Gel-Git (Med-Cezir) Olayı Nedir? Nasıl Oluşur? Özellikleri ve Çeşitleri Nelerdir?

Dünya, içinde bulunduğu galaksi sistemindeki diğer gezegenlerle birlikte, çekim gücü sayesinde hareket eder. Bu hareketi sırasında, kendisine eşlik eden uydusu olan Ay, aynı şekilde çekim sistemine dahildir. Dünyanın etrafında döndüğü Güneş, en büyük çekim gücüne sahip gök cismidir. Çekim gücü sayesinde, yerküredeki okyanusların yükselmesi ve geri çekilmesi imkansız gibi görünse de, son derece açık bir şekilde yaşandığı görülmektedir.

Dünya üzerindeki denizler ve okyanuslar, periyodik halde kabarır ve geri çekilirler. İnsanoğlu, çağlar boyunca bu hareketi izlemiş ve etkilenmiştir. Zamanla bu gücü kullanmayı öğrenmiş ve enerji üretmek için kullanmaya başlamıştır. Deniz ulaşımı ve balıkçılık gibi hayati konularda, bu kabarma ve çekilme hareketine göre yöntemler belirlenmiştir.

[renkbox baslik="Tsunami Nedir? Nasıl Oluşur? Tarihteki Önemli Tsunamiler Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/tsunami-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/03/tsunami-nedir-nasil-olusur.jpg" renk="mavi" yenisekme="evet"][/renkbox]

Gel-git hareketi, sadece insanlar için değil, aynı zamanda doğal hayat için de son derece etkili ve önemlidir. Deniz kıyılarına şekil verebilen bu güç, doğal hayatın şekillenmesi, deniz yaratıklarının beslenme ve üreme çalışmalarını etkileme gibi az bilinen özelliklere de sahiptir.

Gel-Git (Med-Cezir) Olayı Nedir?

Güneş ve Ay'ın, Dünya üzerindeki çekim gücüne kapılan denizlerin ve okyanusların, karaya doğru yaptığı ilerleme ve sonra etki azaldığında da gerileme hareketi, gel-git olarak tanımlanır. Bütün denizler birbirine bağlı olduğundan, Dünya'nın bir tarafında sular kabarırken, suyun boşalttığı yere, diğer taraftaki su geldiğinden, karşı kıyılarda çekilme hareketi görülür. Döngü, sürekli iki tarafın birbirinin zıddı hareketler sergilemesi şeklinde devam eder.

Gel-Git (Med-Cezir) Olayı Nasıl Oluşur?

Gel-git olayı, Güneş'in ve Ay'ın uyguladığı çekim gücü sayesinde oluşur. Ay, aslında kendine ait çok küçük bir çekim gücüne sahip olduğundan, med cezir etkisini, Güneş'in çekim gücünü yansıtarak yapmaktadır. Güneş, hem direkt olarak Dünya'ya etki etmekte, hem de Ay sayesinde dolaylı olarak etki etmektedir. Çekim gücü sayesinde harekete geçen deniz suyu, karaya doğru yükselişe geçer ve ardından çekimin yavaşlaması ile eski şekline döner.

Gel-git oluşumunun en belirgin özelliği, periyodik olmasıdır. Gel-gitler her gün 50 dakikalık farkla oluşur. Dünya'da gün 24 saatken, Ay'da gün 24 saat 50 dakika olduğundan, süre farkı ortaya çıkar. Ay'ın etkileri, gün-gece döngüsü ile sınırlıyken, Güneş'in Dünya'ya etkisi hiçbir kesintiye uğramaksızın devam etmektedir.

Gel-Git (Med-Cezir) Olayının Özellikleri Nelerdir?

Gel-git hareketinin değeri ve özelliklerinin anlaşılabilmesi için, bu hareketin baş kahramanı olan bileşenleri bilmek faydalı olacaktır. Bu hareketin, ilk ve en önemli bileşeni; Dünya'nın yaptığı dönme hareketidir. Ay'ın Dünya'ya konumu ve ikisinin ekvator merkezli düzenleri, gel-gitlerin yaşanmasının önemli bileşenlerindendir. Güneş olmasa, tüm bunların hiçbir etkisinin olmayacağı düşünülürse, bileşenlerin en önemlisi, Güneş'in kendisidir.

Gel-Git (Med-Cezir) Olayı Enerji Yaratır mı?

