Deprem Nedir? Nasıl Oluşur? Türleri Nelerdir?

Dünya üzerinde sel felaketleri, kasırgalar, heyelanlar (toprak kayması) ve deprem gibi birçok doğal afet olayları yaşanmaktadır. Ciddi şekilde can ve mal kayıpları olan bu doğal afetleri ne yazık ki önlemek mümkün değildir. Ancak alınan tedbirlerle en az düzeyde zarar görmeye çalışılmaktadır. Bu doğal afetlerden biri de zelzele olarak da adlandırılan depremlerdir. Dünyanın oluşumundan bu yana fay hatlarında ve sismik yönden hareketli olan yerlerde depremler meydana gelmektedir.

Farklı şiddetlerde meydana gelen depremler bazen çok hafif sallantı şeklinde bazen de büyük tsunamilere sebep olacak kadar şiddetli olmaktadır. Eğer yeryüzüne yakın bir yerde çok büyük şiddette bir deprem meydana geldiyse bu tsunami, volkanik hareketler ve toprak kaymaları gibi birçok doğa olayını da tetikleyebilmektedir.

[renkbox baslik="Kuraklık Nedir? Nedenleri, Sonuçları, Çeşitleri ve Önleme Yolları Nelerdir?
" link="https://bilgihanem.com/kuraklik-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/02/kuraklik-nedir-nedenleri-sonuclari-cesitleri-onleme-yollari-nelerdir.jpg" renk="kirmizi" yenisekme="evet"][/renkbox]

Dünyanın en etkin deprem kuşakları arasında yer alan ülkemizde de irili ufaklı birçok deprem meydana gelmektedir. Geçmişte yaşanılan büyük depremlerde ciddi sayıda can ve mal kaybı olmuş, birçok yer yaşanılamayacak hale gelmiştir. Yaşanan bu depremlerden ders çıkarılmalı ve gereken önlemler alınmalıdır.

Deprem Nedir?

Deprem yer kabuğu içerisinde oluşan kırılmalar nedeniyle oluşan titreşimin, dalgalar halinde yayılarak yeryüzüne yansıması olayıdır. Bu dalgalar yayılırken geçtiği ve ulaştığı her yeri etkisinde bırakarak, kırılmalara yol açar. Diğer bir deyişle, aslında hareketsiz kabul ettiğimiz, üzerine güvenle basıp, evlerimizi yaptığımız toprağın hareket ederek üzerinde bulunan her şeye zarar vermesi olayıdır. Deprem esnasında evler ve binalar yıkılır, can kayıpları ve yaralanmalar olabilir. Depremi inceleyen bilim dalına ise sismoloji denir. Sismoloji depremin nasıl oluştuğunu, deprem dalgalarının yer kabuğu içerisinde hangi yönden ne tarafa doğru hareket ettiğini, sarsıntının şiddetini ve ölçüsünü inceleyen bilim dalıdır.

Deprem Nasıl Oluşur?

Depremlerin büyük bir bölümü yeryüzünün 12 km derinliğine kadar ulaşan elastik kısımda meydana gelmektedir. Bu kısımdan daha aşağılarda sıcaklık 400 derecenin üzerinde olduğu için herhangi bir yer hareketi olmaz. Elastik olan üst kısımda ise her yıl birkaç cm’lik bir kayma hareketi olur. Bu küçük hareketler uzun yıllar birikir ve büyük bir hal aldığında birkaç metrelik büyük kaymalara yol açar. Bu da yeryüzünde deprem dediğimiz yer sarsıntısı olayı olarak bize yansımaktadır.

Deprem yer kabuğundaki fay adı verilen kırıklıklar üzerinde meydana gelir. Faylar kırılgan yapıda olan kayaların yüksek basınç ve gerilime maruz kalıp kırılmasıyla oluşan yapılardır. Bu gerilmeler yeryüzünün değişik kısımlarında olabilir. Depremler ise kayalık bir alanda oluşan gerilmenin ani bir harekete yol açacak kadar yükselmesiyle oluşan yer hareketidir. Bu gerilmelerin boşalmasıyla çok büyük bir enerji ortaya çıkar. Oluşan enerjinin çevresindeki kayalıklarda yaptığı titreşim sonucu ise depremler meydana gelmektedir.

Deprem Türleri Nelerdir?

Depremler meydana gelme sebeplerine göre farklı türlere ayrılır. Bunların yarattığı etki de kendi içerisinde değişiklik gösterir. Her deprem türüi her bölgede yaşanacak diye bir kural olamaz. Çünkü aşağıda da anlattığımız üzere yaşanan coğrafyanın jeolojik yapısı, o bölgedeki doğal afetlerin de belirleyicisidir.

