İlk Türk İslam Devletleri ve Özellikleri

Türklerin İslam’la tanışmaları dendiğinde akla ilk gelecek olan olay Talas Savaşı olmalıdır. Talas Savaşı 751 yılında Abbasiler ve Çinliler arasında yaşanmış büyük bir savaştır. Bu savaşın sebebi ise Orta Asya’nın hâkimiyeti ile alakalıydı. Talas Savaşı’nın kazananı Abbasiler olmuştur. Bu zaferde Karlukluların büyük yardımı ve etkisi olmuştur.

Talas Savaşı neticesinde; Türkler İslamiyet ile tanışmış ve İslamiyet Türk toplumları arasında dalga dalga yayılmaya başlamıştır. Arapların Çinlilerden öğrendikleri, kâğıt, pusula gibi teknolojiler Türkler tarafından da öğrenilmeye başlanmıştır. Türkler ve Araplar arasındaki ilişkiler bu savaş sayesinde oldukça gelişmiştir.

[renkbox baslik="Anadolu’da Kurulan Medeniyetler (Uygarlıklar)" link="https://bilgihanem.com/anadoluda-kurulan-medeniyetler-uygarliklar/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/01/anadolu-kurulan-medeniyet-uygarliklar.jpeg" renk="kirmizi" yenisekme="evet"][/renkbox]

Türkler İslamiyet’in kabulünden sonra birçok yeni devlet kurmuştur. Törelerine olan bağlılıklarıyla bilinen Türkler eski gelenek ve göreneklerinden vazgeçmeden kültürlerini devam ettirmişlerdir. İslamiyet’i kabul ettikten sonra Türkçeyi resmi dil olarak kullanmaları da geleneklerine bağlılıklarının bir kanıtıdır.

Karahanlılar (840-1212)

İlk Türk İslam devleti olan Karahanlılar’ın kurucusu Bilge Kül Kadir Han’dır. Uygurların Kırgızlar tarafından yıkılmasından sonra, 840 yılında Balasagun’da kurulmuştur. Karahanlılar İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devleti olmalarına rağmen geleneklerine bağlı kalmayı başarabilmiş bir devlettir. İslamiyet’in kabulünden sonra da Türkçe resmi dil olarak kalmış ve Uygur alfabesi kullanılmaya devam edilmiştir. Burslu öğrenci sistemi ilk kez bu devlet zamanında ortaya çıkmıştır. Çok önemli kültür merkezlerine sahip bu devlet zamanında ilk Türk İslam eserleri de verilmeye başlanmıştır. İlk Türk-İslam eserleri; Kutadgu Bilig, Divanü Lügati-t Türk, Divan-ı Hikmet ve Atabetü’l Hakayık’tır. Bunların dışında ilk Kuran tercümeleri de bu dönemde yazılmıştır.

• Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacip tarafından kaleme alınmıştır. Siyasetname özelliği taşıyan bu eser mutluluk veren bilgi anlamı taşır.
• Divanü Lügati-t Türk: Türk dilinin ilk sözlüğü olan eser Kaşgarlı Mahmut tarafından, Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır.
• Atabetü’l Hakayık: Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
  Sonraları ikiye ayrılan Karahanlı devleti eski gücünü kaybetmiş ve batı kolu Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır.

Gazneliler (963-1187)

Afganistan’ın Gazne şehrinde 963 yılında Alp Tigin tarafından kurulmuştur. Türk-İslam kültürünü Hindistan’a kadar taşımayı başaran ilk devlet Gazneliler’dir. Türk-İslam tarihinde Sultan unvanı ilk defa bu zamanda kullanılmıştır. En ünlü hükümdarları Gazneli Sultan Mahmut’tur.

Tolunoğulları (868-905)

İsmini kurucusu Ahmet Bin Tolun’dan almaktadır. Tolunoğlu Ahmet, Abbasilerin Mısır valisidir. Tolunoğulları Mısır’da kurulan ilk Türk devletidir. Halk Araplardan olmasına rağmen, yöneticiler daima Türk olmuştur. Bu devlet Abbasiler tarafından yıkılmıştır.

İhşidler (935-969)

Akşitler olarak da bilinen devlet, yine bir Mısır valisi tarafından, Mısır’da kurulmuştur. Mısır toprakları üzerinde kurulan ikinci Türk devleti olma özelliğine sahiptir. Kutsal topraklardan Hicaz, ilk defa bu devlet tarafından egemenlik altında alınmıştır.

Büyük Selçuklu Devleti ( 1037 - 1157)

İsmini kurucusu Selçuk Bey’den alır. Selçuklular Oğuzların Üçoklar kolunun, Kınık boyundandır. Devlet en şaşalı dönemini Selçuk Bey’in torunlarından Tuğrul Bey döneminde yaşamıştır. Büyük Selçuklu Devleti, 3 dönem olarak incelenir. Bunlar; Tuğrul Bey Dönemi, Alparslan Dönemi ve Melikşah Dönemi’dir.

Tuğrul Bey Dönemi

Gazneli Devleti ile yaşanan Dandanakan Savaşı’ndan galibiyetle çıkan Selçuklu Devleti, bu zaferin kazanılmasında büyük katkıları olan Tuğrul Bey ve Çağrı Bey’e çok şey borçludur. Savaş sonrasında kurulum sürecine resmiyet kazandıran devlet, bu zaferden sonra tam anlamıyla kurulmuştur denebilir. Pasinler Savaşı’nın da taraflarından biri olan Selçuklu Devleti, bu savaştan da galip gelerek adını duyurmayı başarmıştır. Halifelik Tuğrul Bey’e verilmiş ve kendisine Doğunun ve Batının Sultanı unvanı verilmiştir.

Alparslan Dönemi

Bu dönemde devlet, Kafkaslar ve Gürcistan’a yönelerek bu bölgelere seferler düzenlemişlerdir. Malazgirt Savaşı’ndan (1071) başarıyla çıkmışlardır.

Melikşah Dönemi

Selçuklu Devleti’nin parlak dönemlerinden bir tanesidir. Devlet sınırları; Aral gölü, Marmara kıyıları, Kafkasya, Mısır’a kadar genişlemiştir. Melikşah’ın oğulları arasında çıkan taht kavgaları devleti oldukça yıpratmıştır. Neticesinde Katran Savaşı’nda, Moğollara karşı yaşanan mağlubiyet ile yıkılma süreci başlamıştır. Sultan Sencer 1157 yılında hayatını kaybedince devlet daha fazla dayanamayarak yıkılmıştır.