Peyami Safa; sanattan edebiyata, felsefeden sosyolojiye varana kadar pek çok farklı alanda eser vermiş bir yazardır. 62 yıllık hayatının büyük bölümünü kalemi elinde tutarak geçirmiş, Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Yalnızız gibi eserleriyle Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının önde gelen kişiliklerinden biri olmuştur.
Siyasi düşünceleri ve eleştirileri ile de bilinen Peyami Safa, dönemindeki pek çok gazetede yazılar yazmış, ayrıca dergiler çıkartmıştır. Kısa bir süre öğretmenlik yapan Safa’nın ismini koyan kişi de ünlü şair Tevfik Fikret olmuştur. İlaveten; kendisi bibliyografya diğer adıyla yazınbilimi ile de adını duyurmuştur.
[renkbox baslik="Yahya Kemal Beyatlı Kimdir? Hayatı ve Eserleri" link="https://bilgihanem.com/yahya-kemal-beyatli-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/11/yahya-kemal-beyatli-kimdir-hayati-ve-eserleri-1024x597.jpg" renk="kirmizi" yenisekme="evet"][/renkbox]
Babasının sürgündeyken hayatını yitirmesi nedeniyle küçük yaşlarda çalışmaya başlayan yazar, çocukluğunda yakalandığı kemik veremi hastalığı yüzünden büyük sıkıntılar çekmiş, söz konusu dönemdeki psikolojisini Dokuzuncu Hariciye romanında işlemiştir. Tüm bunların yanında; Servet-i Fünun dönemi şairlerinden İsmail Safa’nın oğlu olarak da tanınan yazar, birçok önemli eserle edebiyatımızda iz bırakmıştır diyebiliriz.
Peyami Safa Kimdir?
1899 – 1961 yılları arasında yaşamış Peyami Safa, yazar ve gazeteci olarak tanınmaktadır. Edebiyatla 11 yaşındayken ilgilenmeye başlamış, eğitim hayatına doğru düzgün devam edememesine rağmen sürekli okuyarak kendisini geliştirmiştir.
Hatta lise döneminde arkadaşlık yaptığı Yusuf Ziya Ortaç onun hakkında “olmayan parasını ekmekten, kravattan çok kitaba vermiştir, her türlü kitaba…” yorumunu yapmıştır. Henüz bebekken babasız kalan ve bu nedenle kendisine “Yetim-i Safa” denilen yazar, hayatının büyük bölümünde geçimini kalemiyle sağlamıştır.
Server Bedi, Çömez, Safiye Peyman, Bedia Servet gibi takma isimler kullandığı bilinen Peyami Safa, romanlarıyla ün kazansa da neredeyse tüm yaşamı boyunca çeşitli gazeteler ve dergilerde yazmaya devam etmiştir. Fakat onun hakkında öğrenilmesi gereken daha pek çok şey bulunmaktadır. Bu nedenle Türk edebiyatına önemli katkılarda bulunan Peyami Safa’nın hayat hikayesini incelemelisiniz.
Peyami Safa’nın Hayatı
2 Nisan 1899’da İstanbul’da Serveri Bedia Hanım ile şair İsmail Safa’nın oğlu olarak dünyaya gelen Peyami Safa’nın isim babası Tevfik Fikret’ti. İsmail Safa II. Abdülhamid’in karşıtları arasında yer aldığı için Sivas’a sürgüne gönderilmiş ve buradayken hayatını kaybetmişti.
İsmail Safa’nın ölümünün ardından zor duruma düşen aile, uzun süre maddi sıkıntılarla boğuşmak durumunda kaldı. Babası öldüğünde henüz 1.5 yaşında olan Peyami Safa ile kendisinden 5 yaş büyük ağabeyi İlhami Safa, anneleri tarafından zorlukla yetiştirilebildi. İlkokul döneminde sağ kolunda baş gösteren kemik veremi hastalığı nedeniyle okula devam edemeyen Peyami Safa, uzun süre sağlık sorunlarıyla uğraştı.
