15. yüzyılda yaşayan Çandarlı Halil Paşa, hem II. Murat’ın hem de Fatih Sultan Mehmet’in sadrazamlığını yapmış ünlü devlet adamıdır. Bu nedenle Osmanlı İmparatorluğu’nun en çok merak edilen isimlerinden bir tanesidir. Onu bu kadar önemli kılan neden ise uzun yıllar veziriazamlık yapmış Çandarlı Halil Paşa’nın Fatih Sultan Mehmet tarafından idam edilerek öldürülmesidir.
Çünkü Osmanlı’nın önde gelen ailelerinden birine mensup olan Çandarlı, devlet tarihinde bir padişah tarafından idam edilerek öldürülen ilk sadrazam olmuştur. Öte yandan; devlete ihanet edip etmediği yönünde çeşitli söylentilerin olduğu Çandarlı Halil Paşa’nın idamı bugün hala tartışılan konular arasındadır.
[renkbox baslik="Damat Ferid Paşa Kimdir? Hayatı Hakkında Bilgi
" link="https://bilgihanem.com/damat-ferid-pasa-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/02/damat-ferit-pasa-kimdir-hayati-hakkinda-bilgi-1024x597.jpg" renk="kahve" yenisekme="evet"][/renkbox]
Zira kaynaklarda; idam edilmeden önce 120 gün zindanda tutulan Çandarlı Halil Paşa’nın Bizanslılarla işbirliği yaptığı ve Fatih’in fetih planlarını düşmana yolladığı söylenmektedir. Ancak söz konusu ihanetin dışında; Çandarlı Halil Paşa’nın Osmanlı Devleti’ne büyük katkılarda bulunduğu ve uzun yıllar boyunca imparatorluğu layığıyla yönettiği de yadsınamaz bir gerçektir.
Çandarlı Halil Paşa Kimdir?
1439 ile 1453 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin sadrazamlığını yapmış ünlü devlet adamıdır. Ancak Osmanlı’nın en önemli ve en çok merak edilen devlet adamları arasındaki Çandarlı Mehmet Paşa hakkında öğrenilmesi gereken daha bir dizi şey vardır.
Öte yandan Çandarlı Halil Paşa’nın bu kadar ünlü olmasındaki temel neden; Fatih Sultan Mehmet’in emriyle idam edilmesi ve imparatorlukta idam edilen ilk sadrazam olarak tarihe geçmesidir, denilebilir.
1439’dan 1451’deki ölümüne kadar II. Murat’ın başveziri olarak görev yapan, ardından aynı göreve II. Mehmet’in padişahlığında devam eden ve devlet yönetiminde fazlasıyla etkin bir rol oynayan Halil Paşa; soylu ailesi, idamına neden olan ihaneti ve idamı ile bugün hala tartışılan isimlerin başında gelmektedir.
Çandarlı Ailesi ve Osmanlı Devleti
Çandarlılar, Osmanlıların doğuşundan İstanbul’un fethedilmesine kadar devlet içinde önemli yer tutan soylu bir ailedir. Önde gelen Türkmen boylarından olduğu düşünülen Çandarlı Ailesi; devletin kuruluşunda etkili olmuş, askeriden mali alana siyasiden idari alana kadar pek çok farklı bölümde önemli rollerde yer almıştır.
Siyasi gücün yanı sıra ekonomik yönden de epey büyüyen Çandarlı Ailesi, o kadar yükselmişti ki Venedikli tüccarlarla ticari anlaşmalara dahi imza atabiliyorlardı. Sarayda etkili oldukları dönem boyunca merkezi devlet fikrini benimseyen Çandarlılar, II. Murat’ın büyük desteğini aldı.
Öyle ki Çandarlı İbrahim Paşa’nın 8 yıl sadrazamlık yaptığı II. Murat, başvezirinin ölümünün ardından oğlu Çandarlı Halil Paşa’yı veziri yaptı. Öte yandan; İbrahim Paşa’nın küçük oğlu olan Çandarlı Mahmud Çelebi de II. Murat’ın kız kardeşi Hafsa Hatun ile evlendi.
