Matbaanın İcadı: Matbaa Nedir? Ne Zaman, Kim Tarafından Bulundu?

Matbaanın İcadı: Matbaa Nedir? Ne Zaman, Kim Tarafından Bulundu?

Yazı ve görüntülerin genel olarak kağıt gibi yüzeyler üzerine basılarak çoğaltılması işine matbaacılık denir. Bu işin yapılması için de matbaa makineleri kullanılır. Oldukça eski tarihe sahip olan bu araç, Uzak Doğu’da tüm dünyaya yayılmıştır. Şimdi hakkında merak edilen detaylara göz atalım:

Yasemin Saygın

İlk defa ağaç oyma tekniği ile Milattan Sonra 593 yılında Çin’de kurulmuş olan matbaa, büyük bir dönemin başlamasını tetiklemiştir. MS 700 yılında Pekin’de ilk basılı gazetenin çıkması ile günümüze kadar gelişerek gelmiştir. 8. yüzyılda ise Japonya’da baskı yapıldığına dair kanıtlar bulunmaktadır.

İmparatoriçe Shotoko, Budizm’in kutsal metinlerini Sanskrit dilinde Çin alfabesiyle matbaada bastırmıştır. Bilinen en eski eksiksiz basma kitap olan Tianemmen ruloları da Çin’de 868 yılında basılmıştır. Tek tek harfler dökülerek yapılan baskı ise 1040 yıllarında Pi Sheng adında bir Çinli tarafından denenmiştir. Sheng, porselenden harfler kullanarak denemesini yapmıştır.

[renkbox baslik="Telgrafın İcadı: Telgraf Nedir? Ne zaman? Kim Tarafından Bulundu?" link="https://bilgihanem.com/telgrafin-icadi-telgraf-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/02/telgrafin-icadi.jpg" renk="gri" yenisekme="evet"][/renkbox]

Günümüzde oldukça gelişmiş bir teknoloji olan matbaa, baskı teknikleriyle birlikte kültürün de olgunlaştığını göstermektedir. Baskı hızlarından ortaya çıkan işlere kadar oldukça büyük gelişmeler yaşandığını tahmin edebilirsiniz. Yazımızda ise matbaanın icadıyla ilgili merak ettiklerinize cevap bulacaksınız.

Matbaa Nedir?

Matbaa Nedir?Yazı, şekil ya da resimleri, kâğıt, kumaş veya deri gibi çeşitli malzemelere basarak çıkartılmasını ve çoğaltılmasını sağlayan makineye ya da sisteme matbaa adı verilir. Basım evi, baskı aleti ya da basım yeri gibi kelimelerle de kullanıldığı görülmektedir.

Matbaa Ne Zaman, Kim Tarafından Bulundu?

Matbaa Ne Zaman, Kim Tarafından Bulundu?Matbaa makinesini ilk olarak Johann Gutenborg icat etmiştir. Büyük çabalar sonucunda tasarlanıp üretilen makine, Johann Gutenborg’un sürekli kandırılmasından dolayı kendi ismi dışında tanıtılmıştır. Buna rağmen kitaplarda mucit olarak Johann Gutenborg’un isminin geçmesi kendisine yapılan haksızlığı bir nebze azaltabiliyor.

Bunun öncesinde teknik açıdan gelişmemiş ilk matbaa makinesi Milattan sonra 593 yılında Çin’de icat edilmiştir. Çin’de kullanılan bu teknik aslında ağaç oyma tekniğinden ibarettir. Harflerin bir bir yazılması tekniği 1040 yılında Çinli Pi Sheng tarafından bulunmuştur. Uygurlar ve Mısırlılar 9. ve 10. yüzyıllarda matbaayı Arapça metinler basmak için kullanmışlardır.

Avrupa topraklarına matbaa, İslam ülkelerinin sayesinde ve İslamiyet’in yayılması ile gelmiştir. Ardından Hollanda’da 15.yüzyıl civarında tek tek harf basma tekniği ile çalışabilen matbaa makinesi icat edilmiş ve kullanılmıştır.

Geçmişten günümüze gelene kadar çeşitli birçok matbaa tekniği kullanılmıştır. Hala bu teknikler gelişip; değişme göstermektedir. Ofset baskı, tipo baskı, flesko baskı, tifdruk baskı, hologram baskı ve tampon baskı, düz tabaka olamayanlar için yapılan tekniklerden bazılarıdır.

Matbaa Nasıl İcat Edildi?

Matbaa Nasıl İcat Edildi?Uzak Doğu’da ilk baskıların yapılmasına dair birçok kanıt bulunmaktadır. Tun-Huang mağarasındaki buluntular, matbaayı Çinlilerden alan Uygurların 9. yüzyıldan itibaren kullandıklarını göstermektedir. Ayrıca Çin’den mi yoksa başka yerden mi geldiği belirlenememiş olmasına rağmen Mısır’da 4. yüzyıldan itibaren kumaş üzerine ağaç oyma kalıplarla baskı yapıldığı bilinmektedir.

