Türkiye’de İklim Tipleri ve Özellikleri

İklim bir yerde uzun süre boyunca gözlenen, sıcaklık, hava, nem, basınç gibi meteorolojik olayların ortalamasıdır. Dünya üzerinde çeşitli iklim tipleri görülmektedir. O yerin enlemine, yer şekillerine ve yükseltisine bağlıdır. Bu faktörlere bağlı olarak her bölgenin farklı bir iklim yapısı oluşmuştur.

Türkiye ılıman kuşak ile subtropikal iklim kuşakları arasında yer almaktadır. Bulunduğu coğrafi konum dolayısıyla Türkiye’de farklı yer şekilleri ve farklı iklim tipleri oluşmuştur. Kıyılarda denizlerin etkisiyle daha ılıman bir iklim hakim olurken, iç kesimlerde daha karasal bir iklim görülmektedir.

[renkbox baslik="Göl Nedir? Nasıl Oluşur? Özellikleri Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/gol-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/12/gol-nedir-nasil-olusur-ozellikleri-nelerdir.jpg" renk="turuncu" yenisekme="evet"][/renkbox]

Özellikle yüksek dağların olduğu iç kesimlerde, dağların uzanışı denizlerin etkisinin buralara ulaşmasını engellemiştir. Birçok ülkeye oranla iklim çeşitliliğinde şanslı konuma sahip olan Türkiye’de başlıca 3 çeşit iklim tipi görülmektedir. Bunlar; akdeniz iklimi, karasal iklim ve karadeniz iklimidir.

İklim Nedir?

Bir ülke veya geniş bir bölgede uzun yıllar boyunca değişmeyen hava şartlarının ortalaması iklim olarak tanımlanmaktadır. Hava durumu kısa bir zaman periyodundaki değişimleri ifade ederken, iklim bunun daha uzun zamana yayılmış ve ortalaması alınmış değerlerdir.

Bir bölgenin iklimi; oranın yağış rejimine, yer şekillerine, yükseltisine, enlemine ve denizlere olan uzaklığına göre değişiklik göstermektedir. Sınıflandırması da yağış rejimine ve sıcaklığa bakılarak yapılmaktadır. Bu bilimle uğraşan ve iklimi inceleyen bilim dalına klimatoloji adı verilmektedir.

İklim başlı başına incelenmesi gereken ve üzerinde durulması gereken bir konudur. Çünkü bir bölgeye yapılacak yatırımlar, tarımsal faaliyetler, barınma, yaşama ve güvenlik gibi daha birçok durum buna bağlı olarak şekillenmektedir. Eğer o bölgenin genel iklimini bilirseniz, sosyo-ekonomik aktiviteleri ve faaliyetleri de bu doğrultuda yapar ve sonradan hayal kırıklığı yaşamazsınız.

İklimi meydana getiren unsurlar; deniz-buz, kara-deniz, deniz-hava etkileşimleri ile insan aktiviteleri, volkanik gazlar, arazi kullanımı ve sera gazları gibi faktörlerdir. Bunların bir tanesi tek başına iklimi değiştirmeye yetmez. Ancak hepsi bir araya geldiğinde, genel hava şartları üzerinde belirleyici olmaktadır.

Dünyada Görülen İklim Tipleri Nelerdir?

Basınç, rüzgar, nem, yağış ve sıcaklık gibi etkiler bir bölgenin iklim tiplerini belirlemektedir. Dünya üzerinde görülen iklimler; ılıman kuşak, sıcak kuşak ve soğuk kuşak olmak üzere 3 ana bölüme ayrılır. Bunlar da kendi aralarında daha ayrıntılı bir şekilde sınıflandırılmaktadır. Dünyada görülen iklim tipleri ve genel özellikleri şunlardır;

Sıcak Kuşak İklimleri

Yıllık sıcaklık ortalamasının 20 derecenin üzerinde olduğu yerlerdir. Soğuk mevsim yok denebilir. Ekvatordan uzaklaştıkça sıcaklık farkları artar ve yağış özellikleri de farklılık göstermektedir. Sıcak iklimler; ekvatoral, tropikal, muson ve çöl olmak üzere 4 grupta incelenmektedir.

Ekvatoral İklim ve Özellikleri

Yıl boyunca yaz koşulları yaşanır ve ortalama sıcaklık 20 derecenin üzerindedir. Güneş ışınları yeryüzüne dik ve dike yakın bir açıyla gelir. Bu nedenle yıllık sıcaklık farkları azdır. Konveksiyonel yağışlar görülen ekvatoral iklimin hakim olduğu yerlerde, Mart ve Eylül aylarında yağışlar artar.

Yıl boyunca yağışlar hakim olduğundan sürekli yeşil kalabilen ve yapraklı ağaçların yoğun olduğu bitki örtüsü görülmektedir. Ekvatoral iklimin görüldüğü yerler; Adrika'da Kongo Havzası ve Gine Körfezi kıyıları, Asya’da Endonezya Adaları ve Güney Amerika’da Amazon Havzası’dır.

Tropikal (Savan) İklim ve Özellikleri

Yıllık sıcaklık ortalaması 20 derecenin üzerindedir. Yazlar sıcak ve yağışlı, kışlar sıcak ve kurak geçer. Kış aylarında subtropikal yüksek basıncın etkisinde kaldığından kuraklık görülür. Yazın yağışların arttığı dönemlerde uzun boylu ve gür ot toplulukları görülür.

Bunlara savan adı verilmektedir. Savan veya diğer adıyla tropikal iklimin görüldüğü yerler; Güney Amerika, Güney Afrika, Orta Amerika, Kuzey Avustralya ve Sahra Çölü ile Ekvatoral Afrika arasıdır.

Muson İklimi ve Özellikleri

Sıcaklık kışın 10-20 derece arasındadır. Yıllık sıcaklık ortalaması ise 20 °C'nin üstündedir. Yazlar sıcak ve yağışlı, kışlar ılık ve kurak geçer. Yaz aylarında orografik yağışlar görülür. Bitki örtüsü muson ormanlarıdır.

Muson ikliminin görüldüğü yerler; Madagaskar’ın doğusu, Avustralya’nın kuzeydoğusu, Güney, Doğu ve Güneydoğu Asya kıyıları, Kuzey Amerika’nın güneydoğu kıyılarıdır.

Çöl İklimi ve Özellikleri

Günlük ve mevsimlik sıcaklık farkları çok fazladır. Yağış neredeyse hiç görülmez. Kimyasal çözülme yetersiz olduğu için toprak oluşumu zordur. Kuraklığın hakim olduğu çölde kurakçıl ot ve çalılardan oluşan bitki örtüsü hakimdir.

Çöl ikliminin görüldüğü yerler; Afrika’da Büyük Sahra, Kalahari, Namibya çölleri, Güney Amerika’da Atakama çölü, Asya’da Gobi, Arabistan, Taklamakan çölleri, Avustralya’da; Büyük Kum çölüdür.

Ilıman Kuşak İklimleri

Sıcaklık farklarının az olduğu ve 4 mevsimin yaşandığı iklim tipidir. Akdeniz, ılıman kuşak okyanus ve ılıman kuşak karasal olmak üzere üç sınıfa ayrılır.

Akdeniz İklimi ve Özellikleri

Yazların sıcak ve kurak, kışların ılık ve yağışlı geçtiği iklimdir. Yıllık ortalama sıcaklık 18°C - 20°C arasındadır. Kışın don olayları nadiren görülür ve yağış rejimi düzensizdir. Akdeniz ikliminin hakim olduğu yerlerde maki bitki örtüsü görülmektedir. Akdeniz ikliminin görüldüğü yerler; Akdeniz ülkeleri, Kuzey Amerika’da Kaliforniya bölgesi, Afrika’da Kap bölgesi, Güney Portekiz kıyıları ve Güneybatı Avustralya kıyılarıdır.

Okyanusal İklimi ve Özellikleri

Yıllık ortalama sıcaklık 20°C’nin altındadır. Sıcaklık farkları belirgin değildir, her mevsim yağış alır, kar ve don çok nadiren görülür. Yazları serin ve yağışlı, kışları ılık ve yağışlı geçer. Bitki örtüsü karma ormanlardır. Ilıman kuşak okyanus ikliminin görüldüğü yerler; Yeni Zelanda, Avustralya’nın doğusu, Güney Amerika’nın güneybatı kıyıları, Batı Avrupa’nın Atlas Okyanusu kıyıları, Kuzey Amerika’nın batı ve güneydoğu kıyılarıdır.

Karasal İklim ve Özellikleri

Günlük sıcaklık farkları belirgindir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve karlı geçer. Yağışın en fazla olduğu mevsim ilkbahardır. Don olayı sıkça görülmektedir. Bitki örtüsü yaz kuraklığı ile sararan kısa boylu otlardır. Bunlara step veya bozkır adı verilmektedir. Ilıman kuşak karasal iklimin görüldüğü yerler; Irak, İran, Türkistan, Anadolu’nun iç kısımları, Kuzey ve Güney Amerika’nın iç kısımları ve Afrika’nın iç kısımlarıdır.

Soğuk Kuşak iklimleri

Sıcaklık tüm yıl boyunca düşük olduğu, iklimin elverişsiz olması sebebiyle tarım faaliyetlerinin çok nadiren yapıldığı yerlerdir. 60° - 90° enlemleri arasında görülür. 3 sınıfa ayrılmaktadır.

Soğuk Kuşak Karasal İklim ve Özellikleri

Yazlar soğuk veya serin, kışlar çok soğuk ve karlı geçer. Yıllık sıcaklık farkları çok belirgindir. En yağışlı mevsim yazdır.

Tundra İklimi ve Özellikleri

Yaz aylarında hava sıcaklığı 10°C’nin üstüne çıkmaz. Kışlar uzun ve soğuk geçer, toprak kış aylarında don tutar. Doğal bitki örtüsü kuraklığa uyum sağlamış olan kısa boylu çalılar, otlar ve yosunlardır. 60°-70° enlemleri arasındaki yerlerde görülmektedir.

Kutup İklimi ve Özellikleri

Sıcaklık tüm yıl boyunca 0°C’nin altındadır. Toprak yapısı sürekli karla kaplı ve buz tutmuş vaziyettedir. Bu nedenle bitki örtüsünden söz edilemez. Grönland’da, Antartika’da ve kutupların çevresindeki yerlerde görülen iklim tipidir.

Türkiye’de Görülen İklim Tipleri Nelerdir?

Ülkemiz hem matematik hem de özel konumu sebebiyle çeşitli iklim tiplerini bünyesinde barındırmaktadır. Ana hatlarıyla üç çeşit iklim görülmektedir.

Akdeniz İklimi

Sadece Akdeniz kıyılarında görülen iklim tipiymiş gibi görünse de Ege ve Marmara kıyılarında da görülen bir iklimdir. Yaz ayları fazlasıyla sıcak ve kurak geçer. Kış aylarında ise sert ve soğuk günler görülmez.

Genel olarak ılık ve hafif yağışlı bir iklim tipidir. Doğal olarak alabileceği maksimum yağışı kış aylarında alır. Akdeniz iklimi görülen bir bölgede yaz ayları ve kış ayları arasında ciddi farklılıklar yaşanır. Bu iklim tipinde günlük sıcaklık farkı fazla değildir. Yıllık sıcaklık ortalaması 18 °C’nin üzerindedir.

Ocak aylarında sıcaklık 10 °C’lerde seyrederken; Temmuz ayında 30°C’nin üzerine çıkmaktadır. Aslen Akdeniz kıyılarında görülen iklim tipi olmasına rağmen Ege Bölgesi de bu iklimin özelliklerini taşımaktadır. Ancak kıyıya girintili çıkıntılı bir coğrafyası olan Ege Bölgesi’nin iç kısımlarında bu iklim tipi görünmemektedir.

