Yonca Nedir? Nasıl Kullanılır? Faydaları ve Yan Etkileri Nelerdir?

Yonca, Baklagiller familyasından, doğada kendiliğinden yetişebilen, çok yıllık, otsu bir bitkidir. İnsanlar tarafından birçok yemek yapımında kullanılabildiği gibi daha çok yem bitkisi olarak bilinmektedir. Otlatılmaya oldukça dayanıklı olan yonca bitkisi, meraların yabancı otlardan arınmasında ve kalitesinin artmasında çok başarılıdır. Ahır besiciliğinde hayvanların sütünü %30 oranında artırdığı bilinen yonca, yem bitkileri arasında en çok besleyicilik özelliği bulunanlardan biri olarak ön plana çıkmaktadır.

Yonca bitkisi, Türkiye coğrafyası kökenli bir bitkidir. İlk kez Tunç Çağı’nda Orta Asya’dan getirilen atları beslemek amacıyla yetiştirildiği düşünülmektedir. Eski Yunan uygarlığına Pers İmparatorluğu orduları ile birlikte at yemi olarak kullanılmak için giriş yapmıştır. 17. yüzyıl itibariyla düzenli yetiştirilmeye başlanmış ve bu da hayvancılık açısından önemli bir adım olmuştur. Daha geniş kapsamlı bir yetiştirme ise; 19. yüzyıl itibariyle Amerika kıtasının ABD ve Şili uçlarında başlamıştır.

[renkbox baslik="Fesleğen Nedir? Nasıl Kullanılır? Faydaları ve Yan Etkileri Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/feslegen-nedir-nasil-kullanilir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/01/feslegen-hakkinda-bilgiler.jpg" renk="yesil" yenisekme="evet"][/renkbox]

Günümüze gelindiğinde ise; neredeyse tüm ülkelerde yonca büyükbaş hayvan yemi olarak kullanılmaya devam etmektedir. Yonca bitkisinin en verimli olarak geliştiği topraklar; tınlı, kumlu, kumu çok fazla olmayan ve yeteri derecede kireç barındıran topraklardır. Yoncanın normal ürünler verebilmesi için toprağın fosfor ve potasyum kapsamı açısından iyi olması gerekir. Sulama söz konusu olduğunda ise pek çok bitkiye göre daha dayanıklıdır. Şimdi besin değeri açısından çok zengin, hayvan yemleri arasında çok önemli bir yere sahip olan yonca bitkisi hakkında bilinmesi gerekenlere göz atalım.

Yonca Nedir?

Yonca, uzun yıllar yaşayabilen Baklagiller familyasına ait olan, yeşil ot veya kuru ot olarak değerlendirilebilen, daha çok yem bitkisi türü olarak tanımlanır. Bilimsel adı  Medicago sativa'dır. Yoncaların boyu, yaklaşık olarak 50-80 cm arasındadır. Derin bir köke sahip olup, uygun koşullarda yetiştirilmişse 8-10 metre kadar kök salabilir. En etkili kök derinliği ise 120-180 cm'dir. Bu nedenle anavatanı olan Ortadoğu iklimine ve kuraklığa karşı oldukça dayanıklıdır.

Özel olarak yem üretilebildiği gibi hayvanları otlatmak için de uygun bir bitkidir. Son yıllarda yonca bitkisine oldukça talep olduğundan çiftçiler hayvanları için kendi üretimlerini yapmak için özel alanlar oluşturmaya başlamıştır. Yem olarak kullanılmasının yanı sıra bitkisel tedavilerde ilaç olarak da kullanılabilir.

Yonca bitkisinin bazı türleri soğuk yerleri sever. Ancak daha çok sıcak iklimlerde yaşayan türleri mevcuttur. En iyi yetiştiği toprak yapısı; tınlı, kumlu-tınlı, az miktarda kireç içeren ve kumu çok fazla olmayan özellikte olmalıdır. Sağlıklı ve verimli ürün verebilmesi için toprağın fosfor ve potasyum bakımından zengin olması gerekmektedir.

Derin köklü bir bitki olduğu için ekim yerinin iyi hazırlanması gerekmektedir. Ülkemiz koşullarında en uygun ekim zamanı ilkbahar aylarıdır. Genellikle Nisan ayının ilk yarısında, toprakta iyi bir tav varken ekim yapılmalıdır. Eğer elle serpme olarak yapılacaksa dekar başına 2 – 2,5 kilogram, mibzerle yapılacaksa 1 – 1,5 kilogram tohum kullanılmalıdır. Mibzer kullanılarak yapılan ekimde sıra arasının en az 20 cm olması gerekir.

Yonca bitkisi ekildikten sonra azotlu, nitratlı ve amonyum sülfatlı gübre uygulanmalıdır. Azotlu gübre yalnız iki yıl verilir. Fosforlu gübre ise her yıl uygulanması gereken bir gübre türüdür. Sulama hakkında da kısaca bilgi verecek olursak, Nisan – Mayıs – Eylül aylarında 15 gün arayla; Haziran – Temmuz – Ağustos aylarında ise 10 günde bir sulama yapılmalıdır.

Bu bitki yeni ekildiği ve çimlenmeye başladığı zamanlarda yabancı otlarla rekabet edemez. Yabancı otların yoncaların gelişimine engel olmaması için gereken müdahale yapılmalıdır. Eğer ekimden önce toprak yabancı ot tohumlarından arındırılır veya elenmiş toprak kullanılırsa, çok fazla ot çıkmayacaktır.

Eğer buna rağmen yonca bitkinizi yabancı otlar sararsa, bir ip yardımıyla, hafif gevşek olacak şekilde bağlayabilirsiniz. Bu sayede hem yabancı otlar yoncanın arasına girmez hem de rüzgar gibi etkenlerden korunur. Besin maddeleri açısından zengin olan yonca çok fazla çeşitliliğe sahip olduğundan birçok iklimde rahatlıkla yetişebilmektedir.

Birim alanda fazla miktarda ürün verir. Fakat alınan hasat toprağın yapısına, sulama ve gübrelemeye bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Hayvanlar tarafından iştahla tüketilir ancak bu konuda da bilinmesi gereken bazı noktalar vardır. Bu konuya yazımızın ilerleyen bölümünde ayrıntısıyla değineceğiz. Genel olarak Ege, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde çok yetişmektedir.

Yonca Nasıl Kullanılır?

Yonca bitkisinin taze olarak özsuyunun kullanılması tavsiye edilir. Taze özsuyu, katı meyve sıkacağı kullanılarak elde edilebilir. Bir anda fazla tüketmek yerine, 1-2 saatte bir kere olmak üzere 2-3 damla yonca suyu su ya da bitki çayıyla seyreltilerek içilmelidir. Habis harici çıbanlarda, bitki özsuyu doğrudan cilde sürülür.

Parkinson hastalığında taze özsuyu, her saat başı 3-5 damla olarak, civanperçemi çayına karıştırılarak içilir. Yonca bitkisi ile çay hazırlamak da mümkündür. Çay; yarım veya bir tatlı kaşığı ince kıyılmış yaprak, yarım litre kaynar suda haşlanır ve demlenmesi için 4-5 dakika demlenir.

Gelelim asıl yem olarak kullanılmasına… Uzmanlar protein ve kalsiyum açısından zengin olan yoncanın daha çok genç yaştaki hayvanlara verilmesini öneriyor. Veteriner hekimler de bu bilgiyi doğruluyor. Kalsiyum açısından zengin olan bitkinin özellikle kemik gelişiminde önemli rol oynaması, genç hayvanların sağlıklı bir şekilde yetişmesi açısından son derece önemli.

Kuru yonca gibi kaba yemlerin fazla yedirilmesi durumunda hayvanda fazla protein tüketimi ve enerji yetersizliği olabileceği belirtiliyor. Bu nedenle hep aynı tip yem verilmemesi ve farklı çeşitlerin de beslenme düzeni içerisinde yer alması öneriliyor. Yoncaya alışık olmayan hayvanların ilk defa yedikleri zaman işkembelerinde şişlik ve gaz oluşma ihtimali bulunuyor.

[renkbox baslik="Ebegümeci Nedir? Nasıl Kullanılır? Faydaları ve Yan Etkileri Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/ebegumeci-nedir-nasil-kullanilir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/01/ebegumeci-faydalari-hakkinda-bilgi.jpg" renk="mor" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Çok erken biçilmiş taze yoncalar özellikle buzağılarda ishale yol açabilir. Veterinerler herhangi bir düşük riskine karşı gebe ineklere son iki ayda yonca yedirilmemesini önermektedir. Kartlaşmış ve zamanı geçme üzere olan bitki tüketildiğinde ise hayvanın cildinde sivilce benzeri oluşumlar meydana gelebilir.

Yoncanın Faydaları Nelerdir?

Yoncanın içinde bol miktarda bitkisel protein bulunur. Neredeyse tüm vitaminleri bulunduran yonca, vitamin açısında oldukça zengin olmasının yanı sıra, başta kalsiyum olmak üzere mineraller de içermekte olan bir bitkidir.

• İştah açıcı özelliği bulunur, yemek yemeyen çocuklara çay olarak verilir.
• Besin değeri oldukça yüksek olduğundan kuvvet ve enerji verir.
• Kansızlık sorunlarında faydalıdır.
• Anne sütünü artırma konusunda ciddi anlamda yardımcı olur.
• Midenin düzenli çalışmasına yardımcı olur ve mide problemlerinin giderilmesini sağlar.
• Sinirleri yatıştırır ve şiddetli baş ağrısını giderir.
• Kandaki kolesterol oranını düşürücü etkisi vardır.
• Romatizma ağrılarını azaltır.
• İshali keser. Çok fazla tüketilirse kabız edebilir.

Yoncanın genel olarak faydalarının yanında, bir de özel bir tür olan acı yoncanın faydalarına bakalım;

• Hazmı kolaylaştırıcı ve mideyi rahatlatıcı etkisi bulunur.
• Karaciğer sorunlarını gidermeye yardımcı olur.
• Kadınlarda adet gününü düzenler ve kadınlık hormonunun ideal seviyede salgılanmasında yardımcı olur.
• Ani olarak ortaya çıkan kas krampları ortadan kaldırır.
• Romatizmaya, gut hastalığına ve migrene iyi gelir.

Yoncanın Yan Etkileri Nelerdir?

Yoncanın bilinen bir yan etkisi ya da zararı yoktur. Ancak acı yonca olarak adlandırılan yonca bitkisinin bir türünün fazla ve uzun süre kullanılması tavsiye edilmez. Yonca, oldukça yararlı bitki olacağı gibi aşırı ve yanlış kullanımda bazı olumsuz sonuçlar ortaya çıkabilir. Ciddi sağlık problemi olan, sürekli ilaç kullanmakta olan kişiler, hamile bayanlar, yaşlılar doktor tavsiyesiyle kullanmalıdır.