Mısır’da kullanılan aynı teknikle Arapça metinlerin basılması ise 9. ve 10. yüzyıllarda yine Mısır’da başlamıştır. Avrupa’da ise ağaç oyma kumaş baskısının İslam dünyasından alınarak başladığı bilinmektedir.

15. yüzyılda Avrupa’da matbaacılığın üssü, Hollanda olmuştur. Burada basım teknikleri çok geliştirilmiş ve hattatlar tarafından yazılan, hakkaklarca kazılan tahta kalıpların denemeleri yapılmıştır. Aynı zamanda Harlem kentinde 1430 yılında Lourens Janszoon Coster tarafından tek tek harfler kullanılarak baskı yapıldığı tahmin edilmektedir.

1450 yılına gelindiğinde ise mucit Johannes Gutenberg ve ortağı Fust, Almanya’nın Mainz şehrinde metal harflerle basım tekniğini bulmuştur. İkili bunu matbaaya uygulamıştır. Gutenberg’in icadı, 1455 yılında bastığı İncil’in yüksek kaliteli ve ucuz olması ile başarısını kanıtlamıştır.

Yeni buluş Avrupa’dan dünyaya yayılırken, tipo baskı olarak adlandırılan matbaa tekniği, sanayi devrimiyle birlikte doğan modern baskı makinelerinin temeli olmuştur. Matbaacılığın temelleri bu şekilde atılırken, 20. yüzyılın sonlarına kadar bu teknik ile gelişmiştir.

Matbaanın Tarihçesi

Matbaanın TarihçesiMatbaa, Osmanlı Devleti'ne Lale Devri olarak bilinen dönemde, 1726 yılında İbrahim Müteferrika tarafından getirilmiştir. Ülkemiz topraklarına matbaanın bu kadar geç gelmesinin nedenleri arasında; ihtiyaç olmadığının düşünülmesi, dinsel tutucuların karşı çıkması sayılabilir ama bu durumun en temel nedeni o dönemde okuryazar sayısının az olması ve hattatlığın oldukça yaygın olmasıdır.

Matbaa için gerekli olan alt yapının olmaması da nedenler arasında sayılabilir. Tüm bu düşünceler Osmanlı’nın geri kalış sürecinde de etken olmuştur. İbrahim Müteferrika hayatı boyunca 17 eser sahibi olmuştur ama kitap maliyetlerinin henüz o dönemde yüksek olması ve fiyatların fazla olması gibi nedenler eserlerinin çoğaltılıp dağıtılması mümkün olmamıştır. Dolayısıyla matbaa da gelişme gösterememiş ve yaygınlık kazanamamıştır.

Tüm bu gelişmeler ve çeşitli faktörler neticesinde ise Osmanlı durulmaya ve ardından gerilemeye başlamıştır. Okuryazarlığın gelişememesi, matbaanın gelişememesi, insanların cahil kalmasına ve din adı altında baskılanarak geri kalmasına neden olmuştur. Matbaanın gelişmesi 1900’lü yıllardan sonra artış göstermiştir.

Türkiye’de Matbaanın Kronolojik Gelişimi

Türkiye’de Matbaanın Kronolojik GelişimiÜlkemizde matbaacılığın gelişim aşamaları kronolojik sırasına göre verilmiştir:

  • 1796 yılında Mühendishane Matbaası, Abdurrahman Efendi tarafından kurulmuştur.
  • 1802 yılında kim tarafından kurulduğu bilinmeyen Üsküdar Matbaası kurulmuştur.
  • 1831 yılında kurucusu bilinmeyen Takvim hane-i Amire Matbaası kurulmuştur.
  • Mısır’ın Osmanlı toprakları elinde olduğu zamanlarda; Mısır’a Mehmet Ali Paşa tarafından Bulak Matbaasının kurulması sağlanmıştır.
  • 1822 yılından itibaren 11 yıl boyunca 54 matbaa kurulmuştur.
  • 1948 yılının içerisinde ise 509 matbaa kazandırılmıştır.
  • 1983 yılına gelindiğinde ülkemizde toplamda 3537 matbaa bulunmaktadır.
  • Günümüzde ise bu rakam oldukça artmıştır. Sayısız matbaa bulunmaktadır.

Matbaa Basım Aşamaları Nelerdir?

Matbaa Basım Aşamaları Nelerdir?Modern matbaacılığın gelişmesiyle birlikte basım aşamaları da değişmiştir. Karmaşık olan bu süreç, farklı teknolojilere ait çok sayıda işlemden oluşmaktadır.

Uluslararası sektörel konsorsiyum cip4 tarafından hazırlanan Job Definition Format (JDF) iş tanımlama standardı kapsamında yüzden fazla işlem tanımlanmıştır. Bu işlemler ise baskı öncesi, baskı ve baskı sonrası olarak 3 alt süreçte toplanmıştır.

