Heyelan Nedir? Nedenleri, Sonuçları, Çeşitleri ve Önleme Yolları Nelerdir?

Toprağın ve taşların, kütlesel tabakalar halinde, yer çekiminin etkisiyle eğime doğru hareket etmesine, toprak kayması veya heyelan adı verilir. Eğimin yüksek olduğu veya mağara gibi boşluk alanların çok olduğu yerlerde heyelana sık rastlanır. Heyelan başladığında toprak ve büyük kayalar, yamaçtan aşağıya doğru hareket eder. Heyelan, yerleşim yerlerini yok edecek kadar ciddi bir doğa olayıdır.  Heyelan meydana geldiği bölgede can ve mal kayıplarına neden olabilen doğal afetlerdendir.

Gerekli tedbirlerin alınmaması halinde, heyelanın bilançosu tahmin edilemeyeceği kadar ağır olabilir. Heyelan, meydana geldiği yahut gelme ihtimali olan bölgelerde kişilerin mesken konut tiplerini ve genel anlamda yaşam koşullarını etkiler. İklim faktörüyle doğrudan ilişki içerisinde olan heyelan, gerçekleştiği bölgede yolları işgal ederek, ulaşım sektörünü de olumsuz etkilemektedir.

[renkbox baslik="Harita Nedir? Nasıl Oluşturulur? Çeşitleri, Elemanları ve Kullanım Alanları Nelerdir?
" link="https://bilgihanem.com/harita-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/01/harita-nedir-cesitleri-ve-kullanim-alanlari-nelerdir.jpg" renk="yesil" yenisekme="evet"][/renkbox]

O halde hem insanlık için hem de doğa için büyük bir zarar doğurduğu söylenebilir. Bugün heyelan, gerçekleştiği bölgelerde hayat şekillerine yön veren bir doğal afetken, doğrudan tecrübe etmeyenler için sadece bir isim olarak tanınmaktadır. Heyelan, şiddetine göre zarar ortaya çıkarmaktadır. Kimi zaman sadece birkaç ağacı ortadan kaldırabilirken kimi zaman köyleri yok edip, yerleşim yerlerinin sınırlarını değiştirebilir.

Heyelan Nedir?

Heyelan ya da toprak kayması; taşların, toprağın ve tabakaların, bulundukları yamaçtan aşağı kaymalarını ifade eder. Kayan kütleler bazen küçük bazen de çok büyük olabilmektedir. Büyük heyelanlar yeryüzü üzerinde derin izler bırakabilir. Sonuçları kadar nedenleri de önemli olan heyelan, birçok faktörün etkisiyle gerçekleşir.

Kuvvetli eğim, yağış, kaya ve toprakların özellikleri heyelanın gerçekleşmesinde rol oynayabilir. Bunun yanında tabakaların durumu, yer çekimi, doğal afetler ve beşeri faktörler de genel sebepler arasında sayılmalıdır. Heyelan bazen kısa sürede hızlıca gerçekleşebilirken bazen de yavaş hareketlerle uzun bir süreci kapsayabilir.

Yeryüzünde sıkça rastlanan bir hareket olan heyelan, Türkiye’de en çok Karadeniz Bölgesinde bilhassa Doğu Karadeniz’de görülür. Özellikle eğimin arttığı bölgelerde heyelan riski de artmaktadır. Bu artış, doğal yollarla gerçekleşebileceği gibi beşeri faaliyetlerle de gerçekleşebilir.

Heyelanın Nedenleri Nelerdir?

Eğer heyelanın meydana geldiği bölgede yerleşim yerleri varsa, çok ciddi hasarlara sebep olabilir. Kayan toprak tabakaları bölgede bulunan evlerin yıkılmasına sebep olurken, altında bıraktığı birçok canlı veya cansız varlığa da sebep olmaktadır. Son derece önemli bir doğa olayı olan heyelan için birçok sebep sıralayabiliriz. Heyelana yol açan faktörlerden en önemlileri ise şunlardır;

• Heyelanın nedenlerinin en önemlilerinden biri eğimdir. Eğim; bir yüzeyin yatay düzleme olan eğikliğini ifade eder. Bölgedeki eğim ne kadar yüksek olursa, heyelan gerçekleşme riski de o denli yüksektir. Zira eğimin yüksek olduğu bölgelerde kütleler rahatça yer değiştirebilirler. Türkiye’de eğim en çok Karadeniz, Akdeniz ve Doğu Anadolu Bölgesinde yüksektir. Buna bağlı olarak bu bölgelerde heyelan sıkça görülür.
• Heyelana yol açan bir  diğer faktör yağıştır. Yağışın artmasıyla yahut kar ve buzların erimesiyle su, tabakaların arasına sızar ve kütlelerin hareketini kolaylaştırır. Bu bakımdan yağış, heyelanın gerçekleşmesi için önemli bir faktördür.
• Bölgedeki kaya ve toprakların özellikleri de heyelanın gerçekleşmesini kolaylaştırabilir. Killi taş ve topraklar, suyu kolayca emerler ve yumuşarlar. Toprakların gözenekli olması da yine suyu kolayca içine almasına ve yumuşamasına neden olur. Bu bakımdan toprak veya arazi yapısı heyelanın oluşmasını kolaylaştıracaktır.
• Kütlelerin hareketleri yer çekimi sayesinde olur. Bu bakımdan yer çekimi heyelanın gerçekleşmesi için önemli bir faktördür.
• Doğal afetler de heyelanın oluşumuna etki eder. Deprem, sel gibi doğal unsurlar bu bakımdan önemlidir.
• Heyelanın en önemli sebeplerinden biri de insan müdahalesi ile oluşmuş beşeri faktörlerdir. Doğanın dengesine müdahale eden insanlar, sistemin işleyişine zarar vererek, doğal afetlerin oluşmasına davetiye çıkarmaktadırlar. Beşeri faktörler yani yol, tünel, baraj inşaat çalışmaları nedenler arasında sayılabilir.
• Tektonik yapı da heyelanın meydana gelmesinde en önemli unsurlardan biridir. Tabakaların yamaç eğilimine paralel olması, heyelanın daha kolay gerçekleşmesini sağlamaktadır. Kar ve yağmur suları toprağa sızdığı zaman, plastik veya likit hale geçen kil tabakasının yer çekimi doğrultusunda aşağıya doğru akmasına yol açmaktadır.