Ayrıca Marmara Bölgesi’nde de her ne kadar Akdeniz iklimi görülüyor olsa da; Akdeniz iklimine oranla burada hava kış aylarında daha soğuk ve daha çok yağışlıdır hatta kar yağışı görülür. Bu iklime sahip toprakların bitki örtüsü maki bitki topluluklarından oluşur. Maki bitkilerinin içinde zeytin, defne, kekik, mersin gibi aromatik bitkiler bulunur.

Karadeniz İklimi

İsmini bulunduğu kıyılardan alan Karadeniz iklimi genellikle Kuzey Anadolu Dağları’nın Karadeniz’i gören yamaçlarında görülür. Bu iklim tipinde tüm mevsimlerde hemen her zaman yağış vardır.

Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz Bölgeleri’nde en fazla yağış sonbahar aylarında düşerken; minimum yağış ise ilkbahar aylarında düşer. Bu bölgelerin yıllık ortalama yağış miktarı 2000 mm civarındadır ancak Doğu Karadeniz’de bu oran 2500’lere kadar çıkar. Orta Karadeniz’de ise en çok yağış kış aylarında düşerken; en az yağış yaz aylarında düşer.

Orta Karadeniz’in yağış miktarı ortalama 800 mm ile diğer Karadeniz bölgelerine oranla daha azdır. Karadeniz ikliminin doğal bitki örtüsü ormanlardır. Dolayısıyla ülkemizde en çok ormana Karadeniz Bölgesi’nde rastlarız. Daha yüksek yerlerde ise Alpin çayırlarına rastlanır.

Karasal İklim

Türkiye’de en geniş alanda görülen iklim tipi karasal iklimdir. Doğu Anadolu, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ve Marmara Bölgesi’nin bazı kesimlerinde görülen karasal iklim, Türkiye’de görülen en kurak iklim tipidir. İklimin kurak ve sıcak geçirilen zamanı yaz aylarıdır.

[renkbox baslik="Plato (Yayla) Nedir? Oluşumlarına Göre Çeşitleri ve Türkiye’nin Platoları Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/plato-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/03/plato-yayla-nedir.jpg" renk="yesil" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Kış aylarında ise soğuk bir hava ve kar yağışı hâkimdir. Genel olarak en fazla yağışı ilkbahar aylarında alan karasal iklim bölgelerinde yağış yaz aylarında yok denecek kadar azdır. Bitki örtüsü bozkırdır. Karasal iklim her bölgede farklı özelliklerle kendini gösterir.

• İç Anadolu Bölgesi: Ortalama yağış miktarı 300-400 mm civarında seyreden bölgede, kış sıcaklığı ortalama olarak 1-2 °C’dir. En sıcak ay 22 °C ile temmuz ayıdır.
• Doğu Anadolu Bölgesi: Bölgede kış sıcaklığının ortalaması -7 °C civarındadır. Yaz aylarında ise ortalama sıcaklık 19 °C’yi geçmemektedir. Genel olarak yazlar kısa ve serin, kışlar uzun ve soğuktur. Bu bölge İç Anadolu Bölgesi’ne oranla bir miktar daha fazla yağış almaktadır. Bu durumda yükseltinin de etkisi göz ardı edilemez.
• Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Bölgede kış aylarında don olaylarına pek rastlanmaz. Yaz aylarında ise çok yüksek derecelerde ve sıcak esintili, sıcak hava dalgası hâkimdir. Bunun en temel nedeni güneyden gelen sıcak rüzgârlardır. Bölgenin kış sıcaklık ortalaması 15 °C’lerde seyrederken; yaz sıcaklığı ortalaması 30-35 °C’lere kadar yükselir. Yağış ortalaması bakımından Doğu Anadolu bölgesi ile benzerlik gösterir. Yağış miktarı 400-700 mm civarındadır.
• Trakya Bölgesi: Karasal iklim Marmara Bölgesi’nde yer alan Trakya’nın iç kesimlerinde de görülmektedir. En çok yağmuru ilkbahar ve sonbaharda alan bu bölgenin yaz mevsimi ortalama sıcaklığı 23-24 °C ‘dir.