Dünya'nın tüm kıyılarını değiştirebilecek kadar büyük bir hareketin, enerji yaratması normaldir. 11. yüzyılda, bu kuvvetli devinimden ortaya çıkan dev enerjinin kullanılabilme ihtimali düşünülmeye başlanmış. En ilkel zamanlarda bile, deniz kenarındaki kayalar yerleştirilen bir çeşit değirmenin bulunması, gel-git enerjisinden yararlanma fikrinin kuvvetlenmesine sebep olmuştur.

Gel-gitlerin düzenli yaşandığı ve uzun sürdüğü kıyılarda, tribünler yerleştirilerek, suyun yarattığı hareketi, elektrik enerjisine dönüştürme fikri uygulanmış ve başarılı şekilde devam ettirilmiştir. Bu yerleştirilen tribünler, gel-git hareketinin özelliklerine ve oluşturdukları halicin derinliğine göre, suyun üzerinde kapılar gibi veya suyun altında pervaneler gibi uygulanabilmektedir. Ülkemizin kıyısı olan denizlerde, gel-gitler görülse de, hem kısa süreli olmaları, hem de yeterince güçlü olmamaları sebebiyle henüz bu tür girişimlere rastlanılmamaktadır.

Gel-Git (Med-Cezir) Olayına Ay'ın Etkisi Var mı?

Dünya üzerindeki tüm denizler ve okyanuslar, birbirine bağlı ve aslında tek bir su kütlesidir. Dünya, Güneş'in etrafındaki hareketini yaparken, Ay da Dünya'nın etrafında yörüngededir. Bu hareket sırasında, dünyanın karalarla kaplı tarafı, Ay'a daha yakında yer alır. Ay'ın özellikle dolunay denen haline gelmesi, çekimi artırır. Sular, çekime kapılarak, karaya doğru kabarır. Bu yüzden, en bilinen med-cezir sebebi, Ay'dır. Yıl içinde ise en büyük gelgit olayı 2-3 ocak tarihinde olur. Çünkü bu tarihte Dünya, Güneş’e her zamankinden daha yakın olduğu için Güneş’in çekim gücü her zamankinden daha fazladır.

Gel-Git (Med-Cezir) Olayı En Çok Nerelerde Görülür?

Denizlerdeki veya okyanuslardaki gel-git olayı en çok Kanada'da Fundy Körfezi'nde meydana gelir. Gel-git sırasında deniz 15,4 metre yükselir. Fransa’nın Mont Saint-Michel koyunda da 15 metreye ulaşır. Med cezir olayı Manş sahillerinde ise 11,5 metre olmaktadır. Türkiye'de genellikle kıyılar iç denizlerden oluştuğu için gözle görülür bir gel-git olmamaktadır. Türkiye'de yaklaşık 30 cm kadar bir yükselme meydana gelmektedir.

Gel-Git (Med-Cezir) Olayının Türleri Nelerdir?

Ay'a bağlı olarak ve daha çok tropik topraklarda görünen; günlük gel-gittir. Semi-diurnal ismi verilen tür ise, daha çok kuzey Avrupa kıyılarında izlenebilen, iki yükselmeye bir alçalma şeklindeki ve yarı-günlük gel-git olarak bilinen türdür. Mixed tide adındaki benzersiz gel-git ise, kuzey Amerika kıyılarında etkili olan iki yükselme ve iki alçalma şeklinde gerçekleşen, karışık gel-git olarak bilinen türdür.

Gel-Git (Med-Cezir) Olayının Faydaları Nelerdir?

Denizlere akan, nehir, akarsu ve dere gibi sular, akma hareketini yaparken, içlerine aldıkları tüm maddeleri, denizde kavuştukları noktalara biriktirme eğilimindedir. Bu sürekli hale geldiğinde, bu noktalarda biriken maddeler, delta ismi verilen coğrafi şekiller oluşur. Zararsız gibi görünen bu durum, engellenmediği takdirde, akarsular denize ulaşamaz hale gelebilir. Gel-git olayı, deltaların kuvvetlenmesini engelleyerek, suyun önünü açık tutar.

[renkbox baslik="Sel Nedir? Nedenleri, Sonuçları, Çeşitleri ve Önleme Yolları Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/sel-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/02/sel-nedir-nedenleri-sonuclari-cesitleri-ve-onleme-yollari-nelerdir.jpg" renk="yesil" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Gel-git hareketinin en büyük yararlarından biri de; deniz kıyılarında haliç ismi verilen oluşumlar yaratmasıdır. Sürekli ve güçlü bir şekilde kabaran deniz, kıyıya doğru yaptığı gel-git hareketi sayesinde, doğal derinlikler oluşturur ve bu derinlikle deniz taşımacılığı ve balıkçılık için hayati öneme sahiptir.