Öncelikle Pir Sultan Abdal kimdir sorusuna verilecek kesin bir yanıtın bulunmadığını belirtelim. Çünkü kendisiyle ilgili bilgiler; kulaktan kulağa yayılan hikayelerden ve ozanın dizelerinden derlenerek elde edilmiştir.
Öyle ki yapılan araştırmalarda Pir Sultan Abdal’ın kimliğiyle ilgili birçok farklı sonuca ulaşılmıştır. Kimilerine göre o Divriği yöresinde yetişen ve asıl adı Halil İbrahim olan Pir Sultan Abdal’ken, kimilerine göre de Hızır Paşa tarafından asılmış bir isyancıdan ibarettir. Ancak doğum yeri, ölümü gibi hususlar olsa da onun büyük bir halk ozanı olduğu konusunda hiçbir şüphe bulunmamaktadır.
[renkbox baslik="Hacı Bektaş-ı Veli Kimdir? Hayatı ve Eserleri" link="https://bilgihanem.com/haci-bektas-i-veli-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/02/haci-bektasi-veli-kimdir-hayati-ve-eserleri-1024x597.jpg" renk="siyah" yenisekme="evet"][/renkbox]
Ayrıca kendisi hakkında pek çok kitap kaleme alınmıştır. Bunlardan en bilinenleri; Sadettin Nüzhet Ergun, Abdülbaki Gölpınarlı, Cevdet Kudret, Cahit Öztelli, Sabahattin Eyuboğlu, Mehmet Fuad, Orhan Ural, Mehmet Bayrak ve Erol Toy’un yazdığı eserlerdir. İşin özü Pir Sultan Abdal; hakkında hem çok az hem de çok fazla şey söylenebilecek yegane isimlerden bir tanesidir denilebilir.
Pir Sultan Abdal Kimdir?
Hakkında çok fazla bilgi bulunmasa da ünü zamanının çok ötesine çıkarak bugünlere kadar gelen Pir Sultan Abdal kaynaklarda kısaca; 16. yüzyılda yaşamış Alevi – Türk halk şairi ve ozanı sözleriyle tanımlanmaktadır. Ancak yaşamı hakkında fazla bilgi bulunmadığı için kendisiyle ilgili söylenenler ağırlıklı olarak nesilden nesile aktarılan hikayelere dayanmaktadır.
Mesela; iyi bir saz ustası olduğu tahmin edilen halk ozanının, Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanma gerekçesiyle Sivas Beylerbeyi Deli Hızır Paşa tarafından asılarak idam edildiği söylenmiştir. Ayrıca Pir Sultan Abdal’ın idam fermanını veren kişinin Osmanlı İmparatorluğu’nu en geniş topraklara ulaştıran III. Murat ya da Kanuni Sultan Süleyman olduğu belirtilmektedir.
Sonuçta o; kimliği konusundaki farklı bilgilere ya da bilinmezliklere rağmen dizeleriyle halkın sesi olmayı başarmış, bugünlere gelen mısraları ve yaşam öyküsüne dair anlatılanlarla tarihteki efsaneler arasına adını yazdırmıştır.
Pir Sultan Abdal’ın Hayatı
Halk edebiyatımızın önemli bir saz ve söz ustası sözleriyle tanımlanan Pir Sultan Abdal’ın 16. yüzyılda yaşadığı tahmin edilmektedir. Yaygın inanışa göre asıl adı Haydar olan Pir Sultan Abdal, Sivas’ın Yıldızeli ilçesinin Çırçır bucağına bağlı Banaz isimli köyünde doğmuştur. Medreseye gitmese de okuma yazma öğrenmiş, Alevi – Bektaşi Tarikatı’na girmiş ve inandığı şeyi savunmak uğruna ölümü bile göze almıştır.
Çocukluğunu Yıldız Dağı eteklerinde, çoğu tek katlı kerpiç evlerin arasında çobanlık yaparak geçirmiştir. Araştırmalara göre Horasan’dan yola çıkan, ilk başta Azerbaycan’a sonrasında ise Sivas’a yerleşen bir Türkmen boyundan gelmektedir. Sivas’ta bugün Pir Sultan Abdal’a ait olduğu düşünülen bir ev, o zamanlardan kalma yaşlı bir söğüt ağacı ve altında değirmentaşı ile birlikte ziyaretçilerini ağırlamaktadır. Ayrıca kendisi Aleviler tarafından Yedi Ulular’dan (Yedi Ulu Ozanlar) biri olarak anılmaktadır.
Çocukluğu çobanlık yaparak geçen Pir Sultan Abdal, yazılanlara göre tekke eğitimi almıştır. Bu sayede halifeler tarihini, tarikatları, peygamber ve evliya menkıbelerini öğrenmiştir. Alevi geleneklerine uygun olarak bir dergahta yetiştirilen ozan, deyişlerinde eski Türk kültürünü ve Alevilik inacını yansıtmıştır. Bazı halk şairlerinin aksine Divan Edebiyatı’nın etkisi altında kalmayan Abdal, şiirlerini genellikle 11’li ya da 8’li kalıplarla yazmış, bazen de 7’li kalıplar kullanmıştır.