Ağabeyi gibi çok yükselemeyen Çandarlı Mahmud Çelebi’nin en üst mertebesi Bolu Mutasarrıflık görevi oldu. Ayrıca Çandarlı Mehmet Paşa’nın idamından sonra kazaskerlik yapan oğlu Çandarlı Süleyman Çelebi azledildi. Diğer oğlu İbrahim Çelebi ise Edirne kadılığı görevini sürdürmeye devam etti.
Çandarlı Halil Paşa’nın Hayatı
Osmanlı’nın kuruluş döneminde başvezirlik yapmış Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa’nın torunu ve Çandarlı İbrahim Paşa’nın büyük oğlu olarak dünyaya gelen Halil Paşa, babası gibi medreselerde eğitim aldı. Fakat nerelerde, hangi alimlerden eğitim aldığı ya da doğum tarihi konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır.
Öte yandan; II. Murat’ın sadrazamlığını yapan babasının Çandarlı Halil Paşa’nın başvezirlik görevi sırasında, kazaskerliğe atandığı (1436) bilinmektedir. Babasının ölümünün ardından 1439’da sadrazamlık görevine getirilmiş ve yıllarca II. Murat’ın yanında yer almıştır. Padişahın devlet işlerinden uzaklaştığı ve Fatih Sultan Mehmet’in çocuk yaşta tahta geçtiği dönemde, fiilen Osmanlı’nın yöneticiliğini yapmıştır.
Bu dönemde Anadolu beyliklerine karşı yapılan sert müdahalelerin önüne geçerek olası bir iç karışıklığı önleyen Çandarlı Halil Paşa, ardından Haçlıların Varna’ya doğru yönelmesi üzerine II. Murat’ın yeniden tahta geçmesini sağladı. Böylelikle Osmanlı İmparatorluğu Varna Muharebesi’nde büyük bir zafer kazanarak düşmanı bozguna uğratmayı başardı.
İlaveten; bazı kaynaklarda Çandarlı Mehmet Paşa’nın Fatih Sultan Mehmet’in birinci saltanatı sırasında Mehmet’in lalası Zağanos Mehmed Paşa’dan rahatsız olduğu, bu nedenle II. Murat’ı geri çağırdığı belirtilmektedir. Neticede öyle ya da böyle II. Murat tahta geri çağırıldı ve oğlu Fatih Sultan Mehmet’in birinci saltanatı bu şekilde sona ermiş oldu.
Mora seferi ve II. Kosova Muharebesi gibi olayların başarısında da büyük rol oynayan Çandarlı Halil Paşa, II. Murad’ın 1451’de ölümü üzerine II. Mehmet’i Edirne’ye çağırdı. Ve şehzadenin Manisa’dan gelip tahta geçişi arasındaki iki haftalık süreçte devletin başında durdu. II. Mehmet döneminde de sadrazamlık görevine devam etse de padişahın devşirme lalası Zağanos Mehmet Paşa ile sık sık ters düşmeye başladı.
Çünkü Zağanos Mehmet Paşa, II. Mehmet’in İstanbul’u fethetme planlarını desteklerken Çandarlı Halil Paşa bu fikri onaylamıyor, padişahın Bizans’a karşı daha ılımlı davranması gerektiğini savunuyordu. Ancak sadrazamın bu karşı çıkmaları; İstanbul’u fethetme hayali ile yanıp tutuşan Fatih Sultan Mehmet için pek bir anlam ifade etmiyordu.
Diğer taraftan; II. Mehmet bu dönemde, Zağanos Mehmet Paşa’nın yanı sıra ünlü hocası Molla Gürani ile Akşemseddin’in desteğini de almıştı. İşte bu nedenlerden dolayı; Çandarlı Halil Paşa’nın uyarılarına kulak asmayarak İstanbul’u fethetme planlarına başlamıştı.
Nihayetinde 6 Nisan 1453’te 53 gün sürecek olan kuşatma başlatıldı ve İstanbul 29 Mayıs 1453’te fethedildi. Kuşatma süresince de uyarılarına devam eden Çandarlı Halil Paşa, 30 Mayıs 1453’te görevden azledildi ve çocukları ile birlikte tevkif edildi ve ihanet söylentilerinin sonuçları teker teker vuku buldu.
Çandarlı Halil Paşa Neden Öldürüldü?
