Patates, her mevsim bulunabilen, doyurucu olması sebebiyle genellikle sıkça tercih edilen otsu bir bitkidir. İkiçeneklilerin Patlıcangiller familyasından gelir ve dünyadaki önemli besin kaynakları arasında baş sıralarda yer alır. B ve C vitamini yönünden zengin olan bu bitki gerek pişirme, gerek tüketme kolaylığı sayesinde sofralarımızın adeta gözdesidir.
Sağlık açısından da oldukça faydalı olan patates; pirinç, buğday ile mısırdan sonra en sık tüketilen dördüncü gıda grubuna girer ve tam bir potasyum deposudur. Aynı zamanda cilt sağlığından kansere, kalp sağlığından strese, sindirim sisteminden kemik sağlığına kadar sayısız faydası bulunan iyi bir sebzedir.
[renkbox baslik="Patlıcan Nedir? Çeşitleri, Özellikleri ve Faydaları Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/patlican-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/11/patlican-nedir-cesitleri-ozellikleri-nelerdir.jpg" renk="siyah" yenisekme="evet"][/renkbox]
Patatesin tohum ile üreme yerine vejetatif üreme yapması onu diğer sebzelerden ayıran en büyük özelliğidir. Patatesin anayurdunun Peru ve Bolivya Andları olduğu bilinmektedir. Otsu bir bitki olan patatesin genellikle nişasta bakımından zengin olan, toprak altında kalan kısımları (yumruları) tüketilir. Bu yumrular toprağa ekilerek üretilir, yumru altında kalan kısım da lezzetli bir sebze olan “patates” olarak bilinir. Ülkemizde özellikle Nevşehir ve Niğde illerinde yetiştirilir. Bolu ili de sarı patatesiyle ünlüdür.
Patates Nedir?
Patates; yer altında yetişip yumru denilen kısımları yenilebilen, Patlıcangiller familyasından gelen, yumrularının üzerinde göz denen tomurcukların bulunduğu otsu bir bitki türüdür. Genellikle her iklimde, kumlu ve gübreli topraklarda yetişir. İçerdiği yüksek miktarda C vitamini patatesin cilt bakım ürünlerinde, maskelerde kullanımını uygun hale getirmiştir.
Sağlık açısından faydaları oldukça fazla olmakla birlikte, güvenle tüketilebilecek bir besin maddesidir. Sofralarımızda sıkça bulunan patates uzmanlara göre; A, C, K, B1 ve B6 ve E vitaminleri ile potasyum, karbonhidrat, proteini içinde barındırır.
Patates Çeşitleri Nelerdir?
Patatesin dünya üzerinde 4000-5000 çeşidi bulunmaktadır. Hayvan yemi, nişasta yapımı ve insan besini gibi amaçlarla üretilen patates, insan besini olarak tüketildiğinde içindeki maddelere göre kategorilere ayrılmaktadır.
Agata, bintje, charlotte, desiree ve monalisa dünyada en yaygın olarak tüketilen patates çeşitlerindendir. Bunların dışında ayrıca yemeklik, yemlik, nişastalık, sert ya da yumuşak etliler olarak da gruplandırılabilirler. Bunların yanı sıra patatesler mutfakta tüketilme çeşitlerine göre de gruplara ayrılabilirler.
A grubu patatesler: Piştiğinde dağılmayan bir tür olarak bu gruptaki patatesler daha çok salatalarda kullanıma uygundur. Buharda pişirilir, kumpir için tercih edilebilir. Dokusu sıkı, nişasta oranı daha azdır. Charlotte, amandine, belle de fontenay bu grup patatese girmektedir.
Charlotte genellikle tek tip, pürüzsüz tenli yumrulardan oluşan patates türüdür. Soluk sarı renklidir. Amandine patates türü ise daha sert ve sarı, katı etlidir. Hafif aromalı bir tadı vardır. Kızartmalar için daha az uygundur. A grubuna giren bir diğer patates olan belle de fontenay ise daha pürüzsüz, sıkı ve mumsu bir yapıdadır. Salata ve haşlamalar için uygundur.
B grubu patatesler: Pişince genellikle dağılan, sulu yemekler, graten ve çorbalarda kullanıma daha uygun olan bu tür patatesler az nişastalıdır, dokusu nispeten sıkıdır. Manon, ostara, sirtema ve bazı beyaz patates çeşitleri bu gruba girer.
Manon patates genellikle kızartmalar için uygundur. Sarı renkli ve etlidir. Ostara, daha uzun yapılı ve ovaldir. Üzerinde sığ gözleri vardır. Sarı etlidir. Sirtema ise sert yapılı, Avrupa’nın sıcak bölgelerinde yetişen bir türdür. Güney Avrupa ülkelerinde popüler bir çeşittir.
C grubu patatesler: Yumuşak dokulu, piştiğinde dağılan ve daha çok kızartmalık olarak kullanılan, püre, çorba ve fırında pişirmeye uygun olup bol nişastalı patateslerdir. Monalisa, agria, bintje, Adapazarı patatesi bu gruba girer.
Monalisa patatesleri uzun süreli depolama için uygun olup, tek tip yumru şeklindedir. Birçok pişirme türüne uygundur. Agria’lar ise orta büyüklükte, oval-uzun şekillidirler. Soluk sarı-açık altın renkte olan bu patatesler genellikle sonbaharda yetişir.
Agria patatesleri güçlü bir lif kaynağıdır. Bir diğer C grubu patatesi olan bintje ise orta boylu, lezzetli sarı etli bir yapıdadır. Diğer türlere göre biraz daha minyondur. Günümüzden uzun yıllar önce bölgeye getirilen Adapazarı patatesinin de üretimi gerilemiştir.
