Güney Afrika Para Birimi: Rand Hakkında Bilgiler

Güney Afrika, diğer ülkelerden farklı olarak 3 başkente sahiptir. Bunlar; yürütmede Pretoria, yargıda Bloemfontein ve yasamada Cape Town’dur. Muhtemelen büyük bir çoğunluk yalnızca Cape Town’u başkent olarak biliyordur ya da en büyük şehri olan Johannesburg sanıyordur. Dünyada en çok resmi dil kullanan 3. ülkedir. Festivalleri, safarileri ve doğal güzellikleri ile dünyanın en güzel ülkelerinden birisidir.

Ülkede resmi olarak rand kullanılmaktadır ve finans piyasalarında yüksek işlem hacmine sahiptir. Hatta minör dövizler arasında en çok tercih edilenlerden birisidir. Bazı kişiler tarafından Cape Town para birimi olarak anıldığı da bilinmektedir; ama bunun nedeni şehrin ticari anlamda en aktif yer olmasından kaynaklanmaktadır. Borsa konusunda ise Johannesburg şehri, kıtanın en önemlileri arasında yer almaktadır.

[renkbox baslik="İsviçre Para Birimi: Frank Hakkında Bilgiler" link="https://bilgihanem.com/isvicre-para-birimi-frank/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/04/isvicre-para-birimi-frank-hakkinda-bilgiler.jpg" renk="kirmizi" yenisekme="evet"][/renkbox]

Düşük değerli para birimleri arasında yer alan rand, 2017 yılında 1 dolar = 13 rand sınırının altına inerek, tarihi bir başarı elde etmiştir. 18 ayın en değerli seviyesi haline gelen rand, Avrupa Birliği ve Amerika’da meydana gelen olumsuz gelişmelerle pozitif bir ivme kazanmıştır. 2015 yılında ise tarihi dip seviyesini kaydetmiştir. Maliye Bakanı Nhlanhla Nene’nin nükleer santral yapımına karşı çıktığı iddiaları ile görevden alınması şoku, randı dolar karşısında düşürmüştür.

Güney Afrika Para Birimi Nedir?

10 farklı isimli birlikte anılan rand, Güney Afrika Cumhuriyeti’nin resmi para birimidir. Finans piyasalarında minör dövizler arasında işlem görmesine rağmen, yüksek bir hacme sahiptir. Kısaltması ZAR şeklindedir ve sembolü R olarak gösterilmektedir. ZAR kısaltması, Felemenkçe Zuid – Afrikaanse rand kelimelerinin baş harflerinden gelmektedir. Ek olarak Namibya, Swaziland ve Lesotho’da da kullanılmaktadır. Zimbabve ise resmi olmayan kullanıcısıdır.

Ülkede 11 farklı dil, resmi olarak kabul görmüştür ve bunlar; İngilizce, Afrikaanca, Güney Ndebelece, Güney Sothoca, Kuzey Sothoca, Svatice, Tsongaca, Tswanaca, Vendaca, Xhosaca, Zuluca şeklindedir. Bu farklılık yüzünden rand da değişik şekillerde adlandırılmaktadır. Bu adlandırmalar ise Afrikaanca Suid – Afrikaanse rand, Güney Ndebelece iRanti yeSewula Afrika, Xhosaca iRanti yoMzantsi Afrika, Zuluca iRandi laseNingizimu Afrika, Svatice liRandi laseNingizimu Afrika, Kuzey Sothoca Ranta ya Afrika – Borwa, Güney Sothoca Ranta ya Afrika Borwa, Tswanaca Ranta ya Aforika Borwa, Tsongaca Rhandi ya Afrika Dzonga ve Vedaca Rannda ya Afurika Tshipembe şeklindedir.

Alt birimi ise centtir ve 1 randın 100’e bölünmesiyle oluşur. Sembolü ise “c” şeklindedir. Güney Afrika Merkez Bankası tarafından dağıtımı ve kontrolü yapılmaktadır. Rand kullanan ülkelerin kendi paraları bulunmasına karşın, Ortak Parasal Alan kapsamında yasal olarak kullanmayı tercih etmişlerdir. Eski kullanıcılar ise Güney Batı Afrika, Bantustan, Bophuthatswana, Ciskei, Transkei ve Venda’dır.

Ülke rand öncesinde pound isimli başka bir para birimi kullanmaktaydı. Buna karşın cumhuriyetin kurulmasından 3 ay önce 14 Şubat 1961 tarihinde Güney Afrika Birliği tanıtılmıştır. Öncesinde de 1956 yılında Desimal Para Sistemi Komisyonu kurulmuş ve pound, şilter, peni isimli paralardan uzaklaşılması için çalışmalar başlatılmıştır.

8 Ağustos 1958 tarihine gelindiğinde komisyon, bu birimlerin kaldırılmasına karar vermiş ve rand benimsenmiştir. 2 rand = 1 pound eşitliği kabul görmüş ve bunun üzerinden düzenlemeler yapılarak, yeni bir para sistemine geçilmiştir. Hükümet randı halka tanıtmak için “Daan Desimaal” (Rand-cent Adam) isimli bir maskot oluşturmuştur. Halkı bilgilendirmek için bir radyo cıngılı kullanılmıştır.

Rand Nedir? Güney Afrika Randı Hakkında Bilgi

1961 yılından beri resmi olarak kullanılan randın kökeni, ülkenin büyük altın madenlerinin bulunduğu Witwatersrand şeklinden gelmektedir. Bu şehir, İngilizce White – Waters – Ridge şeklinde bilinmektedir. Aynı zamanda bu yer, Johannesburg’un kurulduğu bölgedir. Rand ismini de bu özel bölgeye ithafen türetilmiştir ve eski birim poundun yerini almıştır.

1961 yılından 1971 yılına kadar rand, 1,40 dolar değerindeydi. Ardından ülkenin ilgili makamları tarafından çeşitli kur sistemleri uygulanmaya başladı ve bu değer etrafında dalgalanması sağlandı. 1980’li yılların başında ise ırk ayrımı nedeniyle ülkeye bazı yaptırımlar uygulanmaya başlandı. Bunlar nedeniyle de enflasyon yükseldi ve siyasi baskılarla rand değer kaybetti. 1982 yılının Mart ayına gelindiğinde ise rand ilk defa dolar karşısında değer kazandı. 1984 yılının Haziran ayına kadar da 1 – 1,3 dolar arasında dalgalandı.

1985 yılının Şubat ayına gelindiğinde ise dolar, 2 randa yükseldi. Bu nedenle Temmuz ayında ülkede tüm döviz ticareti, amortismanı durdurmak için 3 gün boyunca askıya alındı. Dönemin Devlet Başkanı Pieter Willem Botha tarafından 15 Ağustos 1985 tarihinde yapılan Rubicon konuşması sonrasında da 1 dolar 2,40 randa yükseldi. 1986 – 1988 yılları arasında ise rand bir miktar toparlandı ve 2 seviyesine kadar geriledi. Buna karşın düzensiz bir dalgalanma yaşanıyordu.

Ülke parasının kısa süreli iyileşmesi sonrasında, 1989 yılında dolar 2,5 randın üzeri görülmeye başlandı. 1990’lı yılların başında ise ülkede siyahi çoğunluklu yönetim ardından yapılan reformlar sonrasında, gelecek için belirsizlik artmaya başladı. Dolar, rand karşısında güçlenmeye devam etti ve 1992 yılında 3 seviyesine yükseldi. 1994 demokratik seçimleri sırasında randın iyice güç kaybetmesiyle birlikte merkez bankasının başkanlık görevine Tito Mboweni getirildi. Bu sırada dolar, 3,6 randa kadar yükselmişti.

1999 yılında Cumhurbaşkanı Thabo Mbeki’nin göreve geldiği sırada, dolar 6 rand seviyesine kadar çıkmıştı. Ardından Zimbabve’de başlatılan tartışmalı arazi reform programı ve 11 Eylül 2001 saldırıları sonrasında rand, tarihin en kötü günlerini yaşamaya başladı. Dolar karşısında rand, 13,84 seviyelerine kadar çıkmıştı. 2001 – 2005 yılları arasında ise yapılan soruşturmalar ve düzenlemeler ile rand değer kazanmaya başladı. Ama bu durum da uzun sürmedi.

