Şaft (Kardan Mili) Nedir? Nasıl Çalışır? Çeşitleri Nelerdir?

Bilgihanem’in önceki yazılarında sizlere aktarma organlarına dair şanzıman kısmından bahsetmiştik. Bağlantılı olarak motorun ürettiği hareketi transfer etmeye yarayan parçalardan birisi de “şaft” tır. Araçlarımızda oluşan güçlerin kopmaması adına sistem düzenli bir yapı üzerine inşa edilmiştir. Yerleşim olarak açıkta olan ancak önemini fark edemediğimiz parçalar vardır. Parçalar arası ilişkilerde de sistem sürekli dönmeye odaklıdır.

Yani ileri hareket ivmesini kazanabilmemiz için bir şeylerin pozisyonları dönüşe geçmek zorundadır. Biraz sonra şaft nedir, başlığımız altında anlatacağımız gibi. En ufak parça diyebileceğiniz vida bile kurulu sistemi çökertmeye yetmektedir. O yüzden şaft konusu her türlü araçlar için hayatidir.

[renkbox baslik="ABS Nedir? Nasıl Çalışır?
" link="https://bilgihanem.com/abs-nedir-nasil-calisir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2014/12/abs-hakkinda-bilgi.jpg" renk="yesil" yenisekme="evet"][/renkbox]

Konuya daha geniş bakacak olursak; diferansiyel dediğimiz parça iki tekerlek arasında denge görevi ve çevirme eğilimini sağlıyorsa, bu etkileşim en uç kısım yani şanzımandan gelmektedir. Peki bu aradaki bağlantı neyle kuruluyor? O kısma atanmış parça tam olarak şaft oluyor. Şimdi, şaftın daha detaylı anlatımı için nedir başlığına geçelim.

Şaft Nedir?

Yukarıdaki resme baktığımızda konum itibariyle köprü durumunda olduğunu görürüz. Sabit bir parça olan şaft aslında her zaman dönmektedir. Şanzımanla diferansiyel bağlantısını gerçekleştiren bu parça, sırasıyla motordan gelen hareketi iletme görevindedir. Araçlarımızın alt kısmında ve gözükecek şekilde montelenmiştir. Şaft neden bu kadar önemlidir?

Çünkü vites kutusunun tek başına bir işe yaramayacağı gibi aks parçası da o olmadan aktif duruma geçemez. Yapısal anlamda şaftı incelersek; malzeme olarak içi boş millerden imal edilir. İçi boş denildiğinde zayıf olarak algılanmaması gerekiyor. Çünkü içerik olarak kaliteli çelikten imal edilir. Çeliğin kullanılmasının sebebi şaftın son derece dayanıklı ve hafif olması gerektiğindendir. Konumuz olan parça burulma ve titreşimlere maruz kalmaktadır.

Önlem olarak bağlantı uç kısımlarına kauçuk damperli takozlar koyulmaktadır. Uç kısımların desteklenmesinin sebebi dönüş hızlarında sesi kesmek ve ömrünü uzatmaktır. Şaftın araç alt kısmına konumlandırma şekli de çok önemlidir. Bildiğimiz gibi dönüş olan yerlerde merkezkaç kuvveti meydana gelir. En ufak açı kayması olsa dahi çalışma mekanizmasını tamamen çökertir!

Şaft Nasıl Çalışır?

Şaft nedir kısmında anlattığımız çelik yapılı ve içi boş millerden üretilen şaft, hafif yapılı araçlarda kullanılır. Traktör ve benzeri araçlarda daha sağlam olanına başvurulur. Nasıl çalıştığını anlatacak olursak; şanzıman da oluşan belli bir tork vardır. Ve o torkun aktarılması gerekmektedir. Mafsallarla bağlı olan şaft, uzama - kısalma özelliğine sahiptir. Esneyebilen bir yapıda olmamış olsaydı yolun eğim, çukur ve zıplamalarında direkt olarak kırılırdı.

Çalışma sırasında dönüşleri sabit değil, açılıdır! Eğer ki anlattığımız uzama - kısalma ve açılı dönüşleri olmasaydı araç sürekli vuruntuya maruz kalırdı. Sonucunda ise parçalanan şaft bir aracın takla atıp ağır kaza geçirmesine neden olacaktır. Şaftı oluşturan stratejik parçalardan bir tanesi de askı bilyeleridir. Askı bilyeleri iki parçalı versiyonlarda kullanılır. Orta iç kısmı rulmanlıdır. Böyle olmasının tek sebebi şaftın rahat dönmesini sağlamaktadır.