Sözlü edebiyatın birikimlerinden faydalanarak kendine has, yalın bir dil yaratan halk ozanı, eserlerinde yalnızca din, mezhep konularını değil gündelik olayları ve deneyimlerini de ele almıştır. Zaten eserlerine bakıldığında, hem kendisi hem de yaşadığı dönem hakkında bariz çıkarımlar yapılabilmesinin yegane nedeni de budur. Çünkü Pir Sultan Abdal, etrafındaki olayları titizlikle gözlemlemiş ve vardığı sonuçları açık sözlülükle mısralara dökmüştür.
Devlet düzeninin bozukluğu, adaletsizlikler gibi hususlara da odaklanan Pir Sultan Abdal, onaylamadığı kuralları eleştirmiş ve sözünün arkasında durmaya devam etmiştir. Osmanlı bürokrasisine karşı tutumuyla bilinen ozanın ünü giderek yayılmış ve bu tavrı onun idam fermanına yol açmıştır.
Çünkü Pir Sultan Abdal’ın; “Çeke sancağı götüre / Şah İstanbul'a otura / Frenk'ten yessir getire / Horasan'da sala bir gün” dizeleriyle Safevi şahı taraftarı olduğu, “Kangı kitapta var ol Ömer Osman / Kur'an'da okunan Ali değil mi?” dizeleriyle de Ömer ile Osman'ın Kur’an’da yeri olmadığını savunduğu anlaşılmıştır.
Pir Sultan Abdal’ın Ölümü ve Mezarı
Anadolu halkını Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanmaya davet ettiği söylenen ve dini değerlere saygısızlık eden Pir Sultan Abdal, bu nedenlerden dolayı Sivas Valisi Hızır Paşa tarafından tutuklanmıştır. Kaynaklarda Hızır Paşa’nın Sivas'ın Hafik ilçesinin Sofular köyünde yaşayan Pir Sultan'ın adını duyup ondan feyiz aldığı iddia edilmiştir. Hatta efsaneye göre Pir Sultan Abdal’ın Hızır Paşa’ya; “Gidip okuyacaksın. Paşa, hatta vezir olacaksın. Fakat beni asmağa geleceksin!” dediği iddia edilmektedir.
Ayrıca Pir Sultan Abdal’ın idam edildiği (1547 - 1551 ya da 1587 - 1590 yılları arasında olduğu tahmin ediliyor) yerin, önceleri Sivas’ın Keçibulan ve Darağacı isimleriyle anılan, günümüzde ise Kepçeli denilen yerde idam edildiği söylenmektedir. Rivayet o ki Pir Sultan Abdal asılırken Hızır Paşa’nın emriyle halk onu taşlamış ve burası taş yığınlarıyla dolmuştur.
Ancak ne ölüm tarihi ne de mezar yeri ile ilgili kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Kimileri ünlü ozanın mezarının Erbil’de olduğunu, kimileri de Merzifon’da bulunduğunu öne sürse de yaygın inanış, Sivas Kepçeli’de olduğu yönündedir.
Pir Sultan Abdal’ın Eserleri
Şiirlerinde duru ve yalın bir dil kullanan Pir Sultan Abdal, genel olarak aşk, tasavvuf, mücadele konularını ele almıştır. Divan edebiyatından etkilenmeyen ünlü halk ozanı, aruz ölçüsü kullanmamış, halk dilinde ne kadar usta olduğunu hemen her eserinde yansıtmıştır. Koşma, semai, dörtlük biçiminde yazdığı şiirlerinde çoğu zaman 11’li ya da 8’li kalıplar kullanmış, nadiren 7’li kalıp tercih etmiştir.
Nasıl Yar Diyeyim, Ötme Bülbül Ötme, Kul Olayım Kalem Tutan Ellere, Bin Cefalar Etsen, Ayrılık Derdinin Dermanı Nedir, Gafil Gezme Şaşkın, Geçti Dost Kervanı, Bana Medet Senden Olur, Bir Güzelin Aşığıyım, Derdim Çoktur gibi çok sayıda şiiri bulunmaktadır.
[renkbox baslik="Abdal Musa Kimdir? Hayatı ve Eserleri" link="https://bilgihanem.com/abdal-musa-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/04/abdal-musa-hayati-hakkinda-bilgi-1024x597.jpg" renk="yesil" yenisekme="hayir"][/renkbox]
Bu noktada; Pir Sultan Abdal’ın eserlerinden bazılarının halk müziği araştırmacısı olarak da bilinen sanatçı Ruhi Su tarafından bir albümde toplanarak yorumlandığı bilgisini de verelim. Son olarak; Pir Sultan Abdal’ın şiirlerini detaylıca öğrenmek isteyenler için Cahit Öztelli’nin Pir Sultan Abdal / Bütün Şiirleri isimli bir kitabı olduğunu söyleyebiliriz. Araştırmacı Öztelli’nin bu eserinde; 327 tane manzume, son bölümde de 25 nota bulunmaktadır.
İşte Pir Sultan Abdal’ın ünlü bir şiirinden birkaç dörtlük;
Koyun beni hak aşkına yanayım
Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan
Yolumdan dönüp mahrum mu kalayım
Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan
Benim pirim gayet ulu kişidir
Yediler ulusu, kırklar eşidir
On iki imamın server başıdır
Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan
