Özellikle Roma döneminde sanat alanında başarılı ilerlemeler kaydeden Zeugma, o yıllardan kalma mozaik kalıntıları ile dünyaca ünlü bir konuma gelmiştir. Şehir nüfusunun artmasının ardından inşa edilen villaları süsleyen bu mozaikler, bir süre Gaziantep Arkeoloji Müzesi’nde sergilendikten sonra 2011 yılında Zeugma Mozaik Müzesi’ne taşınmıştır.
600-800 metrekarelik bir alanı kaplayan Zeugma Roma evlerini önemli kılan şey ise M.Ö. 253 yılındaki Sasani yağması ile harap edilip terk edildikten sonra bozulmadan korunmuş olmasıdır. Ayrıca Kommagene panteonu tanrılarına ait olduğu düşünülen ve tepe yamaçlarında parçalar halinde olan heykeller bulunmuştur. Şehrin kutsal alanının konuşlandığı Belkıs Tepesi’nde ise üç anıtsal kült heykeli daha bulunmuştur.
[renkbox baslik="Keops Piramidi Hakkında Bilgiler; Nerededir, Mimarisi ve Tarihçesi" link="https://bilgihanem.com/keops-piramidi-hakkinda-bilgiler/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/01/keops-piramidi-hakkinda-bilgiler.jpg" renk="mavi" yenisekme="evet"][/renkbox]
Değişik karakterlerdeki etnik yapıları bünyesinde barındırmış olan kent, oldukça geniş bir alana yayılmış ve Roma döneminde altın çağını yaşamıştır. Şehrin büyüklüğü ile ilgili bir karşılaştırma yapacak olursak; Pompei ve Londra’dan (Londinum) birkaç kat daha büyük olduğu bilinmektedir. Eğer kenti biraz daha yakından tanımak isterseniz ekran başında otururken, size rehberlik yapacak olan makalemizi okuyabilirsiniz.
Zeugma Antik Kenti Nerededir?
Dönemin bütünleşmiş karma kültürlerine sahiplik yapmış, 20.000 dönümlük arazi üzerine kurulmuş ve dünya tarihinde önemli bir yeri olan Zeugma Antik Kenti, Gaziantep şehir merkezine 50 km mesafede bulunmaktadır. Nizip’e bağlı Belkıs Mahallesi eteklerinde yer alan kentin, Gaziantep’in Nizip ilçesine uzaklığı ise sadece 10 kilometredir.
Zeugma Antik Kenti’ne Nasıl Gidilir?
Gaziantep kent merkezinden Nizip ve Belkıs Mahallesi araçlarıyla Zeugma Antik Kenti’ne ulaşabilirsiniz. Ulaşımı havayolu ile sağlayacaksanız; şehir merkezinin 20 km güneydoğusundaki Gaziantep Oğuzeli Havalimanı’ndan merkeze taksi, belediye otobüsü ya da HAVAŞ ile ulaşabilir ve 10 km daha yol aldıktan sonra Zeugma’ya gelebilirsiniz. Ayrıca günlük aktarmalı ve direkt uçuş biletleri bulabilirsiniz.
Zeugma Antik Kenti Ziyaret Günleri ve Saatleri
Önde gelen tarihi müzelerinden, Gaziantep Mozaik Müzesi; Nisan-Ekim aylarında, 08:00-18:30 saatleri arasında ve Kasım-Mart aylarında 09:00-17.00 saatleri arasında ziyarete açıktır.
Zeugma Antik Kenti Giriş Ücreti Ne Kadardır?
Müzeye giriş bedeli 10 TL’dir (2018 yılı rakamları). Üstelik bir yıl boyunca; “müze kartınız” varsa 2 defa, “müze kart +” sahibiyseniz istediğiniz kadar ziyaret etme hakkı bulursunuz.
Zeugma Antik Kenti’nin Mimarisi
Zeugma Mozaik Müzesi ile dünya çapında bir üne sahip olan kentte, önemli mimari eserlerin yapımı günden güne artarak devam etmiştir.
Helenistik dönemde Selevkos Nikator zamanında, kentte önemli imar faaliyetlerinin yapıldığı bilinmektedir. Zeugma’daki Akropolün üzerine hala toprak altında bir tapınak olan, Kader Tanrıçası Thyke’nin bir tapınağı yapılmıştır. Nüfusun 80.000’e ulaşmasıyla beraber Fırat manzaralı yamaçlara villalar inşa edilmiştir.