Baskı Öncesi

İlk önce basılacak işin tasarımı yapılmaktadır. Bu aşamada yazıların ve fotoğrafların bilgisayara aktarılması gerekmektedir. Aktarım yapıldıktan sonra görsel öğeler mizanpaj yazılımında bir araya getirilir ve baskıya uygun tasarım oluşturulur. Bu işe masa üstü yayıncılık adı verilmektedir.

Tasarım oluşturulduktan sonra film çıkışları alınır ve bu baskı için kullanılan kalıbı oluşturmak için kullanılır. Daha sonra bir prova yapılır ve buna analog prova adı verilir. Sektörde ise Dupont firmasının Cromalin sisteminden ötürü cromalin adıyla bilinir.

Baskı Sırası

Film çıkışlarının alınmasından sonra alüminyum plakalar üzerine tasarımın görüntüsü çıkarılır. Kalıp çekme denen bu işlem iki aşamada gerçekleşirken, bunlara pozlandırma ve banyo isimleri verilir.

Günümüzde tasarımlar bilgisayardan direkt kalıba alınabilir ve CTP adıyla anılan bu sistemle film ile montaj işlemleri ortadan kaldırılır. Kalıp çekildikten sonra da baskıya geçilir.

Baskı Sonrası

Baskının yapılmasıyla birlikte selefon, lak gibi malzemelerle yüzey kaplama yani laminasyon uygulanabilir. Mücellithane makineleri kullanılarak da çok sayfalı ürünler de katlama, harmanlama, iplik dikiş, tel dikiş gibi işlemler yapılır. Bunlar dışında kitap ve dergiler için kapak takarak ciltleme; ambalajlarda ise kalıplı kesim işlemleri gerçekleşir.

En Çok Kullanılan Matbaa Baskı Teknikleri

En Çok Kullanılan Matbaa Baskı TeknikleriDijital, ofset, tampon ve serigrafi baskı olarak çeşitlendirilen teknikler, günümüzün en çok kullanılanlarıdır. Dijital baskı, bilgisayar desteklidir ve dijital ortamda yapılmaktadır. Diğerleri ise daha kapsamlı işlemlere konu olmaktadır. Şimdi bunlar hakkında detaylara göz atalım.

Ofset Baskı

İngilizce Off ve Set kelimelerinin birleşiminden oluşan ofset baskı, kitap ve dergilerin kapak baskı işlemlerin kullanılmaktadır. En çok kullanılan tekniklerin başında gelmektedir ve seri olarak da kullanılabilmektedir.

Günümüzde yaygın olarak kullanılan bu baskı tekniği, teknolojik ilerlemelere paralel olarak fazlasıyla gelişim göstermiştir. Bir metalden yararlanılan bu baskı tekniğinde, metal üzerine aktarılan mürekkep ile baskılama işlemi yapılır. Mürekkeple suyun karışmadığı bir ortamda alınan baskılar oldukça başarılıdır.

[renkbox baslik="Radyonun İcadı: Radyo Nedir? Ne Zaman, Kim Tarafından Bulundu?" link="https://bilgihanem.com/radyonun-icadi-radyo-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/01/radyonun-icadi.jpeg" renk="siyah" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Serigrafi Baskı

Elek baskı olarak da anılan serigrafi baskı yapılırken, metal veya ahşap bir çerçeveye ihtiyaç vardır. İpek veya kumaş üzerine yapılan bir baskı olması nedeniyle kumaşlar bu çerçeveye gerilmektedir.

Maskeleme yöntemiyle kullanılan bu baskı işlemlerinde plastik veya metal dokumalardan elde edilen elek kalıplar kullanılmaktadır. Eleğin içindeki sıyırıcı ile baskı işlemi yapılırken, tam olarak hazırlanan şablona göre baskı alınır.

Tampon Baskı

Tampon baskılar bombeli yüzeylere kolayca uygulanabilmektedir. Bombeli, çukur, yuvarlak, düz yüzeylere tek veya daha fazla renk ile baskı alınabilen bir tekniktir. Sektöre göre yapılacak olan çalışmalarda oldukça başarı sağlanmaktadır.

Yazmak bir tutkudur, yazdıklarınızın büyük kitlelerce okunup beğenilmesi, daha çok insanın ulaşmak istemesi ise daha ayrı bir tutkudur. İşte matbaa sayesinde kaleme alınan her yazı kağıda basılma imkanı bulmuş ve okuyucularına ulaştırılmıştır.
Bir matbaa işlemini daha önce gördünüz mü?
Sizce matbaacılığın gelişmesi önemli bir dönüm noktası mıdır?
İlk baskıların günümüze nasıl etkiler bıraktığını düşünüyorsunuz?



Okur Yorumları

boran için bir cevap yazın Cevabı iptal et