Kazakistan Para Birimi: Tenge Hakkında Bilgiler

Dünyanın en büyük dokuzuncu ülkesi olan Kazakistan, bütün Türk ve Müslüman ülkelerin en büyüğüdür. Doğal kaynaklar bakımından da oldukça zengin olan Kazakistan'ın başkenti Astana'dır. Petrol, uranyum, demir ve altın rezervleri açısından en zengin ülkelerden birisidir. Aynı zamanda dünyadaki kromun yüzde 26'sı, uranyumun yüzde 17'si ve altının yüzde 20'si Kazakistan'da bulunmaktadır.

Kazakistan, ihracata dayalı bir ekonomiye sahiptir ve en büyük gelir kaynağı sanayi ile hizmet sektörüdür. Hidrokarbon sektöründe de önemli bir yere sahiptir ve ağır sanayi sektöründe üst sıralarda yer almaktadır. Para birimi olan tenge ise düşük değerli para birimlerindendir. 2015 yılının Mart ayında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Kazakistan ile Belarus'a ortak para birimi teklifinde bulunmuştur. Buna karşın Kazakistan böyle bir ortaklık istemediğini dile getirmiş ve kendi ekonomisini modernize edeceği yorumunu yapmıştır.

[renkbox baslik="Rusya Para Birimi: Ruble Hakkında Bilgiler" link="https://bilgihanem.com/rusya-para-birimi-ruble/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/02/rusya-para-birimi-ruble-hakkinda-bilgiler.jpg" renk="turuncu" yenisekme="evet"][/renkbox]

Yeni tarihli para birimleri arasında yer alan Kazak tengesi, Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev tarafından "bağımsızlığın sembolü" olarak nitelendirilmektedir. Ruble bölgesinden çıkıldıktan sonra tedavüle giren tenge, Kazakistan'ın yer altı ve üstü zenginlikleriyle güçlendirilmeye çalışılmaktadır. Ayrıca ekonominin gelişimi için ülke, elinde bulundurduğu sanayi ve doğal kaynak zenginliklerini de kullanmaya devam etmektedir.

Kazakistan Para Birimi Nedir?

İhracata dayalı bir ekonomiye sahip olan Kazakistan'ın para birimi tengedir. Yeni tarihli para birimleri arasında yer alan Kazak tengesi, 15 Kasım 1993 tarihinde tedavüle girmiştir. Ülkenin SSCB'den ayrılmasından sonra bağımsızlığını kazanması ve yeni bir ekonomi yaratmasının sonucunda ortaya çıkmıştır. Uluslararası piyasalarda KZT şeklinde kısaltılmaktadır ve sembolü ₸ şeklindedir.

Bağımsız bir ekonomisinin sembolü olarak ortaya çıkan Kazak tengesi, 1996 yılında ülke ekonomisinin gelişimine destek vermeye başlamıştır ve ilk defa büyüme kaydedilmeye başlanmıştır. Ayrıca aynı yıl enflasyonun denetim altına alınması çalışmaları da hız kazanmıştır. Ülkenin sahip olduğu yer altı kaynakları, ihracat tarafını güçlendirmiş ve ekonominin canlanmasını sağlamıştır.

Kazakistan'ın tarihi açıdan da eski bir ülke olması ve doğal güzellikleri, turizm açısından da dikkat çekmesini sağlamaktadır. Orta Asya Türk boylarından olan Kazaklar, tarihte ilk olarak Nogay Hanlığı'nı kurmuştur. Bir süre sonra Kazak Hanlığı'na dönüşen devlet, 1847 yılında Orta Asya'da tüm Türk boylarının altında yaşadığı bir devlet haline gelmiştir. Ardından Rusya'nın hakimiyetine girmiştir. Çarlık devrildikten sonra bir süre bağımsız yaşamışlardır; ama 1920 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği hakimiyetine girmişlerdir. 1991 yılında birliğin dağılmasıyla bağımsız bir devlet olmuşlardır.