Bazı kaynaklarda Çandarlı Halil Paşa’nın devlete ya da Fatih Sultan Mehmet’e ihanet etmediği söylenmekle birlikte kabul edilen bilgi sadrazamın Bizans’tan rüşvet aldığı yönündedir. Buna göre; İstanbul’un fethine başından beri karşı çıkan Çandarlı Halil Paşa, padişahla zıt düşmesinin de tesiriyle Bizans yanlısı olarak gösterilmeye başladı.
Söylentileri ciddiye alan Fatih Sultan Mehmet, 30 Mayıs’ta İstanbul’u fethettikten hemen sonra Çandarlı Halil Paşa’nın azlini emretti ve sadrazam ile birlikte çocukları tutuklandı. Çocukları serbest bırakılsa da Çandarlı Halil Paşa’nın Yedikule’deki tutsaklığı 40 gün boyunca devam etti.
Neticede yıllarca vezirlik yapmış devlet adamı, 10 Temmuz 1453’de gözlerine mil çekildikten sonra asılarak idam edildi. Ve Osmanlı İmparatorluğu’nda ihanet ettiği gerekçesiyle idam edilen ilk sadrazam oldu. Mallarına devlet tarafından el konulan (II. Bayezid döneminde geri verildi) Çandarlı Halil Paşa’nın cenazesi oğlu İbrahim Paşa tarafından teslim alınarak İznik’e götürülerek Nilüfer Camisi İmareti yakınındaki türbesine defnedildi.
Çandarlı Halil Paşa’nın türbesi İznik ilçe merkezinde Lefke Kapısı dışında Osmaneli yolu üzerinde bulunmaktadır. Fatih Sultan Mehmet’in idam ettirdiği sadrazam, oğlu İbrahim Paşa tarafından kendisinden önce ölen oğullarının yanındaki türbesine gömülmüştür.
[renkbox baslik="Kanuni Sultan Süleyman Kimdir? Hayatı ve Eserleri
" link="https://bilgihanem.com/kanuni-sultan-suleyman-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/02/kanuni-sultan-suleyman-hayati-hakkinda-bilgi-1024x597.jpg" renk="gri" yenisekme="hayir"][/renkbox]
Son olarak; Çandarlı Halil Paşa’nın Ege körfezinde bir kale yaptırdığını ve körfez ile ilçeye Çandarlı adı verildiğini de belirtelim. İlaveten idam edilen sadrazamın, İznik’te bir imaret ve Edirne’de Halil Paşa Hanı denilen bir han yaptırdığı bilinmektedir.
Çandarlı Halil Paşa İhanet Etti mi?
Bazı kaynaklarda Çandarlı Halil Paşa’nın idamının arkasında farklı nedenler olduğundan bahsedilmektedir. Bunların en başında; Çandarlı Halil Paşa ile Fatih Sultan Mehmet arasındaki zıtlaşmalar ve Çandarlı Halil Paşa’nın padişah tarafından bir tehlike olarak görülmesi bulunmaktadır.
Çünkü mensubu olduğu aile; saltanatın karşısında saltanat kadar güçlüdür ve Fatih Sultan Mehmet’in karşısında durması padişahın otoritesini zayıflatmaktadır. Sonuçta; Türkmen aileler ile devşirme soyundan gelenler arasında bir mücadele vardır ve Çandarlı Halil Paşa ile Zağanos Mehmet Paşa arasındaki rekabetin başlıca nedeninin de bu olduğu söylenmektedir.
Hatta Bobinger’ın bu politikasıyla II. Mehmet’in kendi otoritesini pekiştirdiğini ve idamın ardından herkesin genç sultana boyun eğdiğini öne sürdüğünü görürüz. Öte yandan; Çandarlı Halil Paşa’nın ekonomik yönden fazlasıyla güçlü olması, yıllarca Osmanlı’ya sadakatla hizmet etmesi ve rüşvete hiç ihtiyacının olmaması da sadrazamın ihanet etmediği yönünde açıkça fikir vermektedir.
Nihayetinde; Çandarlı Halil Paşa’nın neredeyse saltanata kafa tutacak boyuttaki gücü ve Fatih Sultan Mehmet’le pek çok konuda ters düşmesinin, idamının en büyük nedeni olduğuna inanılmaktadır.
idam edilen ilk sadrazam olduğu bilgisi müthiş, hiç duymamıştım.