Çini Sanatı Nedir? Nasıl Yapılır? Teknikleri Nelerdir?

Bilhassa Anadolu Selçuklu Dönemi'nde en popüler sanat dallarından biri olan çini sanatı, Türk mimarisinden yemek tabaklarına kadar hayatın içine yerleşmiştir. Dış süsleme ile kullanılmaya başlanan çini, Osmanlı Dönemi'nde zirveye taşınmış neredeyse tüm sanat eserlerinde yer edinmiştir.

Köşk ve saraylardan, cami ve türbelere kadar pek çok mimari yapının vazgeçilmezi olan çini sanatı, bugün aynı popülaritesini devam ettiremese de yaygınlığını korumaktadır. Mimari yapıtlara güzellik katılmak istendiğinde akla gelen ilk sanat dalı olan çinicilik; vazolardan kolye uçlarına kadar zarafetini ve güzelliğini yansıtmaktadır. Meraklıları için hala eğitimleri verilen bu sanat dalı, başlangıç olarak Karahanlılar ile ortaya çıkmıştır. 

[renkbox baslik="Ebru Sanatı Nedir? Nasıl Yapılır? Tarihçesi Nedir?" link="https://bilgihanem.com/ebru-sanati-nedir-nasil-yapilir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/02/ebru-sanati-hakkinda-bilgi-960x560.jpg" renk="yesil" yenisekme="evet"][/renkbox]

Zaman içinde diğer Türk devletlerine yayılan çinicilik, renklerin muhteşem ahengini yansıtmaktadır. Sanatçının zevk ve yaratıcılığının eseri olan çiniler, zahmetli bir sürecin sonucunda ortaya çıkmaktadır. Desenlerinden renklerine kadar doğanın muhteşem yansıması olan bu sanat eserleri, hemen herkesin evinde bir şekilde kullanılmaktadır.

Çini Sanatı Nedir?

Çini sanatı; topraktan yapılan, sırlanan, nakışlanarak pişirilen sanat eseridir. Daha genel ifade ile porselenin pişirilmesiyle elde edilen seramiklere verilen isimdir. Henüz pişirme işlemi gerçekleştirilmeden toprağa şekil verilir. Daha sonra basamak basamak renkler ve desenler eklenir.

Orta Asya ve İran’da kaşi olarak anılan çini, fayansların Çin’den gelmesi nedeniyle bu ismi almıştır. Çin, çini sanatında dünyada en iyi ve kaliteli örneklere sahiptir.  Asurlulara kadar uzanan çini sanatı, Türklerde 7. ve 8. yüzyılda dahi muhteşem şekillerde görülmektedir. Örnek gösterilecek kadar gelişmiş ilk Türk çini eseri ise 13. yüzyılda Konya saraylarında görülmektedir. Astar, renk, sırlama ve fırınlama konusunda oldukça dikkat gerektiren çini sanatı, sanatçının yansıtmak istediklerini ustaca ortaya koyabileceği bir sanattır.

Çini Sanatı Nasıl Yapılır?

Kaolen, tebeşir, kum ve benzeri birkaç maddenin bir araya gelmesiyle toprak hamuru yapılır. Çamur kıvamına gelene dek karıştırılır. Daha sonra bir süzgeç ya da geniş delikli elek yardımıyla temizlenir. İçeriğinde bulunan taş gibi yabancı maddeler dışarıda bırakılır. Hazırlanan hamura hangi şekil verilmek istenirse düzenlenir. Bir vazo ya da bir pano sık tercih edilenler arasındadır. Kurumaya bırakılan şekiller, yeterince sertleştikten sonra astarlama yapılır. Astarlamanın amacı eşyanın bembeyaz olmasını sağlamaktır. İstenilen beyazlık elde edildiğinde bisküvi kısmına geçilir.

Bisküvi, astarlanan toprak eşyanın 900 derecede ilk pişirimidir. Bisküvi işlemi yaklaşık 24 saat yavaş yavaş gerçekleştirilir. Pişirme işlemi bittikten sonra eşyanın üstündeki yüzey, zımparalanır. Daha sonra da kağıtla kaplanır. Kaplanan kağıtta kara kalemle desen çizilir. Kağıt üzerinde bulunan desen, iğne delikleri açılarak parça üzerine işaretlenir. Kömür tozu yardımıyla belirginleştirilir.