Tenge Nedir? Kazak Tengesi Hakkında Bilgi

Tenge, Kazakistan'ın resmi para birimidir ve bağımsızlığın elde edilmesiyle rubleden sonra kullanılmaya başlanmıştır. Tenge, birçok Türk dilinde terazi anlamına gelmektedir. Aynı zamanda kelime kökeni, eşit ve denge gibi anlamları taşımaktadır. Kazakistan Ulusal Bankası'nın denetiminde basımı yapılmaktadır. Günümüzde 15 Kasım, "Kazakistan Cumhuriyeti Ulusal Para Birimi Günü" olarak kutlanmaktadır.

SSCB sonrasında Rusya Merkez Bankası, SSCB Devlet Bankası'nın yetkilerini devralmıştır ve 14 yeni bağımsız ülkenin merkez bankalarına ruble göndermiştir. Siyasi ortam ise ortak bir para birimini korumak için elverişli görülmemeye başlanmıştır.

1992 yılının ilk yarısında ruble kullanan 15 bağımsız devletin parasal birliği bulunuyordu ve ortak bir para birimiyle ilerlenemeyeceğinin anlaşılmasıyla birlikte her ülke çok miktarda para ihraç etmek için serbest atlı olarak konumunu kullanıyordu. Ardından bazı ülkeler pazarlarını diğer ülkelerin alıcılarından korumak için kuponlar oluşturmaya başladı. Bunun ardından kredi akışlarına kısıtlamalar getirildi ve Ruble bölgesi çökmüş oldu.

Ruble bölgesinin çökmesiyle birlikte Kazakistan ve diğer kullanıcı ülkeler, kendi ulusal para birimlerini yaratmak için kararnameler yayınlamaya başladı. 12 Kasım 1993 tarihinde Kazakistan Devlet Başkanı, "Kazakistan Cumhuriyeti'nin ulusal para birimi" hakkında bir kararname yayınladı. Bu kararnameye göre; 1 tenge 500 Sovyet rublesine eşit olacaktı.

1991 yılında tasarımcılardan oluşan özel bir grup yaratıldı ve bu grupta; Mendybay Alin, Timur Suleymenov, Asimsaly Duzelkhanov ve Khayrulla Gabzhalilov yer aldı. 15 Kasım 1993 tarihinde kabul edilen kararname ile Kazak tengesi tedavüle girmiş oldu. 1995 yılında ise Kazakistan'da tenge baskı fabrikası açıldı.

2006 yılının sonbaharında ise Kazakistan Ulusal Bankası, para biriminin sembolünü belirlemek için bir yarışma düzenledi ve 30 binden fazla başvuru alındı. 20 Mart 2007 tarihinde ise Nevruz tatilinden 2 gün önce sembol üstünde çizgi olan T harfi şeklinde onaylandı.

29 Mart 2007 tarihinde Vadim Davydenko ve Sanzhar Amirhanov, sembolün yaratıcıları olarak ilan edildi. Yaratıcılar, 1 milyon tengeyi ve sembolün ebeveynleri unvanını paylaştılar. Sembol, 2008 yılında Unicode'a önerildi ve U+20B8 noktasında Unicode 5.2.0 olarak Ağustos 2009 tarihinde listeye dahil edildi.

Kazak tengesinin 1993 tarihli birinci serisinde 2, 5, 10, 20 ve 50 tiyin olarak bronz madeni paralar da basılmıştır. Aynı zamanda 1, 3, 5, 10 ve 20 tenge değerinde olan başka madeni paralar da bulunuyordu. Düşük değerli olan bu madeni paralar, eşit değerli olarak dolaşımda kalmışlardır. 1998 yılında ikinci seride ise tiyin kaldırılmış ve sadece tenge kalmıştır.

Yaygın kullanılan Kazak tengesi banknot ve madeni paraları:

• 200 tenge
• 500 tenge
• 1000 tenge
• 2000 tenge
• 5000 tenge
• 10.000 tenge
• 20.000 tenge
• 1 madeni tenge
• 2 madeni tenge
• 5 madeni tenge
• 10 madeni tenge
• 20 madeni tenge
• 50 madeni tenge
• 100 madeni tenge

100 madeni tenge, 2002 yılında ortaya çıkmıştır ve 2005 yılında 2 tenge tanıtılmıştır. 2013 yılında ise madeni paralarda daha düşük değerli alaşımlar kullanılmaya başlanmıştır. 2013 öncesinde nikel – gümüş karışımı sarı renkli madeni paralar varken, sonrasında karbon çeliği ve galvanik kaplamalı sarı metaller kullanılmıştır.

