Evliya Çelebi Kimdir? Hayatı ve Eserleri

Gezmeye duyduğu büyük merak Evliya Çelebi’nin en önemli özelliğiydi. Bu özelliği sayesinde eşsiz bir eser ortaya koymuş, arkasında önemli bir iz bırakmıştır. 1635 yılında gezmeye başlayan ünlü gezgin daha sonra durmaksızın pek çok yerde bulunmuştur.

Devlet ileri gelenleriyle yaptığı uzak yolculukların yanı sıra yalnız yaptıkları da olmuştur. Savaşlarda ulaklık yapmış, sarayda görev almış, hafızlık ve musiki ile ilgilenmiştir. Aslen Kütahyalı olsa da İstanbul ile Kütahya arasında devamlı gidip gelmiştir. Kendi döneminde oldukça iyi bir eğitim gören Evliya Çelebi hem edebiyatla hem de müzikle ilgilenmiştir.

[renkbox baslik="Hezarfen Ahmed Çelebi Kimdir? Hayatı ve Sıra Dışı Başarı Öyküsü
" link="https://bilgihanem.com/hezarfen-ahmed-celebi-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/02/hezarfen-ahmed-celebi-kimdir-hayati-ve-sira-disi-basari-oykusu.jpg" renk="kahve" yenisekme="evet"][/renkbox]

Hoş sohbeti sözü dinlenen ve bir o kadar da cesur olduğu söylenen gezginlerden biridir. Edebiyatta gezi türünün ilk örneklerini veren Evliya Çelebi, sakin ve eğlenceli bir üsluba sahiptir. Yazdıkları kadar yaşadıkları da dilden dile dolaşan gezgin, hikayelerini gezdiği her yerde hoş sohbet diliyle anlatmış, gittiği her yerde de çok sevilmiştir.

Evliya Çelebi Kimdir?

Aslen Kütahyalı olan Evliya Çelebi, eski dilde seyyah olarak kabul edilen gezginlerdendir. 1600’lü yıllardan bu yana hem gezip gördükleri hem de anlattıklarıyla dillerden dillere yayılmış, önemli isimlerden biridir. İslami düşüncelerinin yanı sıra küçük yaştan itibaren gezmeye düşkünlüğü ile tanınmıştır. Devamlı gezmiş, pek çok görevde yer almıştır.

Dede ve babası gibi sarayla devamlı içli dışlı olmuş bazı devlet büyüklerinin yanında uzun yolculuklar yapmıştır. Hiçbir zaman yorulmamış her defasında yeni yerler görmek istediğini vurgulamıştır. Edebiyata seyahatname türünün ilk eserlerini kazandıran Evliya Çelebi, müzik ve şiir konusunda da oldukça başarılıdır.

Evliya Çelebi’nin Hayatı

1611 yılında İstanbul’da dünyaya gelen Evliya Çelebi Bin Derviş Mehmed Zillî, iyi bir öğrenim görmüştür. İlköğrenimini Sıbyan Mektebi'nde tamamlamış, daha sonra Şeyhülislam Hamit Efendi Medresesi’nde eğitim almıştır. Medresede 7 yıl eğitim aldıktan sonra Enderun’da eğitimine devam etmiştir. Sarf (dil bilgisi), nahiv, kâfiye, hüsn-ü hat dersleri alan Evliya Çelebi daha sonra Musahip Derviş Ömer Ağa’dan musiki dersleri almıştır.

Kısa sürede Kuran-ı Kerim ezberini tamamlayarak hafız olmuştur. 25 yaşında camide okuduğu Kuran-ı Kerim ile 4. Murat’ın dikkatini çekmiştir. Saraya alınıp musahipler arasında yer almıştır. Pek çok devlet ileri geleni ile yolculuklara çıkmıştır. Görme ve gezmeye duyduğu merakla henüz genç yaşta dolaşmaya başlayan Evliya Çelebi, öğrendiklerini eserlerinde de yansıtmıştır. Çok gezmesi nedeniyle seyyah olarak anılmıştır. 1682 yılında vefat ettiği bilinen ünlü gezginin mezar yeri bilinmemektedir.

