Gazneli Devleti’nin en büyük hükümdarı olarak bilinen Sultan Mahmud, aynı zamanda İslam dinini kabul eden ilk Türk hükümdardır. Saltanatı boyunca Hindistan’a 17 sefer düzenlemiş, Hindistan Fatihi olarak anılmış ve İslam’ın ülkede yayılıp kabul görmesini sağlamıştır.
Seferlerindeki başarılarının yanı sıra alim kişiliğiyle de tanınan hükümdar, 32 yıl boyunca tahta kalmış ve 1030 yılında 59 yaşında hayata veda etmiştir. Ayrıca tarihe Gazneli Mahmud adıyla geçse de Nizameddin, Ebu-l Kasım Gazi olarak da bilinmektedir. Kara Aslan oğlu Sebük Tigin’in oğlu olan Gazneli Mahmud, İslam dünyasında “sultanlık” unvanını ilk kez kullanmasıyla da hafızalara kazınmıştır.
[renkbox baslik="Abdulkadir Geylani Kimdir? Hayatı ve Eserleri" link="https://bilgihanem.com/abdulkadir-geylani-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/12/abdulkadir-gelyani-kimdir-hayati-ve-eserleri-1024x597.jpg" renk="yesil" yenisekme="evet"][/renkbox]
Hem iç hem de dış ilişkilerde başarılı stratejiler izleyen Gazneli Mahmud, sanata olan ilgisiyle de hatırlanmaktadır. Hatta Firdevsi’nin dünyaca ünlü Şahname’si ona ithafen yazılmıştır. Farsça’nın ve klasik İran edebiyatının doğuşuna katkıda bulunan Gazneli Mahmud, döneminde yapılan imar çalışmalarıyla da hayranlık toplamıştır.
Gazneli Mahmud Kimdir?
Yönetim konusundaki başarıları, askeri zekası, adaletten yana oluşu ve İslamiyet’i yayma çabalarıyla tanınan Gazneli Mahmud, tarihin en önemli devlet adamlarından biri olarak gösterilmektedir. Babasından sonra tahta geçmiş ve Gazneliler Devleti’ne en parlak dönemlerini yaşatmıştır.
Hindistan fatihi olarak da anılmış, düzenlediği 17 seferle Türk İslam tarihinin en büyük kahramanlarından biri olmuştur. Neticede; hayatının büyük bölümünü savaş meydanlarında geçiren hükümdar, 1030 yılında devlet sınırları en geniş şeklini aldığı dönemde Gazne’de hayata veda etmiştir. Türbesi hala Gazne’de bulunmaktadır.
Gazneli Mahmud’un Hayatı
2 Kasım 971’de Gazneliler Devleti’nin kurucusu Sebük Tigin’in oğlu olarak Buhara’da dünyaya gelen Mahmud, gençlik yıllarından itibaren devlet idaresinde görev almaya başladı. Zamanının ünlü alimlerinden dersler alan, aynı zamanda kılıç konusunda da iyi yetiştirilen Mahmud, babasıyla birlikte katıldığı Lamagan Savaşı’nda büyük başarılara imza attı.
992’de yine babasıyla birlikte Samanoğulları’na yardım eden Mahmud, Samanoğulları’nın hükümdarı Nuh tarafından Horasan Valisi ilan edildi. Babası 997’de öldüğünde yerine veliaht oğlu İsmail geçince Mahmud, tahtı kardeşinin elinden aldı. Tahta oturmasıyla birlikte Gazneli Devleti’nin yükselişi de başlamış oldu.
998’den 1030’a kadar hüküm süren Gazneli Mahmud, gösterdiği faaliyetlerle Orta Asya’da güçlü bir hükümdar haline geldi. İlk seferini 1000 yılında Seferiler üzerine düzenleyen Mahmud, bu bölgeyi kolaylıkla ele geçirdi. Ve yenilgiye uğrayan Emir Halef ibn Ahmed, Gazneli Mahmud’un hakimiyetini tanıyarak ona tazminat ödeyip, adına hutbe okutmak durumunda kaldı.
