Lizozom Nedir? Özellikleri ve Görevleri Nelerdir?

Asidik bir yapıda olan ve ökaryot canlı hücrelerinde bulunan, etrafı zarla çevrili organellere lizozom adı verilir. Yapısının küçük ve yuvarlak olması çaplarının da aynı doğrultuda değişken boyutlarda olmasına neden olmaktadır.

Sindirimi kolaylaştıran enzimleri içerir. Hücre içerisinde, golgi aygıtına çok yakın bir konumda bulunan lizozom, lipoprotein yapıda belirgin bir zarla çevrilidir. Lizozomun üzerinde bazı sindirim enzimleri yer alır. Birazdan o enzimlerin isimlerine yer vereceğiz. Eğer herhangi bir sebepten dolayı, lizozomun zarı yırtılırsa, içinde bulunan bu enzimler dağılır.

[renkbox baslik="Radyasyon Nedir? Zararları ve Korunma Yolları Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/radyasyon-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/02/radyasyon-nedir-zararlari-ve-korunma-yollari.jpg" renk="sari" yenisekme="evet"][/renkbox]

Sitoplazmaya dağılan bu enzimler ise hücreyi sindirmeye başlar. Hücrenin bu şekilde, kendi enzimleriyle tahrip olup, kendini sindirmesi olayına otoliz adı verilir. Lizozomun dokuyu sindirmesi olayına ise, histoliz adı verilmektedir.

Lizozom Nedir?

Hücrenin organellerinden biri olan lizozom, zarla çevrili, yuvarlak, küçük yapılardır. Sitoplazmada yer alan ve asidik yapıda olan lizozom ökaryotik hücrelerde bulunur. İlk olarak fareler üzerinde yapılan araştırmalarda, farenin karaciğerinde gözlenmiştir. Christian de Duve isimli bilim adamı tarafından yapılan araştırmalar sonucunda lizozom adı verilen yapılar keşfedilmiştir. Christian de Duve'e göre, lizozomların yapısı tek kat zarla çevrelenmiştir. Ayrıca lizozomu, materyal bakımından zengin ve homojen olmayan yapılar olarak tanımlamıştır.

Christian de Duve çalışmaları esnasında lizozomlarda; asit fosfataz, asit lipaz, asit ribonükleaz, asit deoksiribonükleaz, beta glukuronidaz , hyaluronidaz, lizozim , asit sülfataz ve kollajenaz gibi yaklaşık 12 adet hidrolitik enzime rastlamıştır. Bu sindirim enzimleri (digestive enzymes) ribozomlarda üretilir ve endoplazmik retikulum aracılığıyla taşınır. Lizozomlar alyuvarlar hariç, tüm memeli hücrelerde bulunurlar. Bitki hücrelerinde bulunmaz, onlarda aynı görevi gören başka yapılar vardır. Kaynağı golgi aygıtı olan lizozom organeli, hücrede bulunan molekül ve partiküllerin sindirimine yardımcı olur.

Lizozomun Özellikleri Nelerdir?

Hücrelerin ihtiyaç duydukları sindirimi gerçekleştirmekle görevli olan lizozomlar, parçalayıcı özellikte olan enzimler sayesinde, başarılı bir sindirim gerçekleştirmektedir. Lizozomda bulunan enzimler, madde taşıması görevinde olan endoplazmik retikulum tarafından golgi aygıtına iletilir ve burada homojen ya da granüllü yapıda görülürler. Hücre içinde bulunan organellerden yaşlanmış ya da işlevini kaybetmiş olanları sindirme görevi de lizozomlara aittir. Bunun yanı sıra sindirim kofulu olarak adlandırılan yapıların içinde ribozom ve mitokondri organellerine rastlanmıştır. Lizozomlar yaşlanmış hücreleri yok etme özelliğinde olduğundan, canlıların genç kalmasında da rol oynarlar.

Lizozomlar hayvan hücrelerinde yoğun bir şekilde görülürken, bitki hücrelerinde görülmeyen yapılardır. Golgi aygıtına yakın yerde bulunması, bu organel içerisinde tanecik şeklinde görülmesine neden olur. Asitli ve yuvarlak bir yapıya sahip olmasının yanı sıra, küçük parçacıklar halindedir. Lizozom çevresinde bulunan zar yapısının zarar görmesi durumunda, burada bulunan enzimler kendilerini sitoplazmaya iletir ve sindirimi burada gerçekleştirirler. Bu durum otoliz olarak adlandırılır. İnsanların ölüm sonrasında kokmaya maruz kalmalarının nedeni genel anlamda otolizdir. Hücrelerin korunması ve savunması için önemli bir göreve sahip olan lizozomlar, organellerin yaşlanmış ve yıpranmış olan kısımlarını parçalayarak sindirir. Bu görevi ile hücrenin iç ve dış olmak üzere tümünü korumakla yükümlü olduğu sonucu çıkarılabilir.

Lizozomun Görevleri Nelerdir?

• Lizozomun en önemli ve asıl görevi, hücrelerin içinde ya da dışında bulunan tüm maddelerin tamamen sindirilmesini sağlamaktır.
• Yaşlanmış enzimlerin yok edilmesini sağladığından, intihar kesecikleri olarak da adlandırılmaktadır.
• Kasların işlevini yitirmesinden dolayı kas erimesi, yaşlı doku ve alyuvarların sindirilmesi lizozomların başlıca görevleri arasındadır.
• Sürekli hareket ederek, kimi hücrelerdeki sindirimi kolaylaştırır. Kimi hücre içinde de, kullanılmayan organellerin sindirilmesi işine yarar.
• Ayrıca hücre içinde yer alan zararlı ve yabancı maddelerin yok edilmesinden de lizozomlar sorumludur.
• Hücreyi dış etkilere karşı korur.
• İnsan vücudunda sayısız olan hücreler, bu tür organeller sayesinde yenilenebilmektedir. Bu demek oluyor ki, lizozom, yaşlanmış hücrelerin yok olmasında ve yeni hücre üretiminde etkili olduğundan, vücudun genel olarak yenilenmesinde büyük paya sahiptir.
• Henüz anne karnındayken parmakları birleşik olan bebeğin parmaklarının ayrılması gibi durumlar lizozomun görevleri arasındadır. Kurbağa larvasının kuyruğunun yok olması da, lizozomun parçalayıcı enzimleri sayesinde olmaktadır.
• Sperm hücrelerinin uç kısmında bulunur ve yumurtaların etrafını çevreleyen kısmın delinmesini sağlar.
• Bitki hücrelerinde lizozom olmasa da bu organel ile benzer yapıda olan fitozom aynı görevi görmektedir.