Deniz Gezmiş Kimdir? Hayatı Hakkında Bilgi

Deniz Gezmiş, Türkiye’de özgür düşünceleri dile getirmenin yasaklandığı yıllarda asi bir devrimci genç olarak kendisini tanımlamıştır. Her zaman özgür ve tam bağımsız bir Türkiye’yi hayal ettiğini dile getiren Deniz Gezmiş, idam sehpasında bile bu görüşlerini dillendirerek hayata veda etmiştir.

Yol arkadaşlarıyla birlikte sayısız olaya karışmasına rağmen pek çoğunda beraat etmiştir. Fakat daha sonra İş Bankası’nı soymuş, ABD askerlerini kaçırmıştır. Ayrıca, pek çok olayda kullanıldığı öne sürülen silahların Deniz Gezmiş’e ait olduğunun belirlenmesinden sonra hakkında arama kararı çıkartılmış, silahla zorluk çıkarması durumunda ise vurulması emri verilmiştir.

[renkbox baslik="Rauf Denktaş Kimdir? Hayatı ve Eserleri" link="https://bilgihanem.com/rauf-denktas-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/05/rauf-denktas-hayati-hakkinda-bilgi-960x560.jpg" renk="siyah" yenisekme="evet"][/renkbox]

Uzun aramalar sonunda Sivas Şarkışla’da yakalanan Deniz Gezmiş, aylarca süren yargılanma davaları sonucunda Askeri Yargıtay tarafından idam cezasına çarptırılmıştır. Ancak, yaptıklarından dolayı pişman olduğunu söylerse cezasının müebbet hapse çevrileceği kendisine iletilmiştir. Deniz Gezmiş yine de geri adım atmamış ve ölüme gitmeyi göze almıştır.

Deniz Gezmiş Kimdir?

Türk Halk Kurtuluş Ordusu’nu kuran ünlü sosyalist, devrimci, öğrenci lideri ve siyasi aktivist olarak tanınmaktadır. Ünlü devrimci Deniz Gezmiş, eğitimli bir ailenin üç erkek çocuğundan ortancasıdır. Aslen Erzurumludur.

Babası Erzurum’un Ilıca ilçesinde ilköğretim müfettişi Cemil Gezmiş, annesi ise Erzurum’un Tortum ilçesinde ilkokul öğretmenliği yapan Mukaddes Gezmiş’tir. Ağabey’i 1944 yılı doğumlu Bora Gezmiş, başladığı hukuk fakültesini bırakıp, bankacılık yapmıştır. Küçük kardeşi 1952 yılında doğmuş Hamdi Gezmiş ise mail müşavirdir.

Deniz Gezmiş'in Hayatı

Deniz Gezmiş 28 Şubat 1947 yılında Ankara’nın Ayaş ilçesinde dünyaya gelmiştir. İlk ve ortaokulu ailesinin tayini nedeniyle Sivas’ta okumuştur. Lise yıllarında İstanbul Haydarpaşa Lisesi’nde okurken erken yaşlarda siyasetle tanışmıştır. Kendisine sol görüşü benimseyen Gezmiş, 6 Temmuz 1966 tarihinde üniversite sınavına girmiş ve hem Fen Fakültesi'ni hem de Hukuk Fakültesi’ni kazanmıştır. Babasının isteğiyle Fen Fakültesi’ne kayıt yaptıran Deniz Gezmiş, son anda karar değiştirerek Hukuk Fakültesi’ne geçmiştir.

Deniz Gezmiş’in Siyasi Yaşamı

Deniz Gezmiş henüz lise yıllarındayken sağ-sol olaylarına katılmıştır. Kendisini solun öncüsü olarak gören Deniz Gezmiş, ilk kez 15 Ağustos-31 Ağustos tarihleri arasında gözaltına alınmıştır. Türk-iş yöneticilerini protesto eden Gezmiş, o sırada Çorum Belediyesi temizlik işçilerinin Taksim Anıtı’na çelenk koymalarını desteklemiştir. 11 Ekim 1965 yılında Türkiye İşçi Partisi’nin Üsküdar İlçe Başkanlığı’na üye olmuştur.

Üniversite yıllarında da pek çok olaya karışmaya devam eden Gezmiş, 19 Ocak 1967 tarihinde Türkiye Milli Talebe Federasyonu binasının yediemine teslimi sırasında çıkan olaylarda yakalanmıştır. Kısa bir süre sonra serbest bırakılan Gezmiş, siyasi eylemlerine hız kesmeden devam etmiş, öğrenci örgütlerinin organize ettiği Kıbrıs mitingi esnasında, ABD bayrağını arkadaşı Aşık İhsani ile birlikte yakmış ve tekrar gözaltına alınmıştır.

