Buğdaygiller familyasından olan buğday, tüm dünyada ıslahı yapılmış, tek yıllık bir bitkidir. Ülkemizde Çukurova, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgesinde yetişmektedir. Buğday un ve yem üretiminde yer alan ana besin maddelerinden bir tanesidir.
Buğday kullanım amacına göre kabuğu ile ya da kabukları soyularak çeşitli makinelerde öğütülebilmekte ve satışa sunulabilmektedir. Buğday ülkemizde en çok çiftlik hayvanlarını beslemek amacı ile üretilmektedir. Buğdayın hasadı yapıldıktan sonra geriye atık bir ürün olarak çıkan saman balyaları bugün pek çok çiftlikte büyükbaş ve küçükbaş hayvanların yemi olarak kullanılmaktadır.
[renkbox baslik="Patates Nedir? Çeşitleri, Özellikleri ve Faydaları Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/patates-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2019/02/patates-nedir-cesitleri-ozellikleri-ve-faydalari-nelerdir.jpg" renk="sari" yenisekme="evet"][/renkbox]
Buğday sadece hayvanların beslenme düzeninde değil, insanların da günlük hayattaki beslenmelerinde önemli bir yere sahiptir. Türkiye’de en çok tüketilen gıdalardan birisi olan ekmeğin de temel maddesi buğdaydır. Ayrıca buğdaydan un haline getirme yöntemi ile ekmek haricinde diğer unlu gıdaların üretiminde de yararlanılmaktadır. Tüm bunların dışında buğday öğütülmeden ve tane şeklinde bulgur olarak da yiyecek sektöründe ciddi miktarlarda tüketilmektedir.
Buğday Nedir?
Buğday yani Triticum, Buğdaygiller (Poaceae) ailesinin tüm dünyada ıslahı yapılan otsu ve tek yıllık bitkisi olarak anılmaktadır. Karasal iklimde yetiştirilebilen buğday, mısırla beraber dünya genelinde en çok ekilen ve büyütülen tarım ürünlerinin arasında ilk sıralarda gelmektedir.
Buğday ülkemizde geniş bir yaşam alanı bulmuştur ve iklim şartlarına da uygun olması sebebiyle fazlasıyla yetiştirilmektedir. Yurdun neredeyse her bölgesinde az da olsa buğday yetiştirilmektedir.
Çoğunlukla; Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu, Çukurova, Trakya ve Doğu Anadolu bölgelerinde yetişmektedir. İller bazında bakıldığında ise; Konya başta olmak üzere, Kayseri, Ankara, Karaman, Niğde, Yozgat, Eskişehir, Edirne, Afyon, Mersin, Diyarbakır, Gaziantep, Şanlıurfa ve Adana taraflarında yetiştiriciliği yaygındır.
Dünya çapında ise; ABD, Çin, Hindistan, Rusya, Fransa, Ukrayna, Pakistan ve Kanada en çok yetiştirildiği ülkeler arasında yer almaktadır.
Hem ekim hem de üründen edilen kar açısından diğer tarım ürünleri içerisinde ilk sırada bulunmaktadır. Ülkemizdeki tüm tarım faaliyetlerinin yaklaşık %83’ünü buğday oluşturmaktadır ve her yıl ortalama 18 milyon ton kadar buğday üretilmektedir.
Buğdayın Özellikleri Nelerdir?
Buğdaylar üretilme şekillerine göre 3 farklı gruba ayrılmaktadırlar. Bunlar makarnalık buğday, bisküvilik buğday ve ekmeklik buğdaydır. Beyaz, sarı, kehribar, kırmızı gibi renklerde olabilen buğdayın rengi aslında tohumunun kabuğuna göre belirlenmektedir.
Buğday taneleri uzunca ya da toparlak halde bulunabilmektedir. Bir buğday tanesinin içerisinde su dışında protein, selüloz, yağ, enzim ve çeşitli vitaminler yer almaktadır. Bu maddelerin buğday tanesinde bulunma oranı ise yetiştirildiği bölgeye ve yetiştirilme türüne göre değişkenlik göstermektedir.
Türkiye’de buğdayın en yoğun yetiştirildiği yer uygun iklimi sebebiyle İç Anadolu bölgesidir. İç Anadolu bölgesi aynı zamanda Türkiye’nin buğday ambarı şeklinde de tanımlanabilmektedir.
Buğdayın Türleri Nelerdir?
Ülkemizde çok sayıda ve farklı buğday türü yetiştirilmektedir. Geçmişte daha fazla türü bulunan buğday çeşitlerinin koşulların değişmesi ile birlikte günümüzde sayıları azalmıştır. Özellikle son 50 yıl içerisinde ekmeklik buğday türlerine ağırlık verilmeye başlanmıştır.
Ekmeklik buğday (Triticum Aestivum) türü sıklıkla sarı ya da beyaz renklerinde, ufak taneli, hem yaz hem de kış ekilebilen buğdaylardandır. Ekmeklik buğdayda nişasta oranı da diğer buğday türlerine göre daha fazla olmaktadır. Ayrıca aynı türden olan ancak beyaz ya da sarı taneli değil de kırmızı taneli olan ve sadece kışlık ekilen sünter adında buğdaylar da mevcuttur.
Bir diğer tür olan makarnalık buğdaylar (Triticum Durum) ise Orta Anadolu, Güney Anadolu ve Trakya’da yetişme türlerine bağlı olarak farklı isimler ile adlandırılmaktadır. Buna göre de gruplara ayrılmaktadır.
