Çinko Nedir? Özellikleri, Kullanım Alanları ve Çıkarıldığı Yerler

Demir dışı metaller arasında değerlendirilen çinko, en önemli üçüncü metal olarak görülmektedir. Çinko geniş kullanım alanı ise ticari açıdan da önemli bir metaldir. Doğada bol bulunuyor olması, kıymetini düşürmemiş ve diğer metallerle rekabetinde bir gerileme görülmemiştir. MÖ 2000'li yıllara kadar uzanan bir tarihi de bulunmaktadır. Çinli ve Romalıların alaşım materyali olarak kullandıkları bilinmektedir. En eski çinko arkeolojik kalıntısı ise Romanya Transilvanya'da Doroseh şehrindeki prehistorik Dacian yerleşim merkezinde bulunmuştur.

Toplam çinko tüketimine bakıldığı zaman yaklaşık yüzde 50'sinin galvanize çelik üretiminde kullanıldığı bilinmektedir. Yüzde 20'si pirinç, yüzde 15'i döküm, yüzde 8'i çinko oksit, yüzde 7'si yarı fabrikasyon ürünlerde kullanılmaktadır. Ekotoksik etkisi nedeniyle bazı alanlarda kullanımı sınırlandırılmıştır ve bunların başında yapı ile inşaat gelmektedir. Buralarda ikame materyal olarak alüminyum, magnezyum ve plastikler kullanılmaktadır.

[renkbox baslik="Bakır Nedir? Özellikleri, Kullanım Alanları ve Çıkarıldığı Yerler" link="https://bilgihanem.com/bakir-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/06/bakir-nedir-kullanim-alanlari-ozellikleri-cikarilan-yer.jpg" renk="turuncu" yenisekme="evet"][/renkbox]

Günümüzde miktar açısından çelik, alüminyum ve bakırdan sonra dünyada yıllık tüketimi en fazla olan metaldir. Kimyasal açıdan aktif olması ve diğer metallerle kolayca alaşım yapabilmesi nedeniyle çinko, endüstride birçok alaşımın ve bileşiğin üretiminde kullanılmaktadır. Sektörel ve ticari açıdan bu kadar önemli bir metal olması, finans piyasalarında da yoğun ilgi görmesini sağlamaktadır. Londra Metal Borsası (LME), Chicago Merchantile Exchange (CME) ve forex piyasasında alınıp satılmaktadır.

Çinko Nedir?

Yer altından en çok çıkarılan madenler arasında yer alan çinko, aynı zamanda mineral olarak da birçok besinde bulunmaktadır. Simgesi Latince adı olan Zinkum'dan gelen "Zn" harfleridir. İnsan sağlığı için oldukça önemli olan çinko mineralinin yanı sıra, pek çok kullanım alanı ile hayatı kolaylaştıran çinko madeni de, insan için son derece faydalı keşiflerden biridir. Çinko keşfedilmesi ve geliştirilmesi diğer madenler kadar kolay olmamış ve değerinin anlaşılması için keşfinin üzerinden epey süre geçmesi gerekmiş madenlerden biridir. 17. ve 18. yüzyıllarda çinko yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Kimyasal bir element olma özelliği ile doğada yaygın olarak bulunan çinko, maviye benzeyen beyaz rengi ile eski zamanlardan beri keşfedilmiş madenlerden biridir. İlk olarak Hindistan’da metalik özellikte keşfedilmiştir. Bakır ve alüminyum madenlerinden sonra önemi bakımından üçüncü sırayı almaktadır. Yaklaşık 150°C ısıtıldığında dövülerek şekil verilebilir. Ancak 210 dereceye ulaştığında karbonun yapısı kırılganlaşır.

Çinko madeninin kullanım alanları da oldukça fazladır. Ancak elde bulunan çinko filizler tek başlarına dayanıklı malzeme üretecek nitelikte olmadıkları için diğer elementlerle karıştırılarak kullanılması gerekmektedir. Elde edilen çinko karışımları yaklaşık 1000 °C’de kavrulur ve oksit özelliğine dönüştürülür.