Emperyalizme karşı yaptığı eylemlerle bilinen Deniz Gezmiş, Hukuk Fakültesi yıllarında sınıf arkadaşlarıyla birlikte bir örgüt kurmaya karar vermiştir. 30 Ocak 1968 tarihinde kurulan örgütün ismi “Devrimci Hukukçular Örgütü”dür.

Siyasi görüşüne olan bağlılığıyla dikkat çeken Deniz Gezmiş, 7 Mart 1968’de Devlet Bakanı Seyfi Öztürk’ü yaptığı bir konuşmadan ötürü protesto etmiş ve tutuklanmıştır. 2 Mayıs 1968’e kadar tutuklu kalan Deniz Gezmiş, serbest kaldıktan sadece 4 hafta sonra 30 Mayıs’ta, Akdeniz’e inme hazırlığı yapan 6. Filo’yu protesto etmekten dolayı tekrar yargılanmıştır. Daha sonra bu davadan da beraat etmiştir.

Üniversite yıllarını yoğun siyasi çalışmalarla geçiren Deniz Gezmiş, 12 Haziran 1968 yılında öğrenci eylemlerine önderlik etmeye başlamıştır. O yıllarda İstanbul Üniversitesi’nin işgal edilmesinde büyük rol oynamıştır ve öğrenci hakları elde edilince işgalden vazgeçilmesini sağlamıştır. Sonrasında İstanbul'a varan 6. Filo'yu tekrar protesto eden Gezmiş, 30 Temmuz 1968'de tutuklanmıştır. Yaklaşık 3 hafta sonra özgürlüğüne kavuşan Deniz Gezmiş geri adım atmamış, cesur kişiliğiyle davasını desteklemeye devam etmiştir.

Dava arkadaşlarıyla birlikte kurduğu devrimci grupta milli demokratik devrim görüşünün yayılmasını sağlayan Gezmiş, yine dava arkadaşlarıyla birlikte Devrimci Öğrenciler Birliği’ni kurmuştur. Ardından, 1968 yılında Samsun’dan başlayarak Ankara’ya kadar uzanan bir Mustafa Kemal yürüyüşünün düzenlenmesini sağlamıştır.

Gün geçtikçe daha da hız kazanan ve popülerleşen fakülte yılları siyasi olaylarla ve büyük yapılanmalarla daha farklı bir hal almaya başlamıştır. Nitekim grupça yapılan protesto gösterilerinde sayısız kez tutuklanıp serbest bırakılmıştır. 28 Kasım 1968’de ABD Büyükelçisi’nin Yeşilköy havaalanına gelişini protesto eden Gezmiş, tekrar tutuklanmış, 17 Aralık 1968’de bir kez daha serbest bırakılmıştır.

[renkbox baslik="Demokrasi Nedir? Demokrasinin Araçları Nelerdir?" link="https://bilgihanem.com/demokrasi-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2015/03/demokrasi-nedir-demokrasinin-araclari-nelerdir.jpg" renk="turuncu" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Yine o yıllarda üniversite kurulu Oya Sencer’in tezini, içeriğindeki konudan ötürü reddedince, üniversiteyi arkadaşlarıyla birlikte işgal etmişlerdir. Tezin konusu ise aynen şöyledir: Türkiye’de İşçi Sınıfı’nın Doğuşu ve Yapısı. Ancak bu sefer farklı bir olay yaşanmış, tam tutuklanacağı sırada polislerin elinden kaçmayı başaran Deniz Gezmiş, bir süre izini kaybettirmiştir. 27 Aralık 1968’de İzmir’de baskın yiyerek tutuklanmıştır, 22 Şubat 1969’da tahliye edilmiştir.

31 Mayıs 1969’a gelindiğinde, İstanbul Üniversitesi’nde Hukuk Fakültesi öğrencileri üniversiteyi reformları gerçekleştirmediği gerekçesiyle işgal etmiştir. Üniversite kapatılmış ve çatışma çıkmıştır. Bu olaya öncülük eden Deniz Gezmiş yaralanmıştır. Hastaneye kaldırılmıştır. Tutuklanacakken tekrar hastaneden kaçarak Filistin’e gitmiştir. Bir süre Filistin’de kalarak, Filistin Kurtuluş Örgütü ile birlikte İsrail’in işgal hazırlıklarına karşı savaşan Gezmiş, üniversiteyi işgal ettiği gerekçesiyle, Hukuk Fakültesi’nden de atılmıştır. O yıllarda askere çağrılmış fakat askerliği ertelemiştir.

Tarihler 11 Ocak 1971’i gösterdiğinde Deniz Gezmiş bu kez de Ankara İş Bankası Emek Şubesi’nin soygununda yer almıştır. Bu soygun Deniz Gezmiş’in hayatında bir dönüm noktası olmuş ve arkadaşı Yusuf Arslan ile kaçarak kayıplara karışmıştır. Sonrasında ise hakkında vur emri verilerek aranmaya başlamıştır.