Makarnalık buğdayların taneleri diğer buğday türlerine göre çok daha iridir ve kehribar rengindedir. Makarnalık buğdaylardan irmik alabilmek için daha çok züccaci taneli olanlar seçilmektedir.
Bilinen diğer bazı buğday türlerine yer verecek olursak; bisküvilik veya topbaş buğday (Triticum Compactum), doğu buğdayı (Triticum carthlicum), gernik (Triticum dicoccon), kaplıca buğdayı (Triticum monococcum), Polonya buğdayı (Triticum polonicum), kavuzlu buğday (Triticum spelta), İngiliz buğday (Triticum turgidum).
Bunların dışında buğdayı sertlik derecesine göre sert ve yumuşak; tane rengine göre kırmızı ve beyaz; ekilme zamanına göre yazlık ve kışlık buğday olmak üzere sınıflandırabiliriz.
Buğdayın Faydaları Nelerdir?
Ülkemizde yaygın olarak kullanılan buğdayın birçok faydası bulunmaktadır. Besleyici özelliği ile bilinen buğdayda fazlasıyla karbonhidrat, protein ve B vitamini bulunmaktadır. Buğdayda ayrıca demir ve çinko mineralleri de mevcuttur.
[renkbox baslik="Pirinç Nedir? Çeşitleri, Özellikleri ve Faydaları Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/pirinc-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/01/pirinc-nedir-ozellikleri-ve-faydalari-nelerdir.jpg" renk="kahve" yenisekme="hayir"][/renkbox]
Bu yüzden buğday kansızlık gibi problemlerin önüne geçebilmektedir. Buğdayın suyu kaynatıldığı zaman yorgunluğu giderici ve sinirleri yatıştırıcı etkisi vardır. Tüm bunların dışında buğday bağırsakları çalıştırarak kabızlık sorununu giderebilmektedir. Selenyum açısından zengin bir gıda olduğundan cilt sağlığına faydalıdır.
Buğdayın sağlık açısından bilinen faydalarından bazıları şunlardır;
- Buğday genel olarak sağlığımız için faydalı olan vitamin ve mineralleri içermektedir. İçerisinde bulunan mineraller organlarımızın daha sağlıklı şekilde çalışmasını sağlar.
- Saç ve cilt sağlığı için çok önemli bir besindir. Saçları koruyan bileşen ve mineralleri içermektedir. Bunlardan en önemlisi de çinkodur. Çinko saç dökülmesini önler, daha sağlıklı ve hızlı uzamasını sağlar. Çinko eksikliği ise sindirim, üreme, bağışıklık ve sinir sisteminde bir takım bozukluklara yol açmaktadır.
- Selenyum açısından zengin olan besin cildin beslenmesini, daha sağlıklı, parlak ve canlı görünmesini sağlar. Aynı zamanda cildi güneşin zararlı ışınlarından korur. E vitamini açısından da zengin olan besin cilde esneklik vererek, yaşlanmayı geciktirir.
- Ciltteki akne ve sivilcelerin geçmesine yardımcı olur. Birçok kozmetik ürünün içerisinde buğday özü olduğuna dikkat etmişsinizdir. Eski zamanlarda da cilt sorunlarını çözmek amacıyla ezilerek lapa yapıldığı ve maske şeklinde uygulandığı bilinmektedir.
- Lif oranı yüksek olan besin bağırsak hareketlerini düzenler, sindirim sisteminin sağlıklı çalışmasını sağlar. Kronik kabızlık sorununa iyi gelir.
- Kalp ve damar hastalıklarına yakalanma riskini azaltır.
- Göz sağlığı için çok faydalıdır. Makula dejenerasyonu ve katarakt riskini azaltır. Makula dejenerasyonu halk arasında sarı nokta olarak bilinmektedir. Daha çok 55 yaş üstü kişilerde, çok fazla sigara içenlerde ve yetersiz beslenenlerde rastlanmaktadır. Makula gözün arkasında yer alan detayları görmemizi sağlayan bir bölgedir, bu nedenle bu bölgede meydana gelen bir sorun görme açısından son derece tehlikelidir.
- Kan şekerini düzenlediği için şeker hastaları için ideal bir besindir.
- Deri başta olmak üzere birçok kanser türüne karşı koruma sağlar. Yapılan bilimsel araştırmalar buğdayı beslenme düzeni içerisinde kullanan kişilerin, tüketmeyenlere kıyasla kansere yakalanma riskinin daha az olduğunu ortaya koymuştur.
- E ve B vitaminleri sayesinde beyin sağlığı için faydalıdır. Beyin fonksiyonlarının sağlıklı bir şekilde yerine getirilmesini sağlar.
- Alzheimer ve bazı zihinsel hastalıklara yakalanma riskini azaltır.
- Ruh sağlığına iyi gelir, depresyona yakalanma riskini azaltır.
- Buğdayın hububat olarak tüketilmesinin yanında çimi de bir o kadar faydalıdır. Buğday çimi dokuları temizler, vücudu toksik maddelerden arındırır.
- Vücuttaki iltihap ve enfeksiyonu temizler.
- Diş ve dişeti hastalıkları için iyidir. Buğdayı bir gece önceden bir bardak su içerisinde bekletir ve onunla gargara yaparsanız, dişetlerinde var olan iltihap ve ödem benzeri oluşumların geçtiğini göreceksiniz.
- Kan akışını düzenler.
- Midede meydana gelen hazımsızlık ve şişkinlik sorunlarına iyi gelir.
- Buğday yağı metabolizmayı güçlendirir, cinsel gücü artırır, bağırsak hareketlerini artırarak kilo vermeye yardımcı olur.