Aynı yıl Abbasi Halifesi Ahmed "el-Kâdir bi’l-Lâh"'a gönderdiği elçilerle bağımsızlığını bildirdi. Halife de Gazneli Mahmud’un sultanlığını tanıdığını gösteren bir menşur yolladı. Kaldı ki o zamana kadar “sultan” deyimi yalnızca halifeler için kullanılmıştı. Yani Gazneli Mahmud, kendisine gönderilen menşur ile halife dışında sultanlığa getirilen ilk devlet başkanı niteliğini kazandı.
Bunun ardından Samanoğulları topraklarının kendisine ait olduğunu savunarak Karahanlılar’ın üzerine yürüdü ve geçen çekişmeli çarpışmaların ardından onları da yendi. Sonrasında da hem oğlu I. Mesut, hem de kendisi Karahanlı Kağanı’nın birer kızıyla evlenerek aradaki ilişkiler sağlamlaştırıldı. Devletin kuzeyini güvence altına alan Sultan, putperestlerle mücadele edip İslamiyet’i yaymak için Hindistan’a sefer düzenledi. 1001 – 1027 yılları arasında düzenlenen Hindistan Seferleri hakkındaki detaylarsa şöyle…
Gazneli Mahmud ve Hindistan Seferleri
I. Hint Seferi’ne 1001 yılında çıkan Gazneli Mahmud, ilk başta zengin topraklara sahip Kabil Şahnalığı’na ilerledi. Peşaver civarında yapılan savaşta, 300 savaş fili, 30 bin piyade ve 12 bin süvarinin bulunduğu Hint ordusunu bozguna uğrattı. Bu zaferinden yüklü miktarda ganimetle birlikte 50 fili ordusuna kattı. 2. Hint Seferi’nde birincide yendiği Raca Caypal’ın oğlu Anandapal’ı bozguna uğratan Sultan, Gazne’ye Gazi unvanı ve ganimetle döndü.
3. Hint Seferi’nde savaş 4 gün sürdü ve Bhâtiya bölgesi Gaznelilerin eline geçti. Çatışma yine bol miktarda ganimetle nihayete erdi. 4. Hint Seferi’nde Batıni görüşleri yaymaya başlayan Multan Emiri üzerine yürüdü, bölgedeki Batinileri öldürdü ve Multan Emiri olarak Müslüman olmuş Suphal’ı göreve getirdi.
Suphal’ın yeniden Hindu dinine dönerek ayaklanması üzerine başlatılan 5. Hint Seferi de Gazneliler’in zaferiyle sonuçlandı. Esir alınan Suphal, yüklü miktarda fidye karşılığında serbest bırakıldı. Bir sonraki yani 6. seferde birleşik Hint ordusuna karşı savaşan Mahmud, ordusunun sayısının az olmasına rağmen vur-kaç taktiği gibi başarılı stratejileriyle düşmanı mağlup etti. Burada kazanılan zafer Gazneli Mahmud’un hem İslam hem de Hint dünyasındaki prestijini hatırı sayılır seviyede yükseltti.
7. Hint Seferi’nde ticaret şehri Narayanpur’a yürüse de buranın racası Gazneli Mahmud’un namından çekinerek anlaşma yapmaya razı geldi. 8. Hint Seferi’ni Multan’da çıkan bir isyanı bastırmak için başlatan Sultan, isyanı çıkartanı yakalatıp hapsettirdi. Sonrasında ise Herat’ın doğusundan geçen kervanlara saldırararak zengin olan Gurlular üzerine yürüdü. Neticede; kaleleri alınan Gurlular yenildi ve yenilgiden sonra intihar eden emir yerine oğlu geçirildi.
1014’te 9. Hint Seferi’ne çıkan Gazneli, Hinduları bozguna uğrattı. Burada çok sayıda mescit yaptırdı, Hinduların Müslüman olmasını sağladı ve Gazne’ye yine yüklü miktarda ganimetle döndü. 10. Hint Seferi’nde Thanesar şehrine ilerleyen Sultan, buradaki en büyük putu ele geçirerek Gazne’ye götürdü ve Hinduların manevi olarak çökmesini sağladı. 11. Hint Seferi ise olumsuz hava koşulları nedeniyle başarısızlıkla sonuçlandı ve sefer Gazneli Mahmud topraklarına dönmesiyle nihayete erdi.
