilerde kendi aralarında farklılaşırlar:

• Yosunlardan su içerisinde bulunanlarda, mayoz bölünme ile zigotlar, spor oluştururlar. Bu tür yosunlarda haploid dönem görülür.
• Kara yosunlarında döllenme gerçekleştikten sonra zigot meydana gelir. Zigottan mitoz bölünme ile sporofit bitki gametofitler oluşur ve bitki üzerinde gelişmeye başlar. Bitki üzerinde mayoz bölünme ile sporlar meydana getirirler. Devamında bu sporlar mitoz bölünme sayesinde çimlenerek neticede gametofit bitkisi oluştururlar. Kara yosunlarının üremesinde de haploid dönem görülür.
• Eğreti ot olarak bildiğimiz ve bolca görülen otlarda döllenme neticesinde meydana gelen zigot, devamında gelen mitoz bölünmeler sayesinde sporofit bitkiyi meydana getirirler. Meydana gelen sporofit fotosentez yapabilme özelliğine sahiptir. Sporofit üzerinde bulunan spor keseler, mayoz bölünme sayesinde çimlenir ve gametofit meydana gelir. Eğreti otlarının üremesinde diploid dönem görülür.

Çiçekli Bitkilerde Üreme

Çiçekli bitkilerde eşeyli üremeyi meydana getirecek organların bulunduğu yer çiçek kısmıdır. Dişi organlarda yumurtalıkta birkaç adet tohum bulunur. Tohumların içinde megaspor hücresi bulunur. Megaspor hücresi mayoz ve mitoz bölünmelerin ikisinden de geçerek; yumurta içinde bulunan 8 çekirdekli embriyo keseciğini meydana getirir. Erkek organda ise polen keselerinin içinde mikrospor hücreleri vardır.

Polen ana hücresi olarak da bilinen bu mikrospor, mayoz bölünme ile 4 tane mikrospor hücresini meydana getirir. Bu 4 adet mikrosporun her bir tanesi bir kez mitoz bölünme geçirir ve 2 çekirdekli olurlar. Meydana gelen bu 2 çekirdeklilere polen adı verilir. Polen içinde bulunan çekirdeklerden bir tanesi mitoz bölünme geçirir ve sperm meydana gelir. Kalan diğer çekirdekse, tozlaşma evresi sonrasında polen tüpünü meydana getirir.

Üreme organları bu şekildeyken; üreme şu şekilde gerçekleşir: Polenler, erkek bitkiden dişi bitkiye, çeşitli faktörlerle (rüzgâr, yağmur, su, böcekler) taşınabilir. Bu taşınma olayına tozlaşma adı verilir. Polen tüpü sayesinde taşınan sperme ait çekirdeklerden birisi yumurta hücresini döller ve zigotu meydana getirir. Zigot, mitoz bölünmelere uğrayarak embriyoyu oluşturur. Oluşan embriyonun dışında tohum taslağı bulunur. Döllenmeden sonra gelişen tohum kesesi, tohum zarını ve tohum kesesini meydana getirir.

Çiçeğin kısımlarını ve üremedeki görevlerini kısaca yazalım;

• Çiçek Sapı: Çiçeği bitki gövdesine bağlayan kısım.
• Çiçek Tablası: Taç yaprak, çanak yaprak, erkek ve dişi organların üzerinde bulunduğu kısım.
• Çanak Yapraklar: Çiçek tomurcuk haline geldiğinde dış etkilerden korur.
• Taç Yapraklar: Çiçeğin gördüğümüz renkli yapraklarıdır. Göz alıcı bu renkler böcekleri kendine çekmeye yarar.
• Erkek Organlar: Taç yaprak ile dişi organ arasında bulunan, başçık ve sapçık olmak üzere iki kısımdan oluşan yapıdır.
• Başçık: Çiçek tozlarının yani polenlerin bulunduğu kısımdır.
• Sapçık: Başçığı taşıyan kısımdır.
• Dişi Organ: Tepecik, dişicik borusu ve yumurtalıktan oluşan bu yapı çiçeğin en iç kısmında bulunur.
• Tepecik: Polenlerin dişi üreme organına yerleştiği ilk kısımdır.
• Dişicik Borusu: Polenlerin tepecikten yumurtalığa taşındığı borudur.
• Yumurtalık: İçinde tohum taslakları bulunur. Bu tohum taslaklarının içerisinde ise dişi üreme hücresi yani yumurta bulunmaktadır.

Bitkilerde Çimlenme ve Gelişme Nasıl Olur?

Gelişme evresi, döllenmenin hemen ardından gerçekleşir. Yani embriyo henüz ana bitkiden ayrılmamıştır. Zigot bölünme yaşadıkça; yapraklar, çenekler, kök ve gövde oluşur. Beslenmesini tohum içinden gelen endosperm karşılar. Oluşan genç bitki fotosentez sayesinde kendine yetecek besini üretmeye başlayana kadar bitki taslağını beslemeye devam eder. Nem, sıcaklık ve oksijen gibi uygun koşullar sağlanınca çimlenme gerçekleşir. Uygun ortam sağlandığında; tohumlar verilen suyu alarak şişer ve enzimler aktifleşir. Böylece mitoz bölünme hızla devam ederken; hücresel solunum da hızlanır.

Mitoz bölünmeler hızlandığında ilk kök meydana gelir. Sonrasında ilk yapraklar ve gövdede gelişme görülür. Ortamın ışığı uygunsa; fotosentez başlar. Bu gelişmeyi belirli bir sürede geçiren bitki neticede çiçek oluşumunu sağlar. Bitkilerin büyümesi yaşam boyunca sürer. Yapraklar dökülür ve yenileri meydana gelir. Yeni oluşan bitkiler yeni döllenmelerle yeni embriyolar meydana getirir. Bitkilerin yaşam döngüsü bu şekilde gerçekleşir.