Bir yandan çalışan, diğer yandan da eğitimine devam etmeye uğraşan yazar, 1910’da Vefa İdadisi’nde liseye başladı. Bu yıllarda Elif Naci, Ekrem Hakkı Ayverdi, Hasan Ali Yücel, Yusuf Ziya Ortaç gibi isimlerle birlikte okuyan Peyami Safa, edebiyatla ilgilenmeye başladı. İlk hikaye denemesi Piyano Muallimesi ile ilk roman denemesi olan Eski Dost’u lise yıllarında kaleme aldı.
Hastalığı ve geçim sıkıntısı yüzünden lise eğitimini yarıda bırakan Peyami Safa, kendini geliştirmekten vazgeçmedi. I. Dünya Savaşı devam ederken Posta ve Telgraf Nezareti’nde, sonrasında da Rehber-i İttihad Mektebi’nde öğretmen olarak çalıştı. 1918’de öğretmenlik görevinden ayrılarak ağabeyiyle birlikte Yirminci Asır isimli gazeteyi çıkarttı.
Bir hikaye yarışmasında birinci olduktan sonra yazarlığa teşvik edilen Peyami Safa, çeşitli gazetelerde çalıştı. İlk romanı olan Sözde Kızlar’ı para kazanmak için çıkartan Safa, sonrasında ilk hikayelerini yayımladı. Ayrıca annesinin adından ilham alarak yarattığı takma adı Server Bedii imzasıyla Cingöz Recai polisiye dizisini yazdı.
Gençliğinde Abdullah Cevdet’ten etkilenen yazar, bir dönem pozitivist ve materyalist düşünceleri savundu. Ayrıca Harf Devrimi sırasında ilk başta endişeli davransa da daha sonra bu yeniliğin en güçlü destekçilerinden biri oldu. Nazım Hikmet’le yakın dost olduğu bilinen Peyami Safa, Dokuzuncu Hariciye Koğuşu’nu ona ithaf etti.
Ayrıca Resimli Ay’da başlayan tartışmalar Nazım Hikmet’le birlikte katıldığı ve sol görüşlü Tan gazetesinde yazdığı için Bolşevik olmakla suçlandı. Sonrasında Nazım Hikmet’le fikir ayrılığı yaşayan Peyami Safa, usta edebiyatçıyla yollarını ayırdı. Aralarındaki dostluk birbirlerine karşılık verdiği yazılarla bir nevi düşmanlığa dönüştü.
Resimli Ay’ın kapanmasının ardından liberalizme yöneldi, ardından değişen çevresiyle birlikte sol çevreden uzaklaştı. Aynı yıllarda Cumhuriyet gazetesindeki yazılarıyla Cahit Sıtkı Tarancı’yı edebiyat dünyasına tanıttı. 1938’de Nebahat Erinç’le evlenen yazar, Cumhuriyet’ten ayrılıp farklı gazetelerde çalışmaya başladı.
II. Dünya Savaşı’nda Almanya’yı destekler nitelikteki yazıları yüzünden faşist olmakla suçlandı. Demokrat Parti ilk kurulduğunda muhalif, sonrasında ise partinin destekçilerinden oldu. Ayrıca savaş döneminde ilgilenmeye başladığı mistisizm, parapsikoloji ve metapsişik konularda yazılar yazdı. 1949’da yayımladığı Matmazel Noraliyo’nın Koltuğu isimli eserinde mistisizmin etkileri görüldü.
1950’de CHP’nin milletvekili adayı oldu fakat seçilemedi. Aynı yıl eski dostu Nazım Hikmet için başlatılan af kampanyasına şiddetle karşı çıktı. 1953’te Türk Düşüncesi isimli bir dergi çıkartan yazar, Milliyet’te yazmaya başladı ve kendisini yazılarından dolayı tebrik eden ilk kişi Adnan Menderes oldu. CHP’den uzaklaşarak DP’nin tarafına geçen Peyami Safa, Milliyet’ten sonra Tercüman’a geçti.
27 Mayıs Darbesi’nde Adnan Menderes’le olan yakın ilişkileri yüzünden sıkıntı yaşadı ve Türk Düşüncesi dergisinin yayımı durduruldu. Bunların üzerine oğlu İsmail Merve’yi 1961 yılında kaybetti ve büyük bir sarsıntı geçirdi.
Ve yaklaşık 4 ay sonra 15 Haziran 1961’de Çiftehavuzlar’da bir arkadaşının evinde tansiyonunun yükselmesi neticesinde beyin kanaması geçirerek hayatını kaybetti.
