Sıkıyönetim, savaş gibi ya da savaşı gerektirecek durumlarda, ayaklanmalarda, vatanın ve milletin bölünmezliği tehlikeye düştüğü zaman olumsuz hareketlerin yaygınlaşması ile anayasada belirlenen kurallar çerçevesinde ilan edilen bir yönetim biçimidir. Anayasanın belirlediği hak ve özgürlüklerin bir süreliğine sınırlandırılması, kısıtlanması durumudur. Sıkıyönetim genellikle ülkenin tamamında değil; düzeni bozulan bölgelerde ilan edilmektedir. Gerekli görülmesi halinde tüm ülkede geçerli olabilir.
Anayasada belirlenen kurallara uygun olarak tamamen hukuki olan bir yönetim biçimidir. Sıkıyönetim ile ilgili her bilgi yasalarla düzenlenmiştir. Kesinlikle keyfi bir şekilde yönetilemez. Sıkıyönetime ait tüm işlemler yargı tarafından denetim altındadır. Bu kurallar 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu ile 1982 Anayasası’nda düzenlenmiştir.
[renkbox baslik="Demokrasi Nedir? Demokrasinin Araçları Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/demokrasi-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2015/03/demokrasi-nedir-demokrasinin-araclari-nelerdir.jpg" renk="kahve" yenisekme="evet"][/renkbox]
Sıkıyönetimle alakalı bilinmesi gereken bir ayrıntı olağanüstü hal ile karıştırılmaması gerektiğidir. Olağanüstü hal, sıkıyönetimden daha hafif durumlarda ilan edilmektedir. Sıkıyönetimde yetki askeri makamlarda iken, olağanüstü halde mülki makamlardadır.
Sıkıyönetim Hangi Hallerde İlan Edilir?
- Doğal afetlerin neden olduğu kargaşalarda,
- Ağır ekonomik sıkıntıların yaşandığı dönemlerde,
- Milletin ve vatanın bütünlüğünü tehlikeye düşürecek ayaklanmalarda,
- Siyasi olayların tırmanış gösterdiği zamanlarda sıkıyönetim ilan edilir.
Sıkı Yönetim Kim Tarafından İlan Edilir?
Sıkıyönetim Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan, Bakanlar Kurulu tarafından ilan edilmektedir.
Türkiye’de Sıkı Yönetimler
- Doğu bölgesinde Şeyh Sait İsyanı üzerinde 24 Şubat 1925 – 23 Aralık 1927 tarihleri arasında ilan edilen sıkıyönetim.
- Kubilay Olayı üzerine 1 Ocak 1931 – 9 Mart 1931 tarihleri arasında ilan edilen sıkıyönetim.
- İkinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesi ile 20 Ekim 1940 – 23 Aralık 1947 tarihleri arasında ilan edilen sıkıyönetim.
- 6-7 Eylülde yaşanan olaylar üzerine 7 Eylül 1955 – 7 Haziran 1956 yılları arasında ilan edilen sıkıyönetim.
- 1960 yılında öğrenci olayları sebebiyle 28 Nisan 1960 – 1 Aralık 1961 yılları arasında ilan edilen sıkıyönetim.
- 21 Mayıs işçi olayları üzerine 16 Haziran 1970 – 16 Eylül 1970 yılları arasında ilan edilen sıkıyönetim.
- 12 Mart Harekâtı ardından ilan edilen sıkıyönetim.
- Kıbrıs Harekâtı üzerine 20 Temmuz 1974 – 2 Eylül 1975 tarihleri arasında ilan edilen sıkıyönetim.
- Irak bölgesinde yaşanan iç savaş nedeniyle 27 Mart 1975 – 27 Mart 1975 tarihleri arasında ilan edilen sıkıyönetim. Bu ilanı TBMM onaylamamıştır.
- Yaygın şiddet olayları sonrasında 26 Aralık 1978 – 12 Eylül 1980 yılları arasında ilan edilen sıkıyönetim. (Doğu illerinde ve İzmir’de)
- 12 Eylül Harekâtı üzerine 12 Eylül 1980 – 19 Temmuz 1987 yılları arasında ilan edilen sıkıyönetim. (Tüm yurtta ilan edilmiştir.)
Sıkıyönetimin Genel Hatları ve Olağanüstü Hal
1982 Anayasası’na göre olağanüstü hal ilan yetkisi, Bakanlar Kurulu’na aittir. 1982 Anayasası 3 çeşit olağanüstü hal yönetimine yer verir. İki durumda olağanüstü hal, diğer durumların hepsinde sıkıyönetim ilan edilmektedir. Doğal afetler, tehlikeli durumlarda sıkıyönetim ilan edilirken; ağır ekonomik bunalım ve salgın hastalıklar olağanüstü halin ilk sebepleridir.
Şiddet içerikli olaylar geniş çaplı hale gelerek kamu düzenini bozarsa olağanüstü hal ilan edilir. Böylece karar verilen olağanüstü hali Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu ilan edebilir. Ancak ilandan önce Milli Güvenlik Kurulu’nun görüşü alınmalıdır.
Olağanüstü hal ya da sıkıyönetim ilanından sonra Resmi Gazete’de yayınlanır. Ardından da TBMM’ye sunulmak üzere gönderilir. Her iki durumda 6 ay için ilan edilir. Gerekli durumlar oluşursa 4 ay kadar uzatılabilir. Süreyi uzatmak TBMM’nin yetkisindedir.
Sıkıyönetim ilan edildikten sonra; kolluk görevleri ve yetkileri askeri makamlara geçiş yapar. Temel hak ve hürriyetler sınırlandırılabilir hatta durdurulabilir. Bazı dava durumlarına Askeri Mahkemeler bakar. Cumhurbaşkanı’nın Bakanlar Kurulu ile birlikte yapmış olduğu işlemlerin tümünden Başbakan ve alakalı Bakanlar sorumludur. Bu duruma Karşı İmza Kuralı adı verilir.