2006 yılında ise Kazakistan Ulusal Bankası, eski paralarla eşdeğer olan yeni bir dizi tenge yayınlamıştır. 2006 öncesinde bulunan para birimlerine daha egzotik tasarımlar uygulanmış ve ülkeyi temsil eden çeşitli tasvirler eklenmiştir. Ön yüzde dikey olarak Kazakça yazılar eklenirken; Astana Bayterek Anıtı, Kazakistan bayrağı, ülke arması ve Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev'in imzası dahil edilmiştir. Arka yüzlerine ise ülkenin güzelliklerini gösteren tasarımlar yapılmıştır.

2006 yılında yayınlanan 2000 ve 5000 tengelerin ilk basımlarında banka kelimesi yanlış yazılmıştır ve yazım hatası bir süre sonra düzeltilmiştir. 3 Ekim 2016 tarihinde ise 2006 basımı 2000, 5000 ve 10.000 tenge banknotları yasal statüsünü kaybetmiştir ve 3 Ekim 2017 yılına kadar komisyonsuz değişimi sağlanmıştır. 2017 yılında ise 500 tenge banknotu çıkarılmış ve diğer paraların bir parçası olmuştur.

En Çok İşlem Gören Kazak Tengesi Pariteleri

İhracat ekonomisine sahip olan Kazakistan'ın para birimi tenge, birçok döviz karşısında takip edilmektedir. Türkiye, Rusya, İtalya, Hollanda, Almanya ve Çin ile olan ticari ilişkileri, bu ülkelerin para birimlerine karşı Kazak tengesinin değerinin sürekli takip edilmesinin en önemli nedenidir. Bu nedenle Amerikan doları, Euro, Rus rublesi ve Çin yuanı karşısındaki değerleri hem yerel yatırımcılar hem de ticaretle ilgilenen kişilerce izlenmektedir.

Amerikan Doları – Kazak Tengesi Paritesi (USD/KZT)

Amerikan dolarının Kazak tengesi karşısındaki değeri, USD/KZT paritesi ile takip edilmektedir. Paritede, Amerikan doları baz döviz konumundadır ve yön belirleyicidir. Tenge ise karşıt dövizdir ve ters orantılı bir hareket söz konusudur.

USD/KZT paritesinin 5 yıllık fiyat değişimine baktığımız zaman; en yüksek seviyenin 21 Ocak 2016 tarihinde 1 dolar – 390,97 tenge eşitliği ile kaydedildiği görülmektedir. En düşük seviye ise 31 Mart 2013 tarihinde 1 dolar – 150,89 tenge ile kaydedilmiştir. Paritenin 2014 yılının başına kadar düşük seviyelerini koruduğu görülmektedir. 2015 yılının Ağustos ayından sonra ise hızlı bir yükseliş kaydettiği görülmektedir.

Euro – Kazak Tengesi Paritesi (EUR/KZT)

Euro'nun Kazak tengesi karşısındaki değeri EUR/KZT paritesi ile ölçülmektedir. Paritede yön Euro tarafından belirlenirken, tenge ters orantılı bir hareket sergilemektedir. Yani tengenin değer kaybetmesiyle parite yükselmek, değer kazanmasıyla düşmektedir.

EUR/KZT paritesinin son 5 yıllık değişimine baktığımızda; en yüksek seviyenin 21 Ocak 2016 tarihinde 1 Euro – 424,54 tenge ile kaydedildiği görülmektedir. En düşük seviye ise 3 Nisan 2013 tarihinde 1 Euro – 193,75 tenge ile kaydedilmiştir. Paritenin 13 Ağustos 2015 tarihine kadar sakin bir seyir izlediği, ardından sert bir çıkış yaşadığı görülmektedir.