Çinko filizlerinden çinko elde etmek için birçok farklı teknik bulunmaktadır. Korozyona karşı dayanıklı bir maden olan çinkonun demir ve çelikler için önemli bir koruyucu tabaka oluşturmasına neden olmaktadır. Çinko levhaların kullanım alanları genellikle çatı kaplama olmaktadır.

Çinkonun Özellikleri Nelerdir?

Atom numarası 30 olan ve rengi maviye çalan gri tonlarında olan bir elementtir. Havadan etkilenmeme özelliği ile parlatılması mümkün olan madenlerden biridir. Dünyada en yaygın kullanım alanı olan madenler arasında yer alan çinko, en fazla otomotiv sektöründe kullanılmaktadır. Ayrıca oksit çinko ise, sulu boyalara beyaz pigment vermesi amacıyla kullanılmaktadır. Klorür ile birleşen çinko deodorant yapımında sıkça kullanılmaktadır. Çinko sülfür ise karanlıkta parlama özelliği sayesinde, akrep ve yelkovanların üretiminde tercih edilmektedir. Çinkonun en önemli kullanım alanlarından biri olan pil gövdelerinin yapılması, çinko madeninin günlük hayatın birçok noktasında karşımıza çıktığını göstermektedir.

Periyodik cetvelde II B grubunda yer alan kimyasal bir element olan çinko, mavimsi beyaz renktedir ve parlaktır. Mohs sertliği 2,5 olan çinkonun, 100 – 150⁰C'de ısıtılarak dövülgen hale getirildiği bilinmektedir. 210⁰C'de ise kırılgan bir hale gelmektedir. Doğal hali ise 5 izotopunun karışımından oluşmaktadır. Bunlar; yüzde 48,89 Zn-64, yüzde 27,81 Zn-81, yüzde 4,11 Zn-67, yüzde 18,57 Zn-70 ve yüzde 0,62 Zn-70 şeklindedir. Bunlar dışında 8 tane yapay radyoaktif izotopu bulunmaktadır.

Kuru havada kararlı yapısını koruyan çinko, nemli havada beyaz renkli bazik karbonat katmanı ile kaplanmaktadır. Mineral asitler tarafından hidrojen çıkararak çözünürken, sıcak alkali çözeltilerinde zinkat oluştur ve hidrojen çıkışı ile çözünür. İlk olarak Hindistan'da kalaminin, yün gibi organik maddelerle indirgenmesiyle metalik olarak elde edilmiştir. Ardından 1746 yılında Avrupa'da Marggraf tarafından kalaminin odun kömürüyle indirgenmesiyle metalik olarak ikinci kez keşfedilmiştir.

Çinkonun Kullanım Alanları Nelerdir?

Korozyona karşı koruyucu özelliği ile öne çıkmakta olan çinkonun başka metaller üzerinde kaplama görevi görerek korozyona karşı koruması sıkça kullanıldığı alanlardan biridir. Çinko; otomotivden endüstriye, televizyon ekranı ve floresan lamba yapımına kadar pek çok alanda kullanımı yaygındır. Oksitlenmiş çinko ise, yazıcı mürekkepleri, sabun ve boya yapımında kullanılmaktadır. Günlük hayatta yararlanılan pek çok elektronik eşya ya da kozmetik ürünlerin üretim sırasında çinko elementinden faydalanılmaktadır. Ayrıca çinkonun hayvan beslenmesinde de, yararları bakımından pek çok faydası bulunmaktadır. Uzun ömürlü bir element olmasından dolayı, pil ve demir çelik malzemelerde çinko sıklıkla kullanılmaktadır. Ayrıca en çok kullanıldığı alanlardan biri de, inşaat sektörüdür.

Sağlık için faydalı olan çinko minerali, cilt sağlığı ve erken yaşlanma belirtilerini ortadan kaldırma etkisine sahiptir. Bu özelliği ile eksikliği durumunda, saç dökülmesi ve halsizlik gibi olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Ayrıca birçok sanayi ve endüstri alanında kullanılan çinko elementi, ilaç sanayiinde de kullanılmakta ve bazı kremlerin içeriğinde yer almaktadır.