Deniz Gezmiş ‘in Yakalanışı

Uzun bir kaçış döneminin ardından 16 Mart 1971 tarihinde önce Gemerek’te Deniz Gezmiş, hemen ardından Şarkışla’da dava arkadaşı Yusuf Arslan yakalanmıştır. Tutukluluğu sürecinde beni burada üç aydan fazla tutamazsınız diyen Deniz Gezmiş’e bazı bakanların ve içerideki görevlilerin yardımcı olup, korudukları bilinmektedir. Yargılanma sürecinde NATO’ya, AB’ye ve Amerika’ya karşı olduklarını, Marksist-Leninist düşünceyi ve tam bağımsız Türkiye’yi savunduklarını belirten Deniz Gezmiş ve Yusuf Arslan, aylar süren yargılanma sürecinden sonra, TCK’nin 146. maddesine sadık kalmadıkları gerekçesiyle 9 Ekim 1971’de idam cezasına çarptırılmıştır.

15 kişinin yargılandığı bu davalarda mahkeme tüm sanıklar hakkında idam isterken, 12 kişi hakkındaki idam istemi daha sonra müebbet istemine çevrilmiştir. İdam edilmesine karar verilen 3 kişi ise Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Arslan’dır. Bu 3 fidanın cezalarının müebbete çevrilmemesinin sebebi, kendilerine sunulan; “Pişmanlık belirtirseniz, hakkınızdaki ceza indirilecektir” teklifini kabul etmemeleridir.

Haklarında verilen idam kararını onaylayan dönemin cumhurbaşkanı, Cevdet Sunay’dır. O yıllarda meclisten geçen idam oylamasında İsmet İnönü ve Bülent Ecevit ret oyu kullanmıştır. Süleyman Demirel ise evet oyu kullanmıştır. Mahkemeye Tuğgeneral Ali Elverdi ve başkanlık yaparken, Baki Tuğ ise savcılığını üstlenmiştir.

Deniz Gezmiş’in Darağacına Gidişi

Deniz Gezmiş 6 Mayıs 1972'de idam günü Ulucanlar Cezaevi’ne ambulansla getirilmiştir. Ardından Hüseyin İnan ve Yusuf Arslan getirilmiştir. Üçü ayrı odalara sevk edilmiştir. Asılmadan önce bir araya gelip birbirlerine sarılmak istemişler ve bu istekleri kabul edilmiştir. Ardından Deniz Gezmiş çay ve sigara istemiş ve babasına bir mektup yazdırmıştır. Sonra Deniz Gezmiş’i idam sehpasına götürmüşler ve konuşmasına izin vermişlerdir.

Darağacında bile davasını savunan Gezmiş, “Yaşasın Marksizm, yaşasın Kürt ve Türk halkalarının bağımsızlığı, kahrolsun faşistler” sözleriyle ölüme gitmiştir. Ardından taburesi cellat tarafından itilmiş ve uzun boyundan dolayı ayağı tabureye çarptığı için boynu hemen kırılmamıştır. Bu yüzden 52 dakika boyunca eziyet çekmiş ardından hayata gözlerini yummuştur. Daha sonra sırasıyla Hüseyin İnan ve Yusuf Arslan idam edilmiştir.

İdam kararından 8 yıl sonra, Deniz Gezmiş’in intikamını almak isteyen solcu devrimciler, idam kararını vermiş olan dönemin başbakanı Nihat Erim’i öldürmüşlerdir. Nihat Erim öldürüldüğünde başbakan değildi.

Deniz Gezmiş’in Popüler Kültürdeki Yeri

Son yılların bilinen dizilerinden Hatırla Sevgili’de Deniz Gezmiş anlatılmıştır. Pek çok filme de konu olan gözü pek devrimci Hoşçakal Yarın ve Aşk Olsun Sana Çocuk filmine de konu olmuştur.

Ölümünün ardından pek çok kitap ona atfedilmiştir. En ünlüleri; Dar Ağacında Üç Fidan, İdam Gecesi Anıları, Üç Asılmışların Hikayesi, Bizim Deniz, Gülünün Solduğu Akşam, Defterimde Kuş Sesleri, Denizler İdama Giderken, Deniz Gezmiş Albümü, Savunma, Deniz Fırtınalı Yıllar, Hepiniz Suçlusunuz, Abim Deniz, Adı Deniz, Hırçın Bir Deniz Hikayesi, Ağlasın Gökyüzü, Denizler ve Filistin, Deniz:Yaşamı ve Mücadelesi, Herkesin Bir Deniz Gezmiş Öyküsü Vardır, Arkadaşım Deniz Gezmiş, Deniz Gezmiş Destanı, Bir Dava İki Devrimci Unutmak İhanettir, Bir Defter-i Hatırat-ı Zindan adlı yayınlardır.