Dağ oluşumu (orojenez), yer kabuğunun altında bulunan iç kuvvetlerin çeşitli nedenlerle ortaya çıkması sonucu oluşan yeryüzü şekillerine verilen ad olmakla birlikte; Türkiye yüz ölçümünde büyük yer kaplayan yüzey şekli olarak ifade edilebilmektedir. Dağ oluşumları bundan tam 700 milyon yıl öncesine dayandığından, artık neredeyse tamamı oturmuş birer şekil olarak algılanır. Yeni değişimler sonucu orojenez oluşumu görülmediği gibi, her orojenezin de aynı şekildeki oluşumla ortaya çıktığı düşünülmemelidir.
Genel olarak 4 büyük evreden geçerek bugünkü şeklini alan dağların, bilinen en büyük yüksekliği 8848 metre ile Çin Halk Cumhuriyeti – Nepal sınırı arasında yer alan Everest Dağı'dır. Dağlar genel olarak orojenez ve volkanik hareketler sonucu meydana gelmektedir.
[renkbox baslik="Cebelitarık Boğazı Hakkında Bilgiler; Nerededir, Özellikleri ve Tarihçesi" link="https://bilgihanem.com/cebelitarik-bogazi-hakkinda-bilgi/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/04/cebelitarik-bogazi-hakkinda-bilgi.jpg" renk="mavi" yenisekme="evet"][/renkbox]
Örneğin ülkemizde yer alan Ağrı Dağı bir volkanik dağdır. 5137 metre boyu ile Türkiye sınırları içerisindeki en yüksek dağ olma özelliğine sahip olan Ağrı Dağı volkanik patlama sonucu oluşmuş, iki kütle halinde bulunan bir dağdır. Şu an faaliyet göstermeyen bu sönmüş yanardağ, Doğu Anadolu Bölgesindeki Van Gölü fay hattının kuzey kesiminde yer almaktadır. Ağrı Dağı hakkında daha fazla bilgi edinmek için tıklayınız.
Dağ Nedir?
Dağ, yükseklik bakımından 1132 metre bir ortalamaya sahip olan Türkiye’nin yaklaşık olarak üçte ikisini kaplayan, iç kuvvetlerin etkisi ile meydana gelen, çeşitli oluşumlar sonucu ortaya çıkan bir yeryüzü şeklidir. Diğer adı orojenez olarak ifade edilebilecek olan dağların oluşumu, yeryüzü şekillerinin ortaya çıkmaya başladığı tarih de olan dünyanın soğumaya başlaması ile eş zamanlıdır. Dağ oluşumlarının uzun yılları kapsayan 4 büyük devre sonucu bugünkü halini aldığı bilinmektedir. Türkiye'nin yeryüzü şekillerinin oluşumu hakkında bilgi sahibi olmak istiyorsanız buraya bakın.
Dağların Özellikleri Nelerdir?
- Çok yüksek olan dağlarda, en altından en üst tepeye kadar farklı iklim tipleri görülmektedir.
- Yüksek dağlar atmosferin soğuk olan tabakasına daha yakın olduğundan sık sık buzlanma olayına maruz kalırlar.
- Güneş yeryüzünün aşağıdan yukarıya doğru ısıttığından, dağlar aşağılara göre çok daha soğuktur. Öte yandan üst kısımlarda hava seyrek olduğundan ısıyı da tutamaz.
- Hava sıcaklığı her 300 metrede 1-2 derece kadar soğumaktadır.
- Dağlarda genel olarak hava şartları soğuk olduğundan insan yaşamına ve tarım yapmaya elverişli değildir. Ancak dağların düzleşen etek kısımlarında tarıma uygun araziler yapılabilir.
- Dağlar her ülkede tırmanış, kayak gibi dağcılık sporlarının yapılmasına imkan veren doğal ortamlardır.
Dağlar Oluşumlarına Göre Kaça Ayrılır?
4 farklı evrede oluşumunu tamamlayan dağların, ortaya çıkma aşamasında 2 farklı tür yer almaktadır. Orojenik ve volkanik kökenli oluşan dağlardan, orojenik kökenli olanlarının fay hattı üzerinde ya da çevresinde oluştuğu bilindiği gibi, volkanik dağların da genelde tek başına boy gösteren dağlar olduğu bilinmelidir. Oluşumlarına göre dağlar ise:
Orojenik Oluşumlu Dağlar
Yer kabuğunun etkisi sonucu oluşan ve iki şekilde ortaya çıkan bu dağlar, doğada sıradağlar şeklinde görülürler. Orojenik oluşumlu dağlar kırılma ve kırıklı olmak üzere iki şekilde meydana gelir.
Kıvrımlı Dağlar
Kıta kenarlarında yer alan jeosenklinal isimli boşluk alanlar biriken tortullar sayesinde dolar. Çukur alanların içerisinin bu şekilde dolması ve bu çukura yanlardan gelen baskı sonucu içerideki tortul tabaka sıkışarak kıvrım şeklinde yükselir. Orojenik hareketli bu dağların oluşabilmesi için uygulanan yan basınçların çok güçlü etki göstermesi ve içerisindeki tortulların da sıkışarak sertleşmesi gerekir. Kuzey Anadolu ve Toros Dağları, Alp Himalaya dağ kıvrımlarının Anadolu'daki uzantılarıdır.
Kırıklı Dağlar
Kıvrımlı dağlarda olduğu gibi, çukur alanların tortullarla dolması ve yan basınçlarla sıkıştırılması gerekir. Bu sıkıştırma sonucunda oluşan şekil kırılma sonucu ortaya çıkmışsa, kırıklı dağlar olarak adlandırılarak orojenik oluşumlu dağlar arasında yerini alacaktır. Ege bölgesinde yer alan Aydın, Yunt, Gediz Dağları kırıklı yapı gösteren dağlara örnektir.
Volkanik Oluşumlu Dağlar
Yer kabuğunun çekirdeğini oluşturan magma isimli sıcak lavların yeryüzüne çıkmak istemesi sonucu oluşan dağlardır. Yer kabuğu çatlaklarından süzülerek yeryüzüne ulaşmak isteyen magma, yer kabuğunda bulduğu en zayıf yerden yer kabuğu yüzeyine fışkırarak çıkar ve doğada genel olarak tek başına görülecek olan dağları oluşturur. Bu dağlar volkanik patlama sonucu oluşan dağlar olduğundan çevresinde tarım yapılması, verimli toprakları sayesinde oldukça elverişlidir. Günümüzde birçok yanardağ sönmüş özellikte olsa da halen faal durumda bulunan yanardağlar olduğu da bilinmelidir. Bunlara son yıllarda en çok faaliyet gösteren Etna Yanardağı örnek olarak gösterilebilir.
Çok güzel olmuş
ÇOK TEŞEKKÜR EDERİM 🙂