12. Hint Seferi’nde ordusuna katılan 20 bin kişilik Türkmen grup ile çok daha güçlenen Gazneli, Ganj Nehri vadisine kadar uzanan pek çok kenti ele geçirdi. Ayrıca Barar Racası Hardat Gazneli Mahmud’a katıldı ve 10 bin askeri ile Müslüman oldu. Ganimetiyle Gazne’ye dönerken Gurlular’ın saldırısına uğradıysa da çok fazla kayıp vermeden topraklarına döndü.
13. Hint Seferi’nde Hindu racaların saldırılarına karşılık vermek için harekete geçen Sultan, Pencap Racası Triloçanpal'in 150 bin piyade ve 600 filden oluşan ordusunu yendi. 200 fili ganimet olarak ele geçirip yoluna devam ederken Kalincar racasının saldırısıyla karşılaşsa da onu da yenerek Gazne’ye geri döndü. Bir sonraki seferine daha önce alamadığı Lokhot Kalesi’ni almak için çıksa da kış şartlarından dolayı geri dönmek durumunda kaldı.
15. Hint Seferi’nde ise başarıya ulaştı ve Gvalior racası Gazneli’ye bağlılığını bildirdi, Kalincar racası da Sultan’la yaptığı anlaşma neticesinde kalesinin yönetmeye devam etti. En ünlü seferi olan 16. Hint Seferi’nde Hindu inancını derinden sarsan Gazneli Mahmud, Şiva’ya ait putu parçalara bölerek kendi topraklarına gönderdi. Ancak Gazne’ye geri dönerken Catların saldırısına uğradı ve büyük kayıplar verdi.
[renkbox baslik="El – Biruni Kimdir? Hayatı ve Eserleri" link="https://bilgihanem.com/el-biruni-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/02/biruni-kimdir-hayati-ve-eserleri-1024x597.jpg" renk="mor" yenisekme="hayir"][/renkbox]
17. Hint Seferi’ne Catların öcünü almak için 1027’de çıkan Gazneli, kazandığı zaferlerle Hint Müslümanları arasında efsanevi bir kahraman konumuna geldi. 1400 gemiden oluşan donanması ve nehrin iki yakasını da tutan ordusuyla Catları bozguna uğrattı. Bölgenin komutasını Ahmet Tegin’e bırakarak Gazne’ye geri döndü.
Gazneli Mahmud’un Ölümü
Hayatının büyük bölümünü savaş meydanlarında geçiren Gazneli Mahmud, bu nedenle çok yıprandı. Tarihçilere göre verem hastalığı yüzünden ölen Sultan, 1029 – 1030 kışını Belh’te geçirse de şehrin havasından dolayı Gazne’ye döndü. Fakat yine iyileşemedi ve 30 Nisan 1030’da 59 yaşındayken hayata veda etti. Onun döneminde en parlak devrini yaşayan Gazneliler, Dandanakan Muharabesi’nden sonra zayıfladı ve yıkılma dönemi başladı. Nihayetinde de 1187 yılında Gurlular tarafından tamamen yıkıldı.
Gazneli Mahmud Döneminin Önemli Olayları
Gazneli Mahmud, Hindistan’ı İslam’la tanıştırmış, ülkeye düzenlediği seferlerle tarihe adını yazdırmıştır. Türk İslam tarihindeki en büyük kahramanlardan biri olarak gösterilen Sultan, hayatının 45 senesini savaş alanlarında geçirmiş ve Gazneliler’e en parlak dönemini yaşatmıştır.
Kazandığı her zaferle hem ganimetini hem de namını artıran Sultan Mahmud, devletin sınırlarını genişletmesinin yanında Gazne şehrini de önemli mimari yapılarla süsledi. Sayıca düşmandan çok daha güçsüz olan ordusunu başarıyla yöneten ünlü hükümdar, birçok seferinde başarılı taktiklerle karşı tarafı mağlup etmiştir.
Tüm bunların yanı sıra şair olarak da tanımlanan Gazneli Mahmud, saltanatı boyunca şairleri ve sanatkarları desteklemiş, onlara kol kanat germiştir. Firdevsi ünlü Şehname’sini Gazneli Mahmud için yazmış, ünlü hükümdar dolaylı olarak bu önemli eserin doğmasını sağlamıştır.
Çok başarılı bir devlet adamıymış nurlar altında yatsın.