Askı bilyeleri bağlantı kelepçeleriyle araçların şasi kısmına bağlanır. Ses ve gürültüye karşı kaynak kısımlarda lastik kullanılır. Araçlarımıza gereğinden fazla yüklendiğimizde veya yüksek bir kasisten geçtiğimizde diferansiyel ile şanzıman arasındaki mesafe kısalmaktadır. Ona da çare bulan mühendisler şaft kısmına kayıcı mafsallar yerleştirmiştir. İç yapısı frezeli boru, içine geçen kısımları frezeli mile sahiptir. Frezeli milin iç yapısı frezeli boruda ileri geri hareket ederek şaft boyunun gerektiği yerde ortama ayak uydurması sağlanır.

Şaft Çeşitleri Nelerdir?

Şaft, araçlarımızın kullanım alanlarına ve amaçlarına göre farklı yapılarda imal edilmektedir. Bunun sebebi değişen ağırlık merkezleridir. Yani ağır vasıta araç şaftları ile standart yol otomobillerin şaftı farklıdır.

Tek Parçalı Şaft

Tek parçalı kardan mili ağır tonajlı yük araçlarına takılmaktadır. İş makinesi sınıfındaki araçların ağırlık merkezlerinin yere yakın olması şartı yoktur. O yüzden esneme ve uzama - kısalma faktörlerine bakılmaz.

Çok Parçalı Şaft

Kardan mili bağlantısının birden çok parçadan oluşturulması bağlantılarının istenilen açıda olmasını ve daha az yer kaplamasını sağlamaktadır. Bu tip şaftlar genellikle otomobillerde kullanılır. Askı bilyasına sahip çok parçalı kardan milinde ağır tonajlı araçların aksine, ağırlık merkezlerinin yere yakın olması gerekmektedir.

Şaftın Bozulduğu ve Arızaları Nasıl Anlaşılır?

Şaft mekanizması herhangi bir darbede veya bağlantı noktalarında oluşacak kopmalarda sizleri seslerle uyarıyor. Kardan mili parçasının uğrayacağı birçok arıza tipi vardır. Mafsalların yapısının bozularak boşluk yapması en sık görülen arızasıdır. Dişli kısımların aralarında gerçekleşecek boşluklar da şaftın anormal çalışmasına neden olacaktır. Genelde boşluk sorunlarından kaynaklanan hatalar görülür. Onları sırayla söyleyecek olursak; flanş bağlantı cıvatası, ask bilyası sıkma cıvatası, şaft mili iğneli rulman aşınması, kardan milinde oluşacak boşluk ve aşınma ile bilyalı rulmanın aşınması şaft arızalarındandır.

Söylediklerimizden bazıları sıkma işlemleriyle düzeleceği gibi değişmesi gereken durumlar da olabilir. Yine değişim diye gittiğimizde ustalar yeni şaftı monte ettiği zaman giriş yönlerini şaşırabiliyor. Uç veya orta kısımdan ters takılacak şaft araç altına kuvvetli vurma eylemine girecektir. Sökülüp doğru şekilde tekrar takılması gerekir.

[renkbox baslik="Piston ve Biyel Kolu Nedir? Çeşitleri ve Tarihçesi
" link="https://bilgihanem.com/piston-kolu-biyel-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/02/piston-ve-piston-kolu-biyel-nedir-cesitleri-nelerdir-ve-ne-zaman-icat-edilmistir.jpg" renk="mor" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Şaftın nasıl ve ne kadar önemli bir parça olduğundan detaylıca bahsettik. Yürüyen mekanizmanın omurgası görevinde bulunan şaft, döndüğü takdirde gidiş sağlanmaktadır. Sürekli araç alt kısımlarında dönen ancak isim bulamadığımız parçanın kendisi kardan milidir. Mekanizma gerçekten kusursuz bir düzlem üzerine konumlandırılmış. İçerik olarak hafif olsa da sağlamlığı fazladır. Çünkü yere yakın konumu itibariyle gelecek darbelere karşı ilk etkilenecek parçalardan biridir. Hasar alması durumunda da gerçekten başımıza büyük belalar getirebilir.

Şaftın yerleşimi olsun, açılı çalışma prensibi olsun her saniyesi hesaplanarak yapılmıştır. Bahsetmesek de kardan mili dediğimiz parça tarım işçiliğinde kullanılan makinelerde hayat kurtarıcıdır. Sebebi ise; sürme ve kazıma gibi işlere yarayan makinelerin ekipman kısmı bahsettiğimiz sisteme entegre edilerek işler yürütülmektedir.

O yüzden toparlayacak olursak; gittiğimiz yol koşullarını araçlarımıza göre iyi analiz ederek, şaftın darbe almamasına dikkat etmeliyiz. Bir de haddinden fazla dönmeye maruz bırakıldığında kötü sonuçlar doğurabileceğini söylemeden geçmeyelim.