2007 – 2008 arasında ise rand yeni bir dalgalanmaya başladı. Bu aşamada uluslararası ticaret hacminin yüzde 25’ini kaybetti ve makroekonomik verilerde gerileme görüldü. Sadece 2008 yılının ilk çeyreğinde yukarı yönlü hareket kaydedilirken, bir yandan da Eskom elektrik krizi yaşanmaya başlamıştı. Bu durum randın değerini daha da kötüleştirmişti. 2012 yılında ise madencilik sektöründeki düşüş nedeniyle rand yeni bir dip test etmeye başladı.

2014 yılının Ocak ayında Amerikan Merkez Bankası’nın açıkladığı teşvik programı, gelişmekte olan ekonomilerde devasa satışlara neden olmuştu. Rand bu sırada dolar karşısında 11,25 seviyesine gelmişti. 2015 yılının son ayında ise Cumhurbaşkanı Zuma’nın dönemin Maliye Bakanı olan Nhlanhla Nene’yi çok fazla tanınmayan David Van Rooyen ile değiştireceğini açıklaması, randın çökmesine neden oldu. Ardından Zuma bu sürprizden vazgeçerek, daha önceden Maliye Bakanı olan Pravin Gordhan’ı ilan etti. Bu haberle düşüş hızlandı.

Cumhurbaşkanı Zuma’nın sürpriz hamlesi, randa karşı güveni yerle bir etmişti ve tarihin en düşük seviyesi olan 17,9169 seviyesinin görülmesine neden olmuştu. Ardından Japonya ve Çin kaynaklı ticaret sorunlar nedeniyle rand değer kaybetmeye devam etti. 2016 yılına gelindiğinde ise İngiltere’nin AB’den ayrılma kararı ile piyasalarda yaşanan düşüşler, randı da kötü etkiledi ve yüzde 8 civarında düşüş kaydetti.

2017 yılına gelindiğinde ise Reuters anketine göre randın yıl sonuna kadar istikrarlı kalacağı tahmin edildi. Daha sonra Moody’s ülkenin kredi notunu yükseltti. Eylül ayında ise yolsuzluk ve borçlar nedeniyle yeniden güvensizlik ortamı oluştu. Ekonomistler rand için en büyük riskin bu konular olduğunu açıkladı. Günümüzdeki tarihi düşük seviyelerin kısa serüveni de bu şekilde oluşumunu tamamlamış oldu. 2018 yılının başında rand, dolar karşısında 2015 yılından beri görülen en kötü seviyeleri geriledi.

Yaygın kullanılan Güney Afrika Cumhuriyeti randı banknot ve madeni paraları:

• 10 rand
• 20 rand
• 50 rand
• 100 rand
• 200 rand
• 10 cent
• 20 cent
• 50 cent
• 1 rand
• 2 rand
• 5 rand

Banknot tasarımları yaklaşık 10’ar yıl arayla çeşitli değişikliklere uğramıştır. Kimisinde sahteciliği önlemesi kimisinde ise ülkeyi temsil eden figürlerin eklenmesi için tasarımlar yapıldı. Mevcut renkli, yaban hayvanları ile tasarlanan banknotlar ise ilk defa 1990’lı yıllarda tedavüle girdi.

2012 yılının Şubat ayında ise Cumhurbaşkanı Zuma, Nelson Mandela’nın portresini taşıyan yeni banknotların yayınlanacağını açıkladı ve 6 Kasım 2012’de bunlar kullanılmaya başlandı. 2018 yılında ise Mandela’nın asırlık tarihine ithafen yeni bir dizi banknot basılacağı duyuruldu.

En Çok İşlem Gören Güney Afrika Randı Pariteleri

Ekonomik anlamda gelişmiş ülkeler arasında yer alan Güney Afrika, kıtanın en büyük ekonomisidir. Bu kapsamda finans piyasalarında da dikkat çekmektedir. Randın diğer para birimleri karşısındaki değeri sıkı bir şekilde izlenirken, en yüksek işlem hacimli minör dövizler arasında yer almaktadır. Aynı zamanda Türk lirası ile karşılaştırması sıkça yapılmaktadır. Ayrıca rand, kırılgan dövizler arasında yer alan, en güçlü isimdir.