Evliya Çelebi’nin Ailesi

İsmi tam olarak Evliya Çelebi Bin Derviş Mehmed Zillî olan gezgin, 1611 tarihinde İstanbul’da dünyaya geldi. Aslen Kütahyalı olan aile, İstanbul’a yerleşse de zaman zaman Kütahya’daki evlerine de gitti. Dedesinin dedesi Yavuz Özbek, Fatih Sultan Mehmet’in akıncılarından biridir. Savaş ganimetleri sayesinde Unkapanı’nda bir cami, yüz dükkan yaptırmıştır. Cami bugün, Yavuz Sinan Cami olarak bilinmektedir. Evliya Çelebi’nin babası Derviş Mehmed Zıllî, pek çok padişahın kuyumcubaşılığını yapmış, padişahlarla beraber çok defa sefere katılmıştır. Evliya Çelebi’nin annesi ise Ahbaz Hanım’dır.

[renkbox baslik="Kanuni Sultan Süleyman Kimdir? Hayatı ve Eserleri
" link="https://bilgihanem.com/kanuni-sultan-suleyman-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/02/kanuni-sultan-suleyman-kimdir.jpg" renk="sari" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Sarayda ve gezginlikte aldığı görevler nedeniyle hiç evlenmeye fırsat bulamayan Evliya Çelebi, kendini gezip görmeye öğrendiklerini insanlara aktarmaya adamıştır. Hoş sohbet, tatlı dilli, olgun ve bir o kadar da zeki olan gezgin, pek çok vezirin arasını düzeltmiş, küskünlükleri gidermiştir. Ömrü boyunca kazanıp biriktirdiği ne varsa hepsini kız kardeşleri arasında pay etmiştir. Evliya Çelebi'nin ölümü ise kaynaklara 1682 yılı olarak geçmiştir.

Evliya Çelebi’nin Eserleri

Evliya Çelebi’nin her ne kadar pek çok şiiri bulunsa da bu şiirler bir araya toplanıp bir eser haline getirilmemiştir. Bilinen tek eseri yalnızca Seyahatname'dir. 17. yüzyılda kaleme alınan eser, yaklaşık 10 ciltten oluşmaktadır. Fantastik ve abartılı bir dil kullanılarak kaleme alınan eserin en dikkat çeken yanı ise gerçeklerden oluşmasıdır. Tarih ve coğrafya detaylarıyla dikkat çeken eser, Evliya Çelebi zamanına ışık tutması nedeniyle oldukça önemlidir.

Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi Hakkında Bilgi

Halk dilinde anlaşılır, sade ve akıcı bir üslupla kaleme alınan Seyahatname, gezilip görülen yerleri zaman zaman ciddi, zaman zaman mizahi ele alan bir eserdir. Pek çok gezgin, gezdiği yerleri kaleme alsa da Seyahatname bu yazılanlardan farklıdır. Çünkü eser hem eğlence hem de bilgi verme amacıyla yazılmıştır. Eser, detayında; Osmanlı Devleti’nin 17.yy’da coğrafi, ekonomik, siyasi ve sosyal düzenini ele almaktadır.

Türkçenin bu dönemde ağız yapısı, kılık kıyafet düzeni, toplumsal farklılıklar, ibadet merkezleri, saraylar, konaklar ve daha pek çok detay eserde yerini almıştır. Gezdiği her yerin yemek kültürü hakkında da bilgi veren Evliya Çelebi, 44 çorba tarifinden 50 adet ekmek çeşidine kadar yer vermiştir. 17.yy’da Evliya Çelebi tarafından kaleme alınan Seyahatname, 10 ciltten meydana gelmektedir. Ciltler dünyanın dört bir yanına dağılmış, İstanbul’dan Mısır ve Sudan’a kadar bulunmaktadır.

1848 yılında Mısır’da Müntehâbât-ı Evliya Çelebi ismi ile yayımlanan eser, 1896 yılında İkdam Gazetesi sahibi Ahmed Cevdet Bey ve Necib Asım Bey tarafından İstanbul’da basılmaya başlanmıştır. 1902 yılına dek 6 cilt basılmıştır. Daha sonra 7 ve 8. ciltler 1928 yılında basılmış, 9 ve 10 .ciltler ise 1935 ve 1938 yılları arasında tamamlanmıştır. Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi 2013 yılında, UNESCO Dünya Belleği Listesi'ne eklenmiştir.