Heyelan Çeşitleri Nelerdir?

Heyelan, göçme, toprak kayması ve asıl heyelan olmak üzere üç şekilde meydana gelir. Bunlar genel olarak halk arasında toprak kayması olarak bilinse de, oluşum şekilleri ve büyüklükleri bakımından aralarında bazı farklar bulunmaktadır.

Asıl Heyelanlar

Asıl heyelanları oluşturan ana faktör sudur. Kütle katı bir şekilde, kaymaya uygun bir zemin üzerinde yer değiştirir. Türkiye’de bu tip heyelanlara çokça rastlanır. En çok, bol yağışlı ve dik eğimli arazilerde, kuvvetle yarılmış ve nem bakımından zengin olan Kuzey Anadolu dağlık alanlarında bu tip heyelanlar meydana gelir. Araştırmalar, bu tip heyelanların oluşmasında fazla yağış görmüş kış mevsimi ile karların erimesini sağlayan rüzgarın etkili olduğunu göstermektedir. Böylece zemine fazlaca su sızmış olur.

Göçmeler

Göçmeler ise yamaçların alt kısımlarının akarsular ve dalgalar gibi etkenler sebebiyle oyulması halinde meydana gelmektedir. Bu heyelan türü bir kaşık şeklinde gerçekleşir. Kopan parçaların her biri geriye doğru çarpılır ve ilksel eğimlerinde değişme olur. Menderes halkalarının büyümesi, falezlerin ve yamaçların gerilemesi esnasında sık sık göçme durumları oluşmaktadır. Göçen parçalar çok büyük olduğunda, bunların arasında küçük alanlar veya su birikmesi ile göller oluşabilmektedir.

Toprak Kaymaları

Geriye doğru eğimlenme göstermemeleri ile göçmelerden ayrılmaktadırlar. Genellikle yavaş meydana gelirler ve belli bir yatağa bağlı değillerdir. Su ile doymuş, bütünüyle kayganlaşmış topraklarda meydana gelen heyelan türüdür. Asıl heyelanan farkı daha yüzeysel olmasıdır.

Heyelanı Önlemenin Yolları Nelerdir (Heyelan Nasıl Önlenir)?

Heyelan esas olarak doğal faktörlere bağlı oluşan bir afettir. Bu nedenle çoğunlukla önlemek zordur. Ancak beşeri faaliyetlerin sebep olduğu heyelanlar için önlem alınabilir. Buna bağlı olarak beşeri faaliyetlerin gerçekleştirileceği arazi için önceden jeolojik ve klimatolojik testlerin yapılması ve arazinin yapılacak faaliyetlere uyum sağlayıp sağlamadığı üzerinde çalışılmalıdır.

Örneğin, heyelan riski yüksek olan arazilerde sanayi faaliyetlerine başvurmak birçok mal ve can kaybına neden olabilecektir. Aynı zamanda bu riski taşıyan arazide bir yerleşim yeri mevcutsa onun taşınması gerekir. Yine heyelan riski taşıyan yüksek eğimli arazilerde toprak kaymasını önlemek için istinat duvarları yapılabilir.

[renkbox baslik="Gel-Git (Med-Cezir) Olayı Nedir? Nasıl Oluşur? Özellikleri ve Çeşitleri Nelerdir?
" link="https://bilgihanem.com/gel-git-med-cezir-olayi-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/12/gel-git-med-cezir-olayi-nedir-nasil-olusur-ozellikleri-nelerdir.jpg" renk="mavi" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Diğer önlemler ise, arazilere ağaçların dikilmesi, heyelan oluşturan zeminin sertleştirilmesi, kazılması, bu zeminlerde yol ve inşa çalışmalarının dikkatli yapılması, yamaç dengesinin bozulmaması olarak sayılabilir.

Heyelanın Sonuçları Nelerdir?

Deprem, sel ve eğimin sebep olduğu heyelan, çok önemli sonuçlar doğuran bir doğal afettir. Heyelan sonucunda çok ciddi mal ve can kayıpları meydana gelir. Eğim etkisiyle hareket eden toprak tabakası yolları kapatacağından ulaşım aksar. Evler toprak altında kalır, can kaybı olur. Köy gibi küçük yerleşim alanlarının sınırları değişir. Yer şekillerinin biçimi değişebilir. Örneğin, Tortum Çayı üzerinde meydana gelen heyelandan sonra, bu akarsuyun önü kapanmış ve Trabzon'un batısında heyelan Sera Gölü meydana gelmiştir.

Son olarak heyelan ile erozyon arasındaki farklara da değinerek yazımızı toparlayalım. Heyelan bir anda gerçekleşebilen bir doğa olayı iken erozyonun oluşması için daha uzun bir zaman dilimi gerekmektedir. Heyelan toprak kayması, erozyon toprak aşınmasını ifade eder. Heyelan yağışın çok olduğu yerlerde meydana gelirken, erozyon tam tersi kurak iklimlerde oluşmaktadır.