İnsanlar korkuları, sorunları, çatışmaları karşısında farkında olmadan kendilerini korumaya yönelik savunma mekanizmaları geliştirir. Bu mekanizmalara savunma mekanizmaları adı verilir. Tamamen bilinçsiz olarak gelişen bu mekanizma, normal şartlarda kişiler için problem değildir ama sürekli olarak kişi böyle tepkiler veriyorsa anormal bir durum vardır. Kişi kendini farklı sebeplerle tehdit altında hissettiği esnada ortaya çıkar ve amaç kişinin ruhsal durumunun korunmasıdır.
Bu mekanizmalar ortaya çıkmalarına neden olan sorunların çözümünü sağlamaz. Geçici hoşluk hissi verirler. İnsanlar görülen savunma mekanizmalarının kimileri olumlu neticeler doğururken; kimileri kişiye zarar verici sonuçlar verebilir. İnsanlar olaylara karşı oluşturduğu bu psikolojik savunma mekanizmaları sayesinde bir nebze de olsa içerisinde bulundukları ortamın kaygı ve tehdit verici duygularından kendini arındırmış olur. Zaman zaman hepimiz bu tür çıkmazları, umutsuzluk ya da endişe verici durumları yaşarız.
[renkbox baslik="Paradoks Hakkında Bilgi; Nedir? Özellikleri ve Örnekleri Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/paradoks-hakkinda-bilgi/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2015/02/paradoks-hakkinda-bilgi-nedir-ozellikleri-ornekleri.jpg" renk="kahve" yenisekme="evet"][/renkbox]
Bahane bulmak, olaya tam aksi yönde bir tutum sergilemek gibi savunma mekanizmaları bu tarz ruhsal çöküşlerde imdadımıza yetişmektedir. Savunma mekanizması sağlıklı bir insanda zaten olması gereken bir kavramdır. Ancak bu alışkanlığa dönüşmüş, her olaya bir savunma mekanizması dahilinde tepkiyle karşılık veriliyorsa o zaman bu normallikten çıkıp psikolojik bir rahatsızlık halini almış demektir.
Psikolojide Savunma Mekanizmaları Nelerdir?
- Bahane Bulmak: Kişilerin çözüm bulamadıkları durumlarda karşısındaki kişilere karşı ya da kendine karşı uydurduğu bahaneleri ifade eder. Gerçek neden saklanır bunun yerine bu bahaneler dile getirilir. Örneğin; araba almayı çok isteyen ama alamayan bir kişinin komşusu araba aldığında; “araba masraftan başka bir şey değil” gibi cümleler kurması.
- Bastırmak: Kişilerin yaşantılarında üzüntüye, sıkıntıya, endişeye neden olan bazı olayları hatırlamak istememek suretiyle bilinçaltına itelemesi olarak tanımlanabilir. Bu şekilde kişi bu konu hakkında konuşmayı otomatik olarak reddeder.
- Yansıtmak: Kişi kendi yaptığı bir hata ya da kendisine ait olumsuz bir özelliği için başkasını suçlamayı tercih eder. Örneğin; şiddete eğilimli birinin, çevresindeki diğer insanları şiddetle suçlaması.
- Yüceltmek: Toplum tarafından kabul edilmemiş bazı düşünce ve dürtülerin bilinçaltına atılıp; farklı şekilde tekrar ortaya çıkartılması olarak tanımlanır. Bu mekanizmada sorun ortadan kalkmaz yalnızca şekil değiştirir. Örneğin; Doğal yollarla çocuk sahibi olamayan birinin, anaokulunda işe başlaması.
- Telafi Etmek (Ödünlemek): Herhangi bir alanda eksiklik hissetme, başarısız olma gibi durumlarda, başka alanlarda başarılar elde edilerek kişinin kendini tatmin etmesidir. Bahsedilen yetersizlik fiziksel, psikolojik ya da sosyal olabilir. Örneğin; kilo veremeyip futbolcu olamayan kişinin, spor yorumcusu olarak kendini ödünlemesi.
