Tsunami Nedir? Nasıl Oluşur? Tarihteki Önemli Tsunamiler Nelerdir?

Tsunami ‘sismik deniz dalgaları’ olarak adlandırılır. Tsunami oluşumundan sonra büyük zararlar verir ve bu zararlar çoğunlukla tamir edilemez büyüklüktedir. Çok sayıda can ve mal kaybına sebebiyet verir. Bunun yanı sıra devlet bütçesini de olumsuz yönde etkileyerek mali kayıplara neden olarak ülkenin gelişimi açısından büyük bir zarara mal olur.  Yunan tarihçi Tukididis tsunamileri denizaltı depremlerinden kaynaklanan bir doğal afet olarak ileri süren ilk kişidir.

Ancak  tsunaminin oluşumu hakkında 20. yüzyıla kadar pek bir şey bilinmemekteydi. Tsunamiler deniz ve meydana gelen dev dalgalar demektir. Peki bu dev dalgalar hangi olaylar ile meydana gelir?

[renkbox baslik="Atmosfer Nedir? Özellikleri ve Katmanları Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/atmosfer-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/05/atmosfer-ve-katmanlari-hakkinda-bilgi.jpg" renk="mavi" yenisekme="evet"][/renkbox]

Çok şiddetli depremler, denizlerin altında meydana gelen volkanik patlamalar, nükleer patlamalar, meteor düşmesi, tektonik olaylar sonucu deniz zeminin çökmesi ve dev kasırgalar... İşte bu saydığımız faktörlerin hepsi deniz ve okyanuslarda dev dalgaların yani tsunamilerin oluşmasına sebep olmaktadır.

Tsunami Nedir?

Tsunami okyanus ya da denizlerin tabanında meydana gelen deprem, volkan patlaması ve bunlara bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi tektonik olaylar sonucu denize geçen aşırı enerji nedeniyle oluşan uzun periyotlu deniz dalgasını temsil eder.

Tsunami Nasıl Oluşur?

Bazen denizin tabanında bir deprem ya da volkan patlaması meydana gelir. (Deprem Nedir?) Bu olaylarda biri okyanusun dibindeki suyu yüzeye doğru iterek iki yönde ilerler. Kimi zaman kıyılara ulaşınca kilometrelerce yol alır. Bu dalgalar açık denizde saatte 800 kilometre hızla ilerler fakat o sırada boyları çok uzun değildir. Suyun çok derin olmadığı bir yere ulaşınca dalgaların hızı kesilir. Hızı bir anda azalan dalga iyice yükselir. Dalganın boyu kimi zaman 30 metreye kadar ulaşır. Tropikal kasırga gibi bazı meteorolojik şartlar, büyük alçak basınç alanları oluşturarak fırtınalarda denizin fazla yükselmesi durumunda tsunamilere neden olabilir.

Tarihteki Önemli Tsunamiler Nelerdir?

• Bristol Tsunamisi (1607): İngiltere’nin su baskınına uğraması sonucu 2 bin kişi hayatını kaybetti.

• Rodos Tsunamisi (1609): Güneybatı Anadolu kıyılarında 10-12 bin kişi yaşamını yitirdi.

• Cascadia Tsunamisi (1700): Amerika kıtasının Kuzeybatı Pasifik açıklarında büyük bir deprem meydana geldi ve bu deprem dev dalgalara neden oldu. Japonya’da bu tsunaminin yol açtığı hasarı anlatan yaklaşık 300 yıllık kayıtlar bulundu.

• Lizbon Tsunamisi (1755): Tsunaminin yarattığı en büyük felaketlerden biri Portekiz’deki Lizbon depreminde yaşandı. Depremden kurtulmayı başaran on binlerce Portekizli depremden sonra gelen tsunami dalgalarıyla hayatını kaybetti. Ölü sayısı 100 bindi ve bu tam olarak Lizbon nüfusunun üçte birinden fazlaydı.

• Krakatoa Volkanı Patlaması ve Tsunamisi (1883): Oluşan patlamaların sesi 3000 mil ileride Rodriquez Adası'nda, Sri Lanka’da, Bangkok’ta; Avustralya’nın batı kıyılarındaki Perth’te bile duyuldu ve 36 bin kişi yaşamını bitirdi.

• Sanriku Tsunamisi (1896): Tsunami hiç bir belirti ve uyarı vermeden Japonya’nın kuzeydoğusunda oluşmuştur. 20 binin üzerinde kişi hayatını kaybetti.

• Aleut Adası- Pasifik Tsunamisi (1946): Oluşan tsunami sebebiyle Hawaii ve Alaska’da 165 kişi öldü. Tsunami Alaska kıyılarından başlayarak beş saat içinde Hawaii kıyılarına ulaştı.

• Şili Tsunamisi (1960): Kayıtlara geçen en büyük depremlerden olan 9,5 büyüklüğündeki deprem Büyük Okyanus boyunca 2220 can alan dalgaları tetikledi. Şili açıkların denizin dibinde oluşan 9,5'lik bu deprem sonrasında yine son yüzyılın en büyük ve en güçlü dalgaları görüldü. 11 metre yüksekliğindeki tsunami Şili’de bin Hawaii’de 61 bin kişinin ölümüne sebep oldu.

• Vajont Barajı, İtalya (1963): Barajda oldukça büyük bir heyelan oluştu ve tetiklenen tsunamiyle beraber 2 bin insan hayatını kaybetti.

• Hint Okyanusu Tsunamisi (2004): Endonezya’nın Sumatra Adası'nın yakınlarında oluşan 9,15 büyüklüğündeki deprem sırasında oluşan tsunamide 283 bin insan hayatını kaybetti. Bu olay tsunami tarihinin en ölümcül olayıydı.

• 2011 Töhoku Depremi ve Tsunamisi: 11 Mart 2011’de Japonya’nın Töhoku bölgesinde 9,0 büyüklüğünde oluşan depremdir. Depremde hayatını kaybeden kişi sayısı 15 bin 828 olarak tespit edilmiştir.