Desen, siyah çini boyası kullanılarak üzerinden geçilir. Sonrasında sanatçının istediği renk ile içi doldurulur. Arkasından parça sırlanır. İşlem tamamlandıktan sonra tekrar pişirmeye geçilir. Yavaş yavaş pişirilen çini, piştikten sonra çatlamaması için yavaş yavaş soğutulur.

Çini Pişirme Nasıl Yapılmalıdır?

Çini sanatında pişirme işlemi iki kez yapılır. İlk yapım, bisküvi adını alan hazırlık pişirmesidir. Bu işlem yavaş yavaş yaklaşık bir gün boyunca devam ettirilir. Bisküvi pişirmede amaç, toprağın sıkılaşarak verilen şekli katı bir şekilde almasını sağlamaktır. Daha sonra ikinci pişirim işlemine geçilir.

İkinci pişirme esnasında dikkat edilmesi gereken konu, pişirirken parçaların tek tek fırınlanması gerektiğidir. Vazolar ya da panolar birbirine değecek şekilde fırınlanırsa çıktıklarında parçalanırlar. Bu yüzden birbirine benzeyen parçalar ayrı ayrı raflanabilir. Diğer parçalar da başka fırında yer almalıdır. Pişirme sonrasında soğutma dikkatlice yapılmalıdır. Çünkü birden soğuyan çini çatlayacaktır.

Çini Sanatında Hangi Renkler Kullanılır?

Çini sanatında kullanılan renkler, sırlama ve pişirme durumuna göre değişkenlik göstermektedir. Kullanılan belli başlı renkler, bu iki unsura göre çeşitlendirilir. Krom oksit, bakır, nikel, kobalt, mangan, demir, kurşun oksit ve selen bileşikleri çini parçalarına renk veren boyalardır. Kırmızıyı elde etmek için 1000 derecede pişirilen selen bileşikleri, pembeyi elde etmek için nikel oksit, maviyi elde etmek içinse kobalt oksit kullanılır. Sırlanmaya dayalı olarak değişkenlik gösteren bu renkler, en sık kullanılan renklerdir.

Çini Sanatında Sırlama Nasıl Yapılır?

Seramik ürünler oluşturulduktan sonra üzerine kaplanan parlak camımsı maddeye sır adı verilir. Boyama işlemi yapıldıktan sonra renksiz sırlar, seramiklerin üzerine yerleştirilir. 

[renkbox baslik="Tezhip Sanatı Nedir? Nasıl Yapılır? Nerelerde Kullanılır?" link="https://bilgihanem.com/tezhip-sanati-nedir-nasil-yapilir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2015/02/tezhip-nedir-nasil-yapilir.jpg" renk="mavi" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Renksiz sırlar kadar renkli olan sırlar da bulunmaktadır. Sanatçı bu renk dengesini göz önünde bulundurarak seramik üzerine boyama yapmalıdır.Yerleştirme işlemi ya ürünün batırılması ya da sırın akıtılması ile mümkündür.  Bu şekilde sanatçının kullanmak istediği renkler, gün yüzüne çıkar.

Çini Yapımında Kullanılan Teknikler Nelerdir?

Çini sanatının yapımında kullanılan teknikler farklılık gösterir. Bu farklı teknikler, pişmiş toprağın aldığı şekle ve sırlamaya göre değişkenlik gösterir.

• Sır Altı Tekniği ve Sır Üstü Tekniği: Sırlamaya dayalı olan tekniklerdir. Önce sırlama yapılır daha sonra fırınlanırsa sır üstü tekniği kullanılır. Tam tersi olursa bu durumda sır altı tekniği kullanılacaktır.
• Minai Tekniği: Tek renkli ancak desen kullanılmayan çinilerin tekniğidir.
• Lüster Tekniği: Madeni renkleri elde etmek için kullanılan bir çini tekniğidir.
• Lacvardina Tekniği: Tek renk olmanın yanı sıra desenli olan çiniler için kullanılan tekniktir.