İbrahim Temo sadece Türkiye tarihi açısından değil, aynı zamanda Arnavutluk ve Romanya tarihi açısından da son derece önemli bir figürdür. Kendisi Osmanlı Dönemi'nde yaşamış en önemli siyaset adamlarından bir tanesidir.
74 yıllık ömrüne pek çok şey sığdıran İbrahim Temo’nun bu denli bilinen bir kişi olmasındaki en önemli neden hiç şüphesiz İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin kurucuları arasında yer almasıdır. İttihat ve Terakki Osmanlı ve Türkiye tarihinin, o güne kadarki en önemli siyasi oluşumlarından bir tanesidir.
[renkbox baslik="Fikret Kızılok Kimdir? Hayatı ve Eserleri" link="https://bilgihanem.com/fikret-kizilok-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/01/fikret-kizilok-kimdir-hayati-ve-eserleri.jpg" renk="siyah" yenisekme="evet"][/renkbox]
Osmanlıcılık idealine gönlünü veren Temo, cemiyetin kuruluşunun ardından II. Abdülhamit’in sürekli devam eden baskılarına dayanamayarak Romanya’ya gitmiştir. Burada Jön Türklerin bir kolu olan, Rumeli Teşkilatını oluşturan Temo, Arnavut örgütlerini tek çatı altında birleştirmiştir. Siyasi kimliğinin yanı sıra tıp doktoru olan İbrahim Temo, Romanya’da göz doktorluğu yapmış ve tıbbi konuda pek çok eser kaleme almıştır.
İbrahim Temo Kimdir?
22 Mart 1865 yılında Osmanlı Devleti’nin Struga bölgesinde dünyaya gelen İbrahim Temo’nun asıl adı İbrahim Ethem’dir. Temo ise sanıldığının aksine yabancı bir soyadı değil, Ethem isminin kısaltılmış halidir. Yani aslında Temo sözcüğü, küçüklüğünden beri arkadaşlarının kendisine taktığı bir lakaptır. Doktor kimliğinden ziyade siyasi kimliği ile bilinmektedir. 1911 yılında temelli Romanya’ya yerleşene dek, Osmanlı topraklarında son derece önemli siyasi hareketlerde rol almıştır.
İlginizi Çekebilir: Namık Kemal Kimdir?
İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin kurucuları arasında olmasının yanı sıra, Arnavutları “Başkim” adı altında tek bir topluluk haline getirmiştir. Romanya’ya yerleşmesinin ardından Romen siyasi hayatına da katılan Temo, burada da önemli pozisyonlarda rol almıştır. Türkçe dışında Arapça ve Fransızca dillerine de son derece hakim olan İbrahim Temo, dönemi göz önüne alındığında oldukça aydın bir insandır.
İbrahim Temo'nun Hayatı
İbrahim Temo öğrenim hayatına Struga’da başladıktan sonra 1884 yılında yabancı dillerini geliştirerek İstanbul’a gitti. Tıp öğrenimine ilk olarak Ahırkapı’da başlamasına rağmen maddi güçlükler nedeniyle Kuleli Askeri Tıbbiye İdadisi’ne geçti. 1888 yılında ise Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’ye başladı.
Henüz öğrenciyken siyasi bağlantılar kurmaya ve Arnavut gruplar ile temasa geçmeye başladı. Bu temaslar sırasında Şemseddin Sami ve Naim Frasheri ile tanıştı. Tıp alimleri arasında yaygın olan evrimsel ve materyalist hareketlerden son derece etkilenen İbrahim Temo, materyalizmin etkisi ile siyasi hareketlerde rol oynamaya başladı. İttihat ve Terakki Cemiyeti olarak bilinen cemiyetin ilk hali olan İttihad-ı Osmanî Cemiyeti’ni 1889’da gizli bir örgüt olarak arkadaşları ile beraber kurdu.
1890 yılında sorgulandı ve ardından serbest bırakıldı. 1892 yılında tıbbiyeden mezun olduktan sonra göz hastalıkları dalında ihtisasına başladı. Haydarpaşa’da göreve başladığı sırada 3 kez daha tutuklandı ve ülkeyi terk etme kararı alarak Bükreş’e gitti. Romanya ve Arnavutluk siyasetinde de önemli roller alan Temo, uzun süre Romanya Parlamentosu’nda görev yaptı. 5 Ağustos 1939’da, 74 yaşındayken vefat etti.
İbrahim Temo'nun Eserleri
Romanya’da doktorluğa başladığı ilk dönemlerde “Hareket” adıyla yayınladığı 500 sayfalık broşürü Türkiye’nin dört bir yanına yollayan Temo, bu broşürde II. Abdülhamit dönemindeki kayıplara dikkat çekti ve belgeler büyük ilgi ile karşılandı. 1898’de Dobruca milletvekilinin yardımıyla “Sada-yı Millet” adında bir dergi çıkaran İbrahim Temo, Osmanlı’nın Romanya Hükümeti'ne baskı yapması nedeniyle dergiyi 9. sayısında iptal etmek zorunda kaldı.
Eserleri arasında hiç şüphesiz en önemli belgesi, Atatürk’ün vefatından bir sene önce yayımlanan 1937 basımlı “Atatürk’ü Niçin Severim?” başlıklı 16 sayfalık yazısıdır. Bu yazı hala en önemli belgeleri arasında sayılmaktadır. Siyasi belgelerin dışında “Aile Tabibi” ve “Kuduz Hastalığı Üzerine Varaka-i İmtihaniyye” gibi tıbba yönelik akademik çalışmaları da kaleme almıştır.