Zeugma Antik Kenti’nin Tarihçesi
Zeugma Antik Kent’i adını, Büyük İskender’in başarılı generallerinden ve ilerleyen zamanlarda Suriye Kralı olan Selevkos Nikator’dan almıştır. Daha sonra M.Ö. 300 yılında general, adını bölgeden geçen Fırat Nehri’nin adı ile birleştirerek Selevkos Euphrates (Fırat’ın Silifkesi) olarak değiştirmiştir. Ticari ve askeri açıdan önemli bir konuma sahip olan kent gelişerek oldukça geniş bir alana yayılmıştır.
Şehrin değerinin artmasında büyük bir rol oynayan, dönemin önemli ticaret yollarından biri olan ve Antakya’dan Çin’e kadar süren İpek Yolu’nun geçtiği Selevkos şehri, M.Ö. 64 yılında Roma İmparatorluğu hakimiyetine girmiştir. Bu durumla birlikte kentin adı da yeniden değiştirilerek geçit-köprü manalarında kullanılan “Zeugma” olarak anılmaya başlamıştır.
Roma İmparatorluğu’nun 4. Skitia Lejyon Garnizonu’nun bu bölgede konuşlandırılması ve stratejik konumu sebebiyle kısa sürede 80.000 nüfusa ulaşan Zeugma, dünyanın en büyük kentlerinden biri haline gelmiştir. Üstelik Zeugma Kenti; bir yüzünde güçlülüğün göstergesi olan “Roma Kartalı” diğer yüzünde “Thyke Tapınağı”nı simgeleyen sikkelerini bastırarak ticaretteki varlığını sürdürmüştür.
Zeugma Antik Kenti’ni dünyaca önemli kılan sebeplerden bir tanesi de yapılan birçok sanat eserinin yanı sıra heykeltıraşlığın icra edilmesi olmuştur. Bu eserler, ülkemizde ve dünyanın çeşitli müzelerinde ziyaretçilere adeta görsel bir şölen yaşatmaktadır. Ayrıca günümüzde devam eden arkeolojik çalışmalar sonucunda, ülkemize dünya rekoru kırdıran 100.000 adet bulla bulunmuştur. Bu kalıntıları ise sergilenmekte olan Gaziantep Arkeoloji Müzesi’ne giderek görebilirsiniz.
Zeugma’nın Kronolojik Tarihçesi
Yazımızın bu bölümünde Zeugma'nın kronolojik sıralamasını görebilirsiniz.
- M.Ö. 3. yy. Büyük İskender’in Generallerinden 1.Selevkos Nikator Belkıs/Zeugma’nın ilk yerleşimi olan Selevkeya Euphrates kentini kurar.
- M.Ö. 1. yy. Kentin Selevkeya Euphrates adı korunarak Kommagene Krallığı'ın 4 büyük kentinden biri olur.
- M.Ö.1. yy.’ın ilk çeyreğinde Roma İmparatorluğu’nun topraklarına katılır ve ismi de köprü-geçit anlamına gelen “Zeugma” olarak değiştirilir.
- M.S. 252 Sasani Kralı 1. Şapur Belkıs/Zeugma’yı ele geçirerek yakıp yıkar.
- M.S. 4. yy. Belkıs/Zeugma geç Roma hakimiyetine girer.
- M.S. 5-6. yy. Belkıs/Zeugma Erken Roma hakimiyetine girer.
- M.S. 7. yy. İslam Akınları sonucu Belkıs/Zeugma terk edilir.
- M.S. 10-12. yy. Küçük bir İslami yerleşimi oluşur.
- M.S. 16. yy. bugünkü adıyla Belkıs Köyü kurulur.
Zeugma Çingene Kızı Hikayesi
Gaziantep Müze Müdürlüğü kapsamında yapılan kazılar neticesinde “Mendal Evi” olarak bilinen mekânda bulunan Çingene Kızı mozaiği, ülkemizin önemli kültür varlıkları arasında yer almaktadır. Kimliği ile ilgili net bilgilerin olmadığı bu figürün adı yapılan bir şaka sonucu konulmuştur.
Üzerinde kadın figürü bulunan mozaik ortaya çıkarıldığında; şeffaf başlığı altındaki dağınık saçları, belirgin elmacık kemiği, dolgun yüzü ve kulaklarındaki küpeleriyle Çingene Kızı’na benzetilmiş ve bu ismi almıştır. Figürün baş kısmının yanında yer alan asma filizlerden dolayı Dionysos’un şenliklerinde yer alan menadlardan biri olduğu düşünülmektedir.
Bazı kaynaklara göre ise; bu mozaik Büyük İskender’in portresini simgelemektedir. Çingene Kızı’nın bakışlarını ilgi çekici yapmak için büyük sanatçıların uyguladığı özel bir teknik kullanılmıştır. Helenistik Dönem resim sanatında üç çeyrek bakış olarak ifade edilen bu teknik, o dönemde portre sanatının ne kadar ileri bir seviyede olduğunun bir göstergesidir.