Türk Lirası – Kazak Tengesi Paritesi (TRY/KZT)

Türk lirasının Kazak tengesi karşısındaki değeri, TRY/KZT paritesi ile takip edilmektedir. Türk lirası, baz dövizdir ve pariteyle doğru orantılı hareket etmektedir. Kazak tengesi ile ters yönde hareket eder ve karşıt dövizdir.

TRY/KZT paritesinin 1 yıllık fiyat değişimine baktığımızda; en yüksek seviyenin 6 Eylül 2017 tarihinde 1 lira – 99,6113 tenge ile kaydedildiği görülüyor. En düşük seviye ise Türk lirasının rekor düşüşler kaydettiği 23 Mart 2018 tarihinde 1 lira – 79,98 tenge ile kaydedilmiştir. 1 yıllık fiyat grafiğinde, en yüksek seviyenin kaydedildiği tarihe kadar düzenli bir yükseliş gözlenirken, rekor sonrasında sert düşüşle yaşanmıştır.

Kısaca Kazakistan Ekonomisi Hakkında Bilgiler

Dünyanın en gelişmiş 30 ülkesi arasına girmeyi amaçlayan Kazakistan, 2018 yılının başında "Dijital Kazakistan" projesini başarıyla hayata geçirdiğini duyurmuştur. Nazarbayev geleneksel halka sesleniş konuşmasında, ülkenin 100 adımlık kalkınma programının 60'ının hayata geçirildiğini söylemiştir. Aynı konuşmada ülkenin 2017 yılında GSYİH açısından yüzde 4, sanayi üretiminde de yüzde 7 büyüme yaşandığı belirtilmiştir.

Orta Asya'nın en büyük ekonomisine sahip olan Kazakistan, büyük petrol rezervlerine sahiptir. Ek olarak; mineraller ve metaller açısından da oldukça zengindir. Canlı hayvan ve tahıl ürünleri için üretim yapılabilecek geniş bozkır toprakları bulunmaktadır. Önemli tarımsal potansiyele sahip olan Kazakistan, sanayi sektöründe de adı geçen ülkeler arasındadır. Kazakistan, Uluslararası Uzay İstasyonu'na her uzay aracı fırlatmasında geliştirilen uzay altyapısına da sahiptir.

SSCB'nin dağılmasından sonra ve Kazakistan'ın geleneksel ağır sanayi ürünlerine olan talebin düşmesinden sonra 1994 yılında ekonomide en dik düşüş yaşanmıştır. Bu durum ekonomide daralmaya neden olmuştur. 1995 – 1997 yılları arasında yapılan ekonomik reformlar ve özelleştirmelerle birlikte özel sektör gelişmiştir.

Çöküşün ardından büyük petrol ihracatı için Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu anlaşmasıyla yeni bir boru hattı inşa edilmesi sonucuna 1996 yılında ulaşılmıştır. Daha sonra ülke ekonomisi, petrol fiyatlarında yaşanan düşüş ve Rusya krizi nedeniyle 1998 yılında yine çökmüştür. 1999 yılında ise tenge devalüasyonu, tahıl hasatı ve uluslararası petrol fiyatları ekonomiyi kurtarmıştır.

90'lı yıllarda yüzde 26 oranında küçülen ekonomi, 2000'li yıllarda keskin bir çıkış yakalamıştır. 1999 yılında GSYİH oranı yüzde 1,7 iken, 2000 yılında yüzde 9,6 olmuştur. 2006 yılına kadar sürdürülebilir bir büyüme kaydedilmiş ve GSYİH oranı yüzde 10,6'ya işaret etmiştir.

Artan ekonomik büyüme ise kamu finansmana destek olmuştur. 1999 yılında GSYİH'in yüzde 3,7 oranındaki nakit açığı hareketi, 2000 yılında yüzde 0,1 dış fazlaya neden olmuştur. 2014 yılında ise petrol fiyatlarındaki düşüşler ve Ukrayna krizi ile ekonomik büyüme yavaşlamıştır. Bunun sonucunda Kazak tengesi, 2015 yılında yüzde 22 oranında devalüe edilmiştir.