Tektonik Depremler

Yeryüzünde oluşan depremlerin %90’ı tektonik depremlerdir. Yer kabuğunu oluşturan levhaların birbirine basınç uygulamaları ve birbirlerini hareket ettirmeleri sonucu oluşan deprem türüdür. Türkiye’de oluşan depremlerin büyük bir bölümü tektonik depremler grubundadır

Volkanik Depremler

Volkan patlamaları nedeniyle oluşan depremlerdir. Yerin altında bulunan lav dediğimiz yanıcı katı ve gaz kütlelerinden oluşan sıvı yeryüzüne çıkmak istediğinde, lavların hareketinden dolayı bir gaz sıkışması olur. Bu gaz sıkışmaları ise volkan patlamalarını meydana getirmektedir. Japonya ve İtalya’da oluşan depremlerin bir kısmı volkanik depremlerdir. Türkiye’de ise aktif bir yanardağ bulunmadığından bu tür depremler görülmemektedir.

Çöküntü Depremler

Bu tür depremler yerin altında oluşan boşlukların tavanlarında bulunan toprağın erimesi, yumuşaması ya da çökmesi sonucu oluşan depremlerdir. Çöküntü depremlerin oluşmasında maden ocaklarında yapılan kazı çalışmalarının olumsuz etkisi olmaktadır. Ayrıca barajlar yapılırken bir fay hattına denk gelinip toprağın çökmesiyle de çöküntü depremler oluşabilir. Bu tür depremlerin hissedilme alanı yerel olduğundan enerjileri ve etkileri diğer türlere göre daha azdır.

Tsunami

Deprem odağı denizin altında olan ve denizin içerisinde meydana gelen deprem türüdür. Depremin meydana geldiği denizde dalgalar kıyıya doğru olur ve o kadar büyük boyutlara ulaşır ki, kıyıdaki tüm ev ve binalara zarar verir. Bu dev dalgalara ise tsunami adı verilmektedir. Deniz depremlerinin en çok görüldüğü ülke olan Japonya’da 1896 yılında tsunamiden 30.000 kişi hayatını kaybetmiştir.

Deprem Sırasında ve Sonrasında Yapılması Gerekenler

Depremin oluşum sebepleri ve türleri hakkında genel bilgi verdikten sonra gelelim deprem anında yapılması gerekenlere. Bir defa depremin önlenmeyen bir durum olduğunu kabullenmeliyiz. Bu bilinç bizi deprem anında yapılması gerekenleri öğrenmeye ve gerekli tüm tedbirleri almaya yönlendirecektir.

Deprem sırasında yapılacak ilk iş sakin olmaktır. O panikle balkondan, pencereden atlamaya veya merdivenden koşarcasına inmeye kalkışmayın, asansörü kullanmayın. Eğer hafif şiddette bir depremse, siz bu kaçma esnasında kendi hatanız yüzünden de yaranabilirsiniz. Bu durumu her deprem olayında haberlerde sık sık duymuşsunuzdur.

[renkbox baslik="Erozyon Nedir? Nedenleri, Sonuçları, Çeşitleri ve Önleme Yolları Nelerdir?
" link="https://bilgihanem.com/erozyon-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/01/erozyon-nedir-nedenleri-sonuclari-cesitleri-onleme-yollari-nelerdir.jpg" renk="mavi" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Eğer depremin olduğu sırada kapalı bir yerdeyseniz, kapı eşikliğinde veya masa gibi sert eşyaların yanında, başınızı iki elinizin arasına alarak korunabilirsiniz. Cam ve devrilecek eşyalardan mümkün oldukça uzak durmalısınız. Eğer dışarıdaysanız, binalardan ve ağaçlardan uzaklaşarak açıklık bir yere gelin. Deprem olurken araçtaysanız da alt ve üst geçitleri kullanmamalı, yine açıklık bir alana gelip durmalısınız.

Sarsıntıların durup, depremin bittiğini anladığınız anda ilk olarak kendinizde ve yanınındakilerde bir yara olup olmadığına bakın, gerekiyorsa ilk müdahaleyi gerçekleştirin. Daha sonra bulunduğunuz yerin güvenli olup olmadığını kontrol edin. Gaz, elektrik ve su ile çalışan her şeyi kapatın. Olası bir patlamaya karşı kibrit veya çakmak yakmayın. Evden dışarı çıkıyorsanız mutlaka ayakkabılarınızı giyin.

Acil bir durum yoksa telefonları kullanmayın. Çünkü bu gibi durumlarda şebekeler kitlenir ve daha acil durumda olanlar örneğin 112'yi aramak zorunda olanlar zor durumda kalır. Varsa bir radyoyu açarak yetkililerin duyurularını dinleyin. Araçlarınızı ambulans ve itfaiyelerin yolundan çekin,  mümkünse en tenha köşelere park edin. Evden acilen çıkmanız gerekiyorsa, yanınıza ihtiyacınızdan fazla eşya almayın.