Şimdi randın; dolar, Euro ve Türk lirası karşısındaki değerlerini inceleyelim:

Amerikan Doları – Güney Afrika Randı Paritesi (USD/ZAR)

Amerikan dolarının, rand karşısındaki değeri USD/ZAR paritesi ile takip edilmektedir. ZAR, karşıt döviz konumundayken; USD baz dövizdir. Paritenin değeri üzerinde dolar söz sahibidir ve tarihi boyunca randın sert dalgalanmalar yaşamasına neden olmuştur.

USD/ZAR paritesinin son 5 yıllık fiyat değişimine baktığımıza zaman; en yüksek seviyenin 17 Ocak 2016 tarihinde 1 dolar – 16,8844 rand eşitliği ile kaydedildiği görülmektedir. En düşük seviye ise 3 Mayıs 2013 tarihinde 1 dolar – 8,9026 rand ile kaydedilmiştir. Sert dalgalanmaların hakim olduğu parite, 2013 yılından 2016 yılının başına kadar yükseliş trendi göstermiştir. Ardından gerileyen parite, 2017 yılının sonlarında yeniden yükseliş kaydetmiştir.

Euro – Güney Afrika Randı Paritesi (EUR/ZAR)

Euro’nun rand karşısındaki değeri, EUR/ZAR paritesi ile izlenmektedir. Paritede yön, Euro’nun seyrine bağlıdır ve rand, ters orantılı hareket etmektedir. Paritedeki yükseliş hareketleri ise dolara göre daha düzensizdir ve kısa vadeli iniş – çıkışlar sert bir şekilde yaşanmaktadır.

EUR/ZAR paritesinin son 5 yıllık fiyat değişimine baktığımız zaman; en yüksek seviyenin 17 Ocak 2016 tarihinde 1 Euro – 18,4347 rand ile kaydedildiği görülmektedir. En düşük seviye ise 3 Mayıs 2013 tarihinde 1 Euro 11,6777 rand ile kaydedilmiştir.

Türk Lirası – Güney Afrika Randı Paritesi (TRY/ZAR)

Türk lirasının rand karşısındaki değeri, TRY/ZAR paritesi ile ölçülmektedir. Türk lirası ile arasında ekonomistleri heyecanlandıran bir korelasyon bulunmaktadır. Hatta paritenin değeri, kırılgan dövizler kapsamında sürekli takip edilmektedir.

TRY/ZAR paritesinin son 1 yıllık değişimine bakacak olursak; en yüksek seviyenin 4 Mayıs 2017 tarihinde 1 TL – 3,8399 rand ile kaydedildiği görülmektedir. En düşük seviye ise TL’nin dolar ve diğer döviz kurları karşısında sert düşüş kaydettiği, 2018 Mart ayında kaydedilmeye başlamıştır. Mevcut en düşük seviye, 28 Mart 2018 tarihinde 1 TL – 2,9234 rand eşitliğiyle kaydedilmiştir.

Kısaca Güney Afrika Ekonomisi Hakkında Bilgiler

Serbest piyasa ekonomisine sahip olan ülke, gelişmekte olan pazar konumundadır. Aynı zamanda, gelişme yönlü bir yapıya sahip olduğu görülmektedir. Ülkenin, dünya ekonomisi ile bütünleşmesi, 1994 yılında demokrasi yönetimine geçişiyle birlikte gerçekleşmiştir. Bu aşamada, ticari ortaklarının eğilimi ve diğer gelişmeler, ekonomisine doğrudan yansımıştır.

Başta sahra – altı Afrika ülkeleri olmak üzere kıtanın örnek ekonomisine sahiptir. Hatta bu ülkeler için açılan kapı olarak tanımlanmaktadır. Diğer ülkeler ile ilişkisi ise son yıllarda yoğunlaşmıştır. Kıtadaki siyasi ve ticari örgütlenmeler kapsamında yol alınmıştır. Bu noktada Güney Afrika’nın rolü ise çok büyüktür. Ayrıca ülke, dünya ekonomisinde de ağırlığı yok sayılamayacak kadar büyüktür. Ekonomi politikaları ile dikkat çekmeye başlamıştır.