Çinko Çıkarılan Yerler Nerelerdir?

Ülkemiz çinko elementi bakımından zengin yataklara sahip olan ülkelerden biridir. Eski çağlardan beridir dayanıklı ve kullanışlı maden arayışı içinde olan insanların keşfettiği en yararlı madenlerden biridir. Rize’den Kayseri’ye kadar Türkiye’nin birçok bölgesi çinko çıkarılması için uygundur. Çinko, tek başına doğada bulunabilirken, farklı elementlerle alaşım yapılarak da daha sağlam çinko elde etmek mümkündür.

Çinko Yatırımı Nasıl Yapılır?

Bir emtia olan çinko, metal grubunda yer almaktadır. Sektörel açıdan önemli bir metal olması, finans piyasalarında farklı gelir gruplarının dikkatini çekmesi için yeterli bir sebeptir. Özellikle elektrikli otomobillerin gelişiminin hızlanmasıyla birlikte çinko, daha değerli bir hale gelmiştir. Dolayısıyla yatırımcılar tarafından iyi bir alternatif olarak görülmeye başlanmıştır. Çinkonun piyasalarda bir görünüp bir görünmemesine alışan yatırımcılar ise otomotiv sektöründeki bu hareketlilik ile yeniden metale dönmüştür.

Elektrikli otomobillerin gelişimi ile 2017 yılında çinko fiyatları yüzde 74'lük dev bir artış göstermiştir. Bu şekilde çinko piyasası birçok yatırımcının ve spekülatörün dikkatini çekmeyi başarmıştır. Ülkemizde çinko üretimi yapan Kanadalı şirket Pasinex Resources da bu hareketlilikten payını almış ve üretim miktarını artırmıştır. Dolayısıyla yatırımcılar da bu fırsatı değerlendirmek için çinkoya hem spot hem de vadeli piyasada yatırım yapmıştır. Aynı zamanda dünya genelinde çinko şirketlerine ait hisse senetleri de yoğun bir ilgi görmeye başlamıştır.

[renkbox baslik="Arsenik Nedir? Özellikleri, Kullanım Alanları ve Çıkarıldığı Yerler" link="https://bilgihanem.com/arsenik-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/05/arsenik-hakkinda-bilgi.jpg" renk="siyah" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Çinkonun tek başına 40 milyar dolara yakın bir pazar hacmi olduğu bilinmektedir. Diğer metallerde ise yaklaşık olarak durumlar şu şekildedir; gümüş 20 milyar dolar, platin 8 milyar dolar, molibden 5 milyar dolardır. Tek başına bu pazarlardan daha yüksek bir hacme sahiptir. Bugün birçok önemli alaşımda kullanılıyor olması ve dünyada ilk pilin anot olarak çinkodan yapılması da önemini anlatan özelliklerindendir. Dünyanın en büyük çinko üreticisi ve tüketicisi ise Çin'dir.

Çinko yatırımı genel olarak Londra Metal Borsası (LME), Chicago Ticaret Borsası (CME) ve forex piyasası aracılığıyla işlem görmektedir. Bunlar dışında borsalarda çinko şirketlerinin hisselerine yatırım yapılabilmektedir. Spot işlemlerin yanında türev araç olarak da işlem görmektedir. Forex piyasasında çinko CFD'leri işlem görürken, LME ve CME aracılığıyla vadeli işlem kontratlarına yatırım yapılabilmektedir.

Yatırım aracı olarak çinkonun özelliklerini bilmeniz ve fiyatlarındaki değişimleri yorumlayabilmeniz gerekmektedir. Bu noktada da işlem yapacağınız piyasayı tanımanız gerektiği gibi yatırım aracını da iyi bir şekilde tanımanızın önemi ortaya çıkmaktadır. Gerekli eğitimleri aldıktan ve deneyimi kazandıktan sonra işlem yapmanızı tavsiye ederiz.