Cenazesi 17 Haziran 1961’de Şişli Camii’nde kılınan cenaze namazı sonrası Edirnekapı Şehitliği’nde toprağa verildi.
Peyami Safa’nın Eserleri
Neredeyse bütün hayatı boyunca yazan Peyami Safa’nın ilk eseri 11 yaşındayken kaleme aldığı Piyano Muallimesi’dir. Yirminci Asır’da kaleme aldığı Asrın Hikayeleri ile adını duyurmuş, edebi çalışmalarına çeşitli dergi ve gazetelerde yazarak devam etmiştir. 1924’te Maurice Leblanc'ın romanındaki Arsen Lüpen isimli karakterinden esinlenerek yarattığı Cingöz Recai tiplemesi epey ilgi görmüş, 10’ar kitaplık Cingöz Recai'nin Harikulade Sergüzeştleri ile Cingöz Recai Kibar Serseri isimli serilerini yayımlamıştır.
Server Bedi başta olmak üzere Çömez, Bedia Servet gibi takma isimlerle de yazılar yazan Peyami Safa’nın en önemli romanları; Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Matmazel Noraliya'nın Koltuğu, Fatih-Harbiye ve Yalnızız isimli eserleridir. Bu noktada; Dokuzuncu Hariciye Koğuşu ile Fatih-Harbiye isimli kitaplarının 100 temel eser arasında yer aldığını da belirtelim.
Romanlarına bakıldığında; Peyami Safa’nın eserlerinin bulunduğu dönemin sosyal, psikolojik, kültürel, ekonomik ve siyasal konularına değinerek işlediği görülmektedir. Öte yandan; Türk edebiyatında psikolojik roman türünde ön plana çıkan yazar, politik konulardaki yazılarıyla da hatırlanmaktadır. Babası bir şair olmasına rağmen şiir türüne pek ilgi duymayan, hikayeciliği ise çok fazla bilinmeyen Peyami Safa, inceleme – deneme türünde de yazmıştır.
Peyami Safa’nın romanları kronolojik sıralamaya göre; Gençliğimiz, Şimşek, Sözde Kızlar, Mahşer, Bir Akşamdı, Süngülerin Gölgesinde, Bir Genç Kız Kalbinin Cürmü Canan, Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Fatih-Harbiye, Atilla, Bir Tereddüdün Romanı, Matmazel Noralya'nın Koltuğu, Yalnızız ve Biz İnsanlar’dır.
1910 tarihli Piyano Muallimesi’nden başka ise Bir Mekteplinin Hatıratı / Karanlıklar Kralı, Gençliğimiz, Siyah Beyaz Hikayeler, Ateş Böcekleri ve İstanbul Hikayeleri isimli öyküleri bulunmaktadır.
[renkbox baslik="Oktay Rıfat Kimdir? Hayatı ve Eserleri" link="https://bilgihanem.com/oktay-rifat-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/01/oktay-rifat-kimdir-hayati-ve-eserleri-1024x597.jpg" renk="yesil" yenisekme="hayir"][/renkbox]
Ayrıca Türk İnkılabına Bakışlar, Büyük Avrupa Anketi, Felsefi Buhran, Millet ve İnsan, Mahutlar, Mistisizm, Nasyonalizm, Sosyalizm, Doğu-Batı Sentezi, Sanat- Edebiyat-Tenkid, Osmanlıca-Türkçe- Uydurmaca, Sosyalizm-Marksizm- Komünizm, Din-İnkılâp-İrtica, Kadın-Aşk-Aile, Yazarlar-Sanatçılar- Meşhurlar, Eğitim-Gençlik-Üniversite, 20. Asır- Avrupa ve Biz isimli denemeleri vardır.
Ders kitapları da olan Peyami Safa; Cumhuriyet Mekteplerine Millet Alfabesi, Cumhuriyet Mekteplerine Alfabe, Cumhuriyet Mekteplerine Kıraat, Yeni Talebe Mektupları, Büyük Mektup Numuneleri, Türk Grameri, Dil Bilgisi, Fransız Grameri, Türkçe İzahlı Fransız Grameri isimli eserler vermiştir.
Cingöz Recai en sevdiğim kitabıdır.