D grubu patatesler: Bol nişastalı, mutfakta kullanım alanı olmayan türlerdir. Nişasta üretimi için kullanılırlar. Ülkemizde yaygın tüketilen ve kolay yetişen çeşitleri ise port o rico, nanchy hal, Nancy gold gibi tatlı, sarı etli patateslerdir.
Patatesin Özellikleri Nelerdir?
Patates bitkisinin yumru altında kalan kısımları tüketilir; fakat yaprakları, çiçekleri, meyveleri zehirlidir. Giriş kısmında da belirttiğimiz gibi patates vejetatif üreme yapar yani tohumlarıyla üremek yerine toprak altında çoğalırlar. Kümes hayvanları, domuz, büyük ve küçükbaş hayvan beslenmesinde de kullanılır.
Bitkisel özelliklerine bakacak olursak saçak köklü, sapları otsu yapıdadır. Sapları 50-250 cm arasında uzar. Çok fazla dallanan bir bitki türü değildir. Yaprakları uzunca bir yaprak sapıyla ana sapa ya da dala bağlanır. Çiçekler ise tatlı patateste görüntü olarak çan şeklini andırır ve zor meyve bağlayan bir sebzedir. Meyvelerinde bulunan 1-2 adet tohumdan üretim için faydalanılmaz.
Bir sonraki bölümde daha detaylı olarak ele alacağımız faydaları ise oldukça fazladır, birçok vitamin yönünden zengin olan vazgeçilmez bir besindir. Tüketildiğinde gün boyu vücudun ihtiyaç duyduğu enerjiyi diğer popüler sebzelerden daha fazla sağlar, farklı lezzetler denemek için uygun, lezzetli sebzelerden biridir.
Patatesin Faydaları Nelerdir?
Patates, içerdiği maddelerle başta cilt sağlığı olmak üzere saç, sindirim sistemi sağlığı, zihin sağlığı, kemik sağlığı, diş sağlığı ve grip, nezle gibi özellikle kış aylarında yakalandığımız hastalıklara karşı oldukça faydalıdır. Bu sevilen sebzelerin faydalarını sıralayacak olursak;
- İçerdiği bol miktarda C vitamini ve manganez sayesinde cilt bakım ürünlerinde bolca kullanılır. Ciltteki kırışıklıkları ve siyah noktaları gidermeye yardımcı olur.
- Güneş yanıklarına iyi gelir.
- Göz çevresindeki mor halkaların giderilmesine yardımcı olur.
- Sindirimi kolaylaştırır, midede oluşan gazı giderir.
- Tiroit bezlerinin düzenli çalışmasını sağlar.
- Muzdan daha fazla potasyum içerir ve bu nedenle kalp-damar sağlığını korur.
- Tansiyona iyi gelir.
- Patateste bulunan fosfor, erkeklerde cinsel gücü artırır.
- Bağırsakları düzenli çalıştırır, aynı zamanda temizler. Bu da içeriğinde bulunan lif sayesindedir.
- Kabızlığa karşı iyi bir çözümdür.
- Yorgunluk, stres gibi ruhsal sorunlar için de iyi bir sebzedir, stresi azaltır.
- Bağışıklık sistemini güçlendirir.
- Şeker hastalığına iyi gelir. Kandaki şeker seviyesini azaltır.
- Kolon kanseri ve onikiparmak ülserinde faydalıdır. Aynı zamanda bağırsak solucanlarını düşürmeye yardımcı olur.
- Kanı temizler.
- Kanseri önler.
- Karaciğer şişkinliğine iyi gelir.
- Antioksidan etkili bir besindir.
- Patates, çok güçlü bir B6 vitamini deposudur.
- Özellikle soğuk kış günlerinde sıkça karşılaştığımız el ve ayak çatlamalarını önler.
- Skorbit hastalığına iyi gelir.
- Mideye yararlıdır, midedeki asit seviyesini düzenler.
- Kalp rahatsızlıklarının azalmasına yardımcı olur.
- Kolesterole iyi gelir.
- İshal durumunda haşlanmış patates tüketimi tavsiye edilir.
- Patates, uzun süreli tokluk sağlar.
- Saçlara parlaklık verir.
- Saç rengini koyulaştırmada patates kabuğunu haşlamak ve elde edilen suyla saçları yıkamak iyi bir yöntemdir. Aynı zamanda saç dökülmesine de iyi gelir.
- Patates, doğru bir şekilde tüketildiğinde kilo vermeye yardımcı olur.
[renkbox baslik="Domates Nedir? Çeşitleri, Özellikleri ve Faydaları Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/domates-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/02/domates-ve-faydalari.jpg" renk="kirmizi" yenisekme="hayir"][/renkbox]
Patates Tüketiminde Nelere Dikkat Etmeliyiz?
Patates oldukça faydalı bir sebze olmasına rağmen bu sebzeyi satın alırken ve saklarken dikkat etmemiz gereken bazı hususlar vardır. Patates özellikle soğuk kış aylarında açık bir alanda saklanıyorsa donabilir ve donmuş patatesin tüketimi sağlığa zararlıdır. Sıcak yaz aylarında ise bozulmaya daha elverişlidir veya filizlenebilir. Yeşil-filizlenmiş patates de sağlık için zararlıdır.
Patatesi tüketeceğimiz miktar kadar almalı, genellikle taze tüketmeye özen göstermeliyiz. Bunların yanı sıra severek tükettiğimiz patates kızartması da özellikle birden fazla aynı yağla kızartıldığında sağlık açısından çok sakıncalı olabilmektedir.
