Gazel Nedir? Özellikleri ve Türleri Nelerdir?

Gazel kelimesinin aslı Arapçadan gelir. Kelime anlamı olarak; kadınlarla arkadaşlık ve sevgi kurmak olarak tanımlanan gazel, edebiyat alanında ise güzellikten, aşktan ve içkiden bahsedilen küçük şiirlerdir. Ozanların işlediği aşk konusu bazı zamanlarda Tanrı aşkını, bazen de dünyevi aşkı temsil eder ama her iki durumda da âşık ozanlar için hayran oldukları güzellik ulaşılmazdır. Gazelde en sık olarak bahsi geçen içki kırmızı şaraptır.

Gazel, Arap Edebiyatı’nda önceleri kasidenin tegaüzzül adı verilen bir bölümü iken, daha sonra ayrı bir biçim olarak yazılır hale gelmiştir. Gazelin geçmişine bakılacak olursa, ilk gazeli 530 yılında İmruü’l – Kays’ın yazdığı bilinmektedir. İslam dininin ilk dönemlerinde pek fazla ilgi görmeyen gazel büyük de tepkiler toplamıştır.

[renkbox baslik="Kaside Nedir? Özellikleri ve Bölümleri Nelerdir?
" link="https://bilgihanem.com/kaside-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2015/01/kaside-nedir-ozellikleri-ve-bolumleri.jpg" renk="turuncu" yenisekme="evet"][/renkbox]

Çünkü İslam dininden önceki ozanlar aşk duygularını dile getiren, kadın – erkek eşitliğini savunan şiirler yazmaktaydı. Fakat Müslümanlığa geçiş yapıldıktan sonra yeni dinin getirdiği sıkı ahlak kuralları yüzünden gazel tepki çekmiş ve toplumca yadırganmaya başlamıştır. Gazel yazan şairlerin de ağır cezalara çarptırıldığı bilinmektedir. Gazel daha sonra İran Edebiyatı’nda oldukça ilgi görmüş, buradan da Osmanlı Edebiyatı’na geçiş yapabilmiştir.

Gazel Nedir?

Güzellik, aşk ve aşk sebebiyle çekilen acılar, şarap, eğlence ve keyif alınabilecek her şey gazelin konuları arasında yer alır. Bu konularda yazılmış Divan Edebiyatı nazım şekline gazel adı verilir. Gazel denince akla ilk gelen divan şairleri; Fuzuli, Baki, Taşlıcalı Yahya ve Şeyh Galip gibi isimler gelmektedir.

[renkbox baslik="Şiir Nedir? Türleri ve Türk Edebiyatında Şiirin Yeri
" link="https://bilgihanem.com/siir-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/02/siir-nedir-turleri-turk-edebiyatında-yeri.jpg" renk="gri" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Gazel türleri arasında didaktik özellikte olanlar bulunsa da sayıları oldukça azdır. Ayrıca bu tür gazeller şiirsel özellik açısından da zayıftır. Nabi’nin yazdığı gazeller bunlara örnek verilebilir. Gazelden bahsedilince akla ilk önce âşık şiiri gelir. Halk şiirindeki koşma nazım türüne benzerler.

Gazelin Özellikleri Nelerdir?

Gazel Araplara ait bir nazım türüdür. Bu nazım biçimi özellikle Müslümanlığın yayıldığı zamanlarda İran'a geçmiş ve kısa bir süre içerisinde burada yaygınlaşmıştır. Daha sonra İranlı şairler gazelleri Farsça kaleme almışlardır. Farsça yazılan gazeller, Gazneliler zamanında bile sarayda büyük ilgi görmüşlerdir. Aşağıda bir edebi tür olan gazelin özelliklerini maddeler şeklinde sizlere sunmaya çalıştık.

• Gazellerin beyit sayısı 5 ila 25 arasında değişiklik gösterir. En sık olarak 5,7 ve 9 beyitlik gazeller yazılmaktadır.
• Gazelin ilk beyiti kendi arasında bir kafiyeye sahiptir. Bunun dışında gazelin kafiye düzeni şu şekildedir: da, ca, ba, aa…
• Gazellerin ilk beytine matla adı verilir. Matla doğuş yeri olarak da bilinir.
• Gazellerin son beyitine makta adı verilir. Makta bitiş yeri olarak da bilinir.
• Gazelin sahibi şair, gazelin bir beyitinde kendi ismine yer verir. Bu beyite taç beyit adı verilir.
• Gazel içerisinde bulunan en güzel beyitin ismi beytü’l-gazeldir. Aynı zamanda şah beyit olarak da bilinir.
• Gazelin tamamında bulunan bir anlam bütünlüğü yoktur. Gazelin her beyiti kendi içerisinde bir anlam bütünlüğüne sahiptir.
• Gazelin tamamında aynı konudan söz ediliyorsa, bu tür gazellere yek-ahenk gazel adı verilir.
• Gazelin tamamı aynı güzellikte söyleniyorsa; bu gazeller yek-avaz gazeldir.
• Divan edebiyatına mensup şairler, sahip oldukları tüm maharetleri gazel türünü işlerken meydana çıkarırlar. Gazel yazmış bir şair, büyük bir şairdir.
• Matla beyitinden sonraki beyitlerde mısraları ortadan ayrılmış gazeller vardır. Böyle durumlarda gazelde iç kafiye durumu söz konusudur. İç kafiyeli gazellere musammat gazel adı verilir.
• Gazel nazım türü, aruz ölçüsü ile yazılmaktadır.

Gazel Türleri (Çeşitleri) Nelerdir?

Gazellerin çeşitlendirilmesinde konular ve üsluplar belirleyici konumdadır. Gazeller genel olarak aşk, şarap, güzellik ve sevgi gibi konuları ele almaktadır. Gazelin geçmişine baktığımızda, koşuk ve koşma gibi isimlerle de anıldığını görmekteyiz. Gazel için divan edebiyatının kalbi tanımlamasını kullabiliriz. Bu şiirleri okurken kelimeleri hem gerçek hem de mecazi anlamlarıyla düşünmelisiniz. Ele aldığı konuya göre gazel türleri şunlardır;

• Âşıkane Gazel: Aşk ile alakalı keder, yakarma, acı gibi içsel duyguların bahsedildiği gazel türlerine âşıkane gazel adı verilir. Âşıkane gazellerde Fuzuli usta isimdir.
• Rindane Gazel: Dünya malları, şöhret, yaşamaktan zevk almak konusundan bahsedilmiş gazellere rindane gazel adı verilir. Rindane gazelin en iyi örnekleri Baki’ye aittir.
• Hikemi Gazel: Özlü sözler içeren, hayat dersi veren ve ahlaksal öğeler içeren gazellere hikemi gazel adı verilir. Bu gazeller didaktik gazellerdir ve en iyi örnekleri Nabi tarafından verilmiştir.
• Şuhane Gazel: Sevgi, aşk gibi zevkleri çapkın bir dille ifade eden gazellere şuhane gazel adı verilmiştir. Bu tür gazellerin ustası Nedim’dir.

Gazel ve Kasidenin Farkı

Gazeller, içten, samimi, etkileyici yönüyle kasidelerden daha üstündür. Kaside ise devrin büyük insanlarına övgüler yapılan şiirlerdir. Kasidelerde yazım sonucunda mevki sahibi olma gibi bir çıkarsal ilişki söz konusudur. Gazellerde ise böyle bir durum yoktur. Gazellerde istenen tek şey aşktır ve o da hiçbir zaman elde edilemez. Gazellerde sevilen her zaman zalim olan taraf; seven ise acılar içinde kıvranan taraftır.