2012 yılında Dünya Ekonomik Forumu bir listede, Kazakistan'da iş yapma konusunda en büyük sorunun yolsuzluk olduğunu belirtmiştir. Dünya Bankası ise Kazakistan'ı; Angola, Bolivya, Kenya, Libya ve Pakistan ile eşit bir yolsuzlukta sıcak nokta olarak göstermiştir.

Tüm bu olumsuzluklara rağmen 2015 yılında Dünya Ekonomik Forumu'nun 144 ülke ile derlemiş olduğu Küresel Rekabetçilik sıralamasında Kazakistan, 50. sırada yer almıştır. Sıralamada; pazar büyüklüğü, GSYİH, vergi oranları, altyapı gelişimleri gibi birçok makroekonomik etmen dikkate alınmıştır.

Sanayi bakımından incelediğimizde ise Kazakistan'ın; tuz, uranyum, ferrokrom, titanyum süngeri, kadmiyum, çinko, magnezyum, bakır, boksit, galyum gibi birçok mineralin lider üreticisi olduğu görülmektedir. Ülke, küresel üretimin yüzde 35'i ile uranyum üretimi hacimlerinde dünyanın en önde gelenidir. Ayrıca Avustralya'dan sonra en büyük ikinci uranyum rezervine sahiptir.

Petrol ve gaz ise ekonominin temelini oluşturan en önemli dayanaklardır. 2001 yılında toplam 40.1 milyon ton petrol üretimi gerçekleşirken, 2017 yılının ilk çeyreğinde 21,1 milyon ton üretim gerçekleşmiştir. Bunun 17,1 milyon tonu ise yurt dışına ihraç edilmiştir. 2025 yılında ise yılda 108 milyon ton hedef petrol üretimi belirlenmiştir.

IMF verilerine göre Kazakistan'ın GSYİH oranı, 2016 yılında 128.109 milyon dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Kişi başına milli gelir ise 7138 dolara çıkmıştır. Buna karşın ülke, yüzde 0,75 oranında daralmıştır.

Kısaca Kazakistan Ticari İlişkileri

Kazakistan'ın başlıca ticaret ortaklarına baktığımız zaman; Rusya, İtalya, Hollanda, Türkiye, Çin ve Almanya görülmektedir. Önemli ihracat kalemlerinin başında ise ham petrol ve türev ürünleri gelmektedir. Ek olarak radyoaktif elementler, maden, gıda ve demir – çelik ürünleri de ihracatta önemli görülmektedir. Başlıca ithalat kalemleri ise otomotiv, petrol yağları, ilaç, iletişim cihazları, hava taşıtları ve makinedir.

[renkbox baslik="Japonya Para Birimi: Yen Hakkında Bilgiler" link="https://bilgihanem.com/japonya-para-birimi-yen/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/03/japonya-para-birimi-yen-hakkinda-bilgiler.jpg" renk="mor" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Türkiye ile Kazakistan ilişkine baktığımız zaman; 2017 yılında 1,7 milyar doları aşan ticaret hacmi görülmektedir. İthalat oranı 1,2 milyar dolara yakınken, ihracat oranı 569 milyon dolar civarında gerçekleşmiştir.

Kazakistan ile başlıca ihraç ürünlerimiz; mücevherci eşyası ve aksamı, plastik ürünler, inşaat malzemeleri, halı ve yer kaplamalarıdır. İthal ürünlerimiz ise ham petrol, doğal gaz, rafine edilmiş bakır ve alaşımları, işlenmemiş çinko, alüminyum ve kurşun şeklindedir.

Türkiye ile Kazakistan arasında 11 Ekim 2012 tarihinde "Yeni Sinerji – Ortak Ekonomi Programı" kabul edilmiştir. Bu program kapsamında; ekonomik, ticari, bilimsel ve teknik işbirliğinin artırılması, mevcut işbirliği alanlarının ve yenilerinin ise geliştirilmesi temel alınmıştır.

Kazakistan'da faaliyet gösteren 100 kadar Türk yatırımcı vardır ve yatırımların toplam tutarı, 2 milyar dolar civarındadır. Ayrıca 15 binden fazla kişiye istihdam sağlayan 600'ün üzerinde Türk sermayeli şirket bulunmaktadır.