Mozaiğe hangi taraftan bakarsanız bakın figürün sizi takip ettiğini göreceksiniz. Üstelik bu portre sevinç ve hüznü bir arada barındırma özelliğine sahip önemli bir eserdir.
Zeugma Mozaik Müzesi
9 Eylül 2011 tarihinde resmi açılışı yapılan müzede, flaş kullanılmaması dahilinde fotoğraf çekimi serbesttir. Dönemin kent hayatı, sokağı, çeşmesi, duvarı ve bütün yapı taşları ile gerçek ölçüsüne uygun şekilde ziyaretçilere sunulmuştur.
Arkeolojik çalışmalar neticesinde Fırat Nehri’ne yakın bölgeden çıkartılan mozaikler, müzenin giriş katında sergilenmektedir. Taraçalardan çıkartılan mozaikler ise bulunduğu rakım sırasına göre üstlere doğru konumlandırılmış biçimde sergilenmektedir. Zemin katta ziyaretçilerini bekleyen, Roma Hamamı’na ait mozaikler, baraj gövdesinin altından çıkarılmıştır.
Zeugma Mozaik Müzesi’nin en popüler kalıntısı Çingene Kızı mozaiği’dir. Bu eser müzenin en üst katında dizayn edilmiş özel bir bölümde bulunmaktadır. Müzede savaşın, zaferin tanrısı ve Zeugma’nın koruyucusu konumuna sahip olan ve her kattan görülen bir yerde sergilenen eser ise Mars Heykeli’dir.
Müze koleksiyonu bünyesinde; Roma ve Geç Antik Dönem’e ait 2.448 metrekare mozaik, dört Roma dönemi çeşmesi, 140 metrekare duvar resmi, 20 sütun, 4 tane kireç taşından yapılmış heykel, tunçtan yapılmış Mars Heykeli, lahitler, mezar stelleri ve mimari parçalar yer almaktadır.
Zeugma’dan Çıkartılan Tarihi Eserler
Ülkemizin ev sahipliği yaptığı birçok tarihi kültürden biri olan Zeugma Antik Kenti’nde yapılan arkeolojik kazılar sonucunda bulunan ve müzede ziyaretçilere açık olan bu kalıntıların ne olduğunu sizler için derlemeye çalıştık.
Çingene Kızı Mozaiği
Çingene kızlarına benzetildiği için bu isimle anılan mozaik, önemli kültür varlıklarımız arasında olan değerli eserlerdendir. Kimliği ile ilgili aydınlatıcı bilgilerin mevcut olmadığı bu kalıntının bazı kaynaklara göre, Yer Tanrısı Gaia (Gaea) olduğu söylenmektedir.
Trıton
Çıkartılan mozaiklerden sadece biri olan Trıton, denizlerin kraliçesi olarak bilinen Amphytrite Posseidon’dan olan göz bebeğinin üzerine işlendiği mozaiktir.
[renkbox baslik="Babil’in Asma Bahçeleri Hakkında Bilgiler; Nerededir, Mimarisi ve Tarihçesi" link="https://bilgihanem.com/babilin-asma-bahceleri-hakkinda-bilgiler/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2015/01/babil-asma-bahceleri-hakkinda-bilgiler.jpg" renk="gri" yenisekme="hayir"][/renkbox]
Poseidon,Ocenos ve Tethys Mozaiği
Denizlerin tanrılarının yer aldığı bu mozaiğin, yemek odası ya da havuz zemini olduğu tahmin edilmektedir. Üst kısmında Hippocam denilen, arka tarafı balık ve ön tarafı attan oluşan yaratığın üzerinde Posseidon yer almaktadır. Posseidon’un elinde ise üç dişi olan bir dirgen bulunmaktadır.
Mozaiğin alt kısmında, yine deniz tanrısı olan Oceanos ve denizlerde dişiliğin sembolü olan Tethys resmi vardır.
Ares (Mars) Heykeli
Romalılar Dönemi’nden kalma bu eser; 1,50 metre uzunluğunda bronz bir heykeldir. Yaklaşık 1.800 yıl toprak altında kaldıktan sonra çıkartılan heykelin temizliği büyük bir özenle yapılmıştır. Temizlik işlemi tamamlandıktan sonra eserin üzerinde bir yanık izinin olduğu görülmüş ve M.S. 252 yılında Zeugma Kenti’ni ele geçiren Pathlar’ın şehre saldırdığı dönmelerden kaldığı tahmin edilmektedir.