Ülkenin pazar ekonomisine dayalı hale gelmesi için kamu ve özel sektör ortaklarının özendirilmesi söz konusudur. Ayrıca enerji ve ulaştırma alanlarında da kamu yatırımları yapılmaktadır. Ülkedeki yüksek işsizlik oranı, özellikle genç ve siyahi nüfus için tehdit oluşturmaktadır. Siyahi vatandaşların istihdamının artırılması için özel teşvikler uygulanmaktadır. Ülkenin büyük kısmının yoksul olması da büyük sorunlardan birisidir.

Ekonomi otoriteleri, anayasal çerçevede enflasyonu yüzde 3 – 6 aralığında korumaya çalışmaktadır. Bu kapsamda da temel ekonomi politikası enflasyon ve döviz kurları etrafında toplanmaktadır. Para piyasalarında ise istikrar sağlanmaya çalışılmaktadır. Bankacılık sektörü ise ülkede iyi düzenlenmiş ve modern bir sisteme sahiptir. Dünya Ekonomik Forumu tarafından yapılan bir araştırmaya göre ülke, dünyada finansal gelişmişlik kapsamında ilk 10’da yer almaktadır.

Ülkede döviz kontrol sistemi ise devam etmektedir. Ülke içi ve dışı transferlerin düzenlenmesini sağlayan bir karar bulunmaktadır. 1961 tarihli Hükümet kararı ve bu kararda değişiklik yapan 2011 tarihli karar ile düzenleme sağlanmaktadır. Buna göre; döviz miktarına, özel/tüzel kişiye ait olmasına, yerleşik veya yerleşik olmayan kişi durumuna bağlı olarak sınıflandırmalar yapılmaktadır. Aynı zamanda Maliye Bakanlığınca resmi olarak onaylanmış yetkili temsilciler aracılığı ile bu işlemler yapılmaktadır.

2017 IMF verilerine göre; ülkenin GSYİH oranı, 273.726 milyon dolardır. Kişi başına milli gelir ise 4826 dolardır. Gelir eşitsizliğinin söz konusu olduğu ülkede, 2017 yılında büyüme yüzde 1,2 oranında gerçekleşmiştir.

Kısaca Güney Afrika Ticari İlişkileri

Altın, elmas, kömür, demir cevheri, nikel, titanyum, antimon ve paladyum açısından zengin bir ülkedir. İhracat gelirlerinin yüzde 40 – 50’si madenlerden elde edilmektedir. Krom ihracatı ile dünya ihtiyacının yüzde 44’ünü tek başına sağlamaktadır. Aynı zamanda platin, vanadyum ve mangan ihracatı da ekonomide önemli bir yer tutmaktadır.

Dünyanın en büyük elması, 1905 yılında ülkede keşfedilmiştir. 3106 karatlık Cullinan elması, 105 parçaya kesilmiştir. Parçaların bir bölümü, İngiliz Kraliyet ailesine ait mücevherlerde kullanılmıştır. Ülkenin GSYİH oranının sadece yüzde 2,4’ü tarım faaliyetlerine bağlıdır; ama dünyanın en büyük üçüncü tarım ürünleri ihracatçısıdır. Mısır, buğday gibi hububatlar, şeker kamışı, meyve ve sebze yetiştiriciliği yoğun bir şekilde gerçekleşmektedir.

[renkbox baslik="İsrail Para Birimi: Şekel Hakkında Bilgiler" link="https://bilgihanem.com/israil-para-birimi-sekel/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/03/israil-para-birimi-sekel-hakkinda-bilgiler.jpg" renk="mor" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Başlıca ticaret ortakları ise Çin, ABD, Japonya, Almanya ve İngiltere’dir. Başlıca ihraç ürünleri; altın, platin, diğer metaller, madenler, tarım ürünleri, motorlu araçlardır. Başlıca ithal mallar ise makineler, ulaşım araçları, kimyasallar, petrol ürünleri ve tekstildir. Ülkenin açıklanan son verilere göre dış ticaret hacmi 200 milyar dolara ulaşmıştır.

Türkiye ile ilişkiler ise 1966 yılında başlamıştır ve ikili ticaret, Türkiye aleyhine açık vermektedir. 2017 yılında ticaret hacmi, 2,3 milyar dolar civarındadır. İhracat oranı 485 milyon doların üzerindeyken, ithalat oranı 1,8 milyar dolara yaklaşmıştır.