Değişen hayat koşulları ile beraber insanların yaşadığı hastalıklar ve sağlık problemlerinde de önemli farklılıklar olmuştur. Bir insanın çalışamayacak kadar verimsiz hissedip, yataklara düşmesi için illa ki grip, nezle gibi gözle görülür bir hastalık geçirmesi gerekmez. Bazı hastalıklar vardır ki, kişinin kendi içinden gelir; daha tarifini, sebebini bilemezken kendini çok ciddi bir sağlık sorununun içerisinde bulmaktadır. Bu hastalıkların çok hızlı şekilde belirlenip uzman doktorlar tarafından net teşhis konulması gerekmektedir.
Bu psikolojik rahatsızlıklardan biri de, dünyada son yıllarda adı sıkça duyulan tükenmişlik sendromudur. Kişinin kendini aşırı yorgun, mutsuz, hiçbir şeye yetemediğini hissetmesine neden olan bu sorun iş, aile ve özel olmak üzere tüm hayatı olumsuz bir şekilde etkilemektedir. Tükenmişlik sendromu yaşayan bir kişi bunu, duygusal çöküş, umutsuzluk, duyarsızlaşma ve en önemlisi azalmış başarma motivasyonu şeklinde yaşamaktadır. Bu motivasyon ilgi, istek kayıpları ile beraberinde genel bir enerji kaybı ve yorgunluk hissi de getirmektedir.
[renkbox baslik="Panik Atak Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Korunma Yolları ve Tedavisi Nedir?" link="https://bilgihanem.com/panik-atak-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/02/panik-atak-nedir-nedenleri-belirtileri-korunma-yollari-ve-tedavisi.jpg" renk="mor" yenisekme="evet"][/renkbox]
Tükenmişlik sendromu ilk kez 1974 yılında, Alman psikolog Herbert Freudenberger tarafından tanımlanmıştır. Yıpranma, başarısız olma, enerji ve gücün azalması, bireyin kendi iç dünyasında hiçbir şeye yetememe durumu olarak tanımlanan hastalık, o tarihten günümüze kadar birçok bilim adamı tarafından araştırılmıştır. Sebebi birçok faktöre bağlansa da genel olarak fiziksel yorgunluk bunların en başında gelmektedir. Bizler bu yazımızda tükenmişlik sendromunun nasıl bir hastalık olduğunu, sebeplerini, belirtilerini ve tedavi yolunu anlatmaya çalışacağız.
Tükenmişlik Sendromu Nedir?
Asıl olarak tükenmişlik sendromu; kişinin kendine çok fazla zaman ayıramamasına bağlı olarak ortaya çıkan bir sağlık sorunudur. Psikolojik olarak sağlığı etkileyen bu rahatsızlıkta kişi, çok fazla yorgun, halsiz ve mutsuz hisseder. İşten kaynaklı ortaya çıkabilen bu hastalık aynı zamanda kişinin aile ilişkilerini de olumsuz yönde etkileyebilir, hatta bazı hastaların bir süre bulunduğu ortamdan uzaklaştığı görülür. İşte bu sürecin oluşum ve gelişim dönemi tükenmişlik sendromu olarak adlandırılır.
Tükenmişlik sendromu bir çeşit depresyon olarak da tanımlanmaktadır. Bu rahatsızlığın en etkili çözüm yolu ise kişinin kendisine daha çok zaman ayırmasından geçer. Maslach Tükenmişlik Ölçeği baz alınarak geliştirilmiş ve Christina Maslach tarafından yapılan tanıma göre; işi gereği insanlarla yoğun bir ilişki içerisinde olan bireylerde görülen duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve düşük kişisel başarı hissidir.
Tükenmişlik Sendromunun Nedenleri Nelerdir?
Tükenmişlik sendromu herhangi bir mesleğe bağlı olarak ortaya çıkan bir hastalık olarak algılanmamalıdır. Bunun yerine bu rahatsızlığın aşırı stresli çalışma koşullarında olan kişilerce daha fazla yaşandığı görülür. Genel olarak hastalığın nedenlerine bakıldığında:
- Aşırı hırslı kişilerde ortaya çıkar.
- Kişi çalıştığı ortamda kendini gerekli hissetmiyorsa veya değer gördüğünü düşünmemesi halinde meydana gelebilir.
- Aşırı yorgunluk halleri tükenmişlik sendromunun en önemli etkenlerindendir.
- Çok yoğun ve uzun çalışma saatleri.
- Yeterince dinlememe ve kişinin kendine zaman ayıramaması.
- Kişi bulunduğu ortamın ya da çalıştığı işin monoton olduğunu düşünüyorsa görülebilir.
- Çalışılan işten ve meslekten memnun olunmaması.
- Yine çalışma ortamında hak ettiği değeri göremediğinin hissedilmesi.
- Kişi aşırı rekabetçi bir ortamda çalışıyorsa ya da kendini sürekli başkalarıyla rekabet halinde görüyorsa ortaya çıkar. Hırs tükenmişik sendromunda en önemli faktörlerden biridir. Sürekli daha iyi olma isteği ve bir süre sonra istediği noktaya ulaşamayacağı düşüncesinin oluşması da kişinin kendini yetersiz görmesine sebep olmaktadır.
Tükenmişlik Sendromunun Belirtileri Nelerdir?