- Karşıt Davranış Oluşturmak: Bu mekanizma aslında iki yüzlülük olarak da tanımlanabilir. Herhangi bir durum karşısında kişinin vermesi gereken tepkinin tam tersi tepkiyi vermesiyle oluşan bir mekanizmadır. Örneğin; şiddete yönelik düşünen kişinin, insanlara şiddetle ilgili olarak şiddeti kötüleyen, küçümseyen cümleler kurması.
- Hayal Kurmak: Kişi kendini beğenmediğinden hayalinde bir kişi geliştirir ve hayallerinde kendini olmak istediği kişi gibi hayal eder. Örneğin; üniversite sınavını kazanamayarak; öğretmen olma hayalini gerçekleştiremeyen kişi, hayallerinde kendini öğretmen olmuş, ders verirken düşünür.
- Kaçmak: Kişiler günlük hayatlarında çeşitli sorunlarla karşılaşırlar. Böyle durumlar bazı kimseler kendilerini korumak adına bu sorunun var olmadığını düşünerek; sorunu yok sayar ve önemsemez. Problemler karşısında tepki vermezler ve umursamazlardır. Sorumluluk sahibi olmaktan hoşlanmazlar. Evindeki ya da ailesindeki sorunlara tepki vermek istemeyen bir baba bu duruma örnektir.
- Özdeşim Kurmak: Kısaca özenme ya da benzeme kelimeleriyle ifade edilebilir. Kişi beğendiği bir kişinin farklı özelliklerini kullanarak, taklit ederek karşısındaki kişiye benzemeye çabalar. Karşısındaki kişinin herhangi bir sebeple başarılı olmasına, kendi başarılı olmuş gibi tepkiler verir.
- İnkâr Etmek: Kişiler kendilerine zarar veren, acı hissettiren bazı gerçekleri kabullenmek istemezler. Gerçekleri kesin bir dille reddetme eğilimindedirler. Örneğin; ailesinden bir bireyin hayatını kaybettiğini öğrenen kişi; ölmediğini ve bir gün geri geleceğini düşünür. Bu konuda da oldukça ısrarcıdır.
- Polyannacılık: Bazı kimseler kötü durumlarla karşılaştıklarında; her şeyin iyi tarafını düşünürler ve sürekli olarak olayın daha kötüsünün de olabileceğini belirtirler. Tüm mal mülkünü bir iflas ederek kaybeden kişinin canı sağ olduğu için şükretmesi bu duruma örnektir.
Savunma Mekanizmalarının Faydaları Nelerdir?
Yukarıda da anlattığımız gibi insanlar genelde çok gergin, stresli, tedirgin oldukları anlarda veya; herhangi bir konu hakkında fikir tartışmasının yapıldığı zamanlarda savunma mekanizmalarını kullanırlar. Örneğin sınava girmek üzere ve başarılı olup olmayacağı konusunda tedirginlik yaşayan bir öğrenci, polyannacılık yaparak kendini rahatlatır. Özellikle çiftler tartışma esnasında birbirlerine bağırarak, karşı tarafı bastırmaya çalışırlar. Bu davranış biçimi tamamen zafer kazanılmış hissettirmese de, kişinin stresini hafifletmede faydalı olmaktadır.
İnsanlar Neden Savunma Mekanizmalarını Kullanır?
Savunma mekanizmasını kullanmanın en önemli ve ilk sebebi, halk arasında kullanılan en kaba tabirle; altta kalmama çabasıdır. Çünkü ego dediğimiz duygu kişinin kaybetmesine izin vermez. Kaybetse dahi bu yenilgi duygusunu öyle kamufle eder ki, karşı tarafın bundan keyif almasını istemez. İşte psikolojik savunma mekanizmaları öncelikle karşı tarafı bastırma ve kendini haklı çıkarmak için devreye girer. Sonrasında ise yoğun olarak hissettiği stres, umutsuzluk ve korku gibi duyguları hafifletmek için kullanır. Yani bir nevi ruh sağlığını korumak isteyen kişi, bu saydığımız savunma mekanizmalarına sıkça başvurur.