Tükenmişlik sendromu yukarıdaki nedenlere bağlı olarak ortaya çıkar ancak birdenbire görülmez. Yavaş yavaş ve sinsice ilerleyen bir hastalık olduğu için belirtilerini önceden fark ederek erken önlem alınma şansı vardır. Hastalık 4 evrede kendini göstermektedir. Bunlar:
Birinci evrede kişi çok fazla idealist bir kişilik yapısına sahiptir. Karşılaştığı tüm zorlukları bu şekilde atlatabileceğine inanır ve buna bağlı olarak da her zorlukta kapasitesini daha fazla kullanmaya çalışır. Bu yüzden de hırs artar, yorgunluk üst seviyelere ulaşır. Sürekli kendinden ve kendine ayıracağı zamandan ödün veren kişi daha hastalığı fark etmeden ilerlemesine neden olur. Beklentilerin yükseltilmesi, yaşanacak hayal kırıklıklarının da yükseldiği anlamına gelir.
İkinci evrede ise bir umutsuzluk hâkim olmaya başlamıştır. Kişi yaptığı çalışmaların işe yaramadığını görür ve eskiden önemsemediği küçük ayrıntılara takılmaya başlar. Bu evrede kişi 1.evrenin aksine daha az çalışma isteğine sahiptir.
Üçüncü evre tamamen engellenmişlik evresidir. Kişi her ne kadar ortama uyum sağlamaya çalışsa da bunu başaramaz ve kendinden ödün vermeye başlar. Kendini neredeyse dünyadan soyutlayacaktır. Kendini olabildiğince her şeyden geri çeker. Ani öfke krizleri, iştah bozuklukları ortaya çıkabilir.
Dördüncü ve son evrede ise kişi artık duyarsız ve donuktur. Oluşan olaylar ondan bağımsızdır ve herhangi bir tepki vermemektedir.
Tükenmişlik Sendromu Nasıl Önlenir?
Yukarıda da belirttiğimiz gibi tükenmişlik sendromu kendini yavaş yavaş göstermektedir. Bu sayede söz konusu psikolojik değişikliklere zamanında müdahale edilerek tedavinin daha kısa sürede sonuç vermesi sağlanabilir. Eğer belirtiler göz ardı edilir ve önemsenmezse hastalık daha sonra başa çıkılmaz bir boyuta ulaşabilir. Belirtilerin ve hastalığın tanımının bilinmesi önleme açısından büyük kolaylık sağlamaktadır.
Uzmanlar tükenmişlik sendromuna yakalanmamak için öncelikle iş dünyasında daha gerçekçi hedeflerin konulması gerektiğini söylüyor. Yani ulaşılması daha kolay ve gerçekleşme ihtimali bulunan amaçlar kişiye birçok noktada kazanç getirebilir ve iş dünyasında başarılı olmasını sağlayabilir. Fakat gerçekleşmesi neredeyse imkansız hedefler konulduğunda, bu kez fayda yerine zarar verecek ve bir süre sonra kişinin kendine olan güveninin kaybedilmesine sebep olacaktır.
Bunun dışında tükenmişlik sendromu genel olarak şu şekilde önlenebilmektedir; kişi kendi kapasitesini bilmeli ve nelere yetip yetmediğinin ayırdına varmalıdır, yapılan işten memnun olunmalı ve mutsuz olduğunu hissettiği an başka alanlara yönelmeyi denemelidir. İmkan varsa iş değişikliği yapılmalıdır.
Tükenmişlik sendromu sadece çalışan kesimde görülmez. Örneğin; birkaç çocuklu annenin ev işlerine ve çocuklarına yetemediği hallerde de bu soruna rastlanabilir. Onlar da aynı şekilde, çok sıkıldıklarını ve bunaldıklarını hissettikleri anda biraz ortam değişikliği yaparak, birilerinden destek alarak böylesi psikolojik sorunların önüne geçebilirler.
Tükenmişlik Sendromunun Tedavisi Nedir?
Bu rahatsızlık tamamen psikolojiktir. Tükenmişlik sendromu yaşayan kişilere genellikle bulundukları ortamdan bir süre uzaklaşmaları, kendilerine zaman ayırmaları ve imkan varsa tatil yapmaları önerilmektedir. Çünkü yoğun iş temposunda insanlar hem iş hayatlarına, hem ailelerine, hem de kendilerine aynı oranda zaman ayıramamaktadırlar.
[renkbox baslik="Davranış Bozukluğu Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Korunma Yolları ve Tedavisi" link="https://bilgihanem.com/davranis-bozuklugu-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/01/davranis-bozuklugu-nedir-nedenleri-belirtileri-korunma-yollari-ve-tedavisi.jpg" renk="yesil" yenisekme="hayir"][/renkbox]
Bu yoğun yaşantı sürekli olduğunda ise bir süre sonra ufak tefek sıkıntılar, yorgunluklar, bunalımlar ve mutsuzluklar doğmaktadır. İşte bu sebeplerle ne kadar çalışırsak çalışalım, arada sırada kendimize zaman ayırmalı, küçük hediyeler ve özgür anlar ile ödüllendirmeliyiz.
Herhangi bir ilaç kullanımı olmadan kişi kendini fark ederek bu hastalığı yenebilecektir. Bu hastalıktan korunmak için iş ilişkilerinde olumlu ve olumsuz olan her şeyin ayırt edilmesi ve tüm çıplaklığı ile konuşulması gerekir. Hırs duyguları çok fazla olmalıdır. İş yerinde de motive eden faaliyetler uygulamaya koyulmalıdır.
