Mükemmel bir sistem üzerinden geliştirilen araç motorlarımız, aktarma sisteminin başlıca elemanıdır. Bilinmezi çok olsa da genel olarak sürücüler işleyiş biçimini orta seviyede bilebilirler. Yüzlerce, belirli bir kavram taşıyan parçaların bir araya getirilmesiyle oluşturulan araç kalbinin de biliyoruz ki, hareket enerjisini sağlamak için yakıta ihtiyacı vardır.
Günümüz şartlarında benzin ve dizel olmak üzere iki farklı fosil yakıt türü kullanılır. Daha sonra otomobiller, LPG entegresi ve son olarak elektrik yapısına kavuşturulmuştur. Konumuz olan oktan ve setan, benzin ve dizel motorlar için geçerli olan terimlerdir. Benzin istasyonlarına yakıt almaya gittiğimizde sürekli gözümüze çarpan ancak anlam veremediğimiz bu maddelerden bahsedeceğiz.
[renkbox baslik="İçten ve Dıştan Yanmalı Motor Nedir? Aralarındaki Farklar Nelerdir?
" link="https://bilgihanem.com/icten-distan-yanmali-motor-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/04/icten-ve-distan-yanmali-motor-nedir-aralarindaki-farklar-nelerdir.jpg" renk="siyah" yenisekme="evet"][/renkbox]
Bunları size anlatırken de bazı karıştırılan ve yanlış bilinen bilgileri doğru bir şekilde vermeye çalışacağız. Şimdi sizlere yakıt türleri için önemli olan bu maddelerin ne anlama geldiğini ve işlevlerini anlatalım.
Oktan Nedir?
Benzin istasyonlarında aracımızla yanaştığımız pompaların üzerinde yazan bu ibare, benzin yakıtının yanma ve alevlenme kalitesini gösteren bir ölçü şeklidir. Her zaman otomobil üreticilerinin en başta dediği “kaliteli yakıt” durumu benzin içerisindeki oktan sayısına da bağlıdır.
Oktan rengi olmayan, 125 derece sıcaklıkta kaynayabilen hidrokarbondur. Zaten temelde benzin yakıtı hidrojen ve karbon atomlarından oluşuyor. Yakılması için tek gereken ufak bir kıvılcımdır. Ayrıca buharlaşabilmektedir!
Çalışma prensibi olan; hava ve yakıt sıkıştırılır, buji ile ateşlenir ve piston üst ölü noktaya geldiği zaman sıcaklığa bağlı olarak basınçla beraber motor çalıştırılır. Benzin yakıtı içerisinde bulunan oktan, verilen sayı kadar benzinin tutuşma durumunu kontrol eden maddedir. Yanında verilen rakamlar, aslında tutuşma oranlarını belirlemektedir.
Yani oktan sayısı ne kadar büyük olursa benzinin yanması da bir o kadar zorlaşacaktır. Toplumun genelinde bu maddenin genellikle, benzini daha fazla inceltip, motorda daha fazla yanacağı zannedilir. Bu kesin olmayan ve yanlış bir bilgidir.
Oktanın Motora Faydası Nedir?
Bu kısma kadar oktan ile bağlantılı olarak motor çalışma prensibi ve ne olduğundan bahsettik. Dikkat etmediğimiz ve benzinle beraber motorda sıkıştırılıp yakılan bu maddenin çok önemli bir özelliği var. O da, motorların korkulu rüyası olan “erken tutuşma”yı engellemesidir. Bu kısmı sizlere biraz açarak daha iyi kavramanızı sağlayalım.
Çok sık görülmese de ünite içerisinde sistem dışı yanmalar yaşanır. Benzin vaktinden önce pistonun itme hareketiyle oluşturduğu basınç, normalinden biraz fazla olduğu zaman, bujiden gelecek ateşleme beklenmeden kendiliğinden yanma gerçekleşir.
O yüzden yakıtta gezen oktan, gerekli düzenlemeyi yaparak, aşırı yanmaları önlemektedir. Yani sistemi belirli bir düzeyde tutarak, her yanma aşamasının düzen içerisinde olmasını sağlamaktadır. Eğer ki öyle olmasa motor ömrünün kısalması ve ondan önce düşen performans kayıpları yaşardık. İşte istasyonlarda oktanın yanında verilen rakamlar 95’ten 98’e çıktığı zaman anlattığımız riskler daha çok düşecektir.
Ateşlemeli sisteme sahip olan motorlara kalite seviyesinin daha iyi olduğu, benzinin içerisinde sayıca fazla oktan olan yakıt tercih edilir. Ancak yine de üretici firmanın motorunuz için belirlediği en uygun yakıtı almanız daha yararlı olacaktır.
Bu konuyu şu şekilde açabiliriz; benzinli motorların belirli sıkıştırma aralıkları ve orantıları vardır. O oranlar ortalama 10:1 - 12,5:1 dir. Unutmamamız gereken durumlardan biri de araçlarımızın motor tasarımları kullanabileceği yakıt cinsine göre imal edilmiştir. Mesela 4.0L bir benzinli araç motorunu ele alalım.
Bu denli geniş hacimli bir üniteye belirtilen oranların altında oktanlı yakıt koyulamaz. Örneği ters şekilde düşünürsek; 1.3L motor hacme sahip araç içinde normalinden fazla oktana sahip yakıt koyulamaz! Bilinçsiz şekilde bunu yaparsanız da yukarıda dediğimiz vuruntular yaşanır. Sonrasında ise maliyeti çok yüksek olan arızalar meydana gelebilir.
Setan Nedir?
Oktana göre daha az bilenen setan, sadece dizel araçlarda olur. Bildiğimiz üzere dizel motora sahip araçlar motorin yakıtı ile hareket etmektedir. Benzinlilere göre daha büyük yanma odalarına sahiptir ve yanma sırasında yüksek patlamalar gerçekleşir.
Mazot yakıtının tutuşma oranı benzine göre daha düşüktür. İşlenmesi daha az maliyet gerektirdiği için motorin litre fiyatı biraz daha uygundur. Setan, mazot içerisindeki alfa - metilnaftelen’in oransal olarak belirtilme şeklidir. Oktan nasıl ki benzin motorlu araçlar için oldukça önemli, setan da aynı şekilde dizel motorlar için önem arz eder.
Setanın Motora Faydası Nedir?
Mazot yakıtı içerisinde bulunan bu maddenin orantılı olmasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Ucuz ve bilinmedik şirket yakıtlarından alınmaması işte tam da bu sebeptendir. Setan yakıt içerisinde ne kadar yüksekse, motorinin tutuşma oranı da aynı oranda yükselmektedir.
Bu defa gereğinden fazla yakılan yakıtın, motorun kapasitesinden fazla çalışmasına neden olur. Oranın fazla olduğunu da ünitenin gereğinden fazla sarsıntılı ve vuruntulu çalışmasından anlayabiliriz. Yine oktanda anlattığımız gibi setanın da motorun silindir hacmi ve bir takım özelliklerine göre alınması gerektiğini söyleyelim.
Kullandığımız aracın dizel ünitesinde normalden fazla silindir adedi varsa ve setan oranı düşükse, marş sırasında motorun faaliyete geçirilmesi zorlaşır. Sonrasında istediği yanma seviyesinin yakalanamaması nedeni ile parçalar zorlanır ve deformasyonlar meydana gelir. Bu da istenmeyecek bir durumdur.
Kurşunlu ve Kurşunsuz Benzin Nedir?
Yakıt aldığımız zaman bu ibareye sıklıkla rastlarız. Aslında benzin yakıtı günümüzde tek tip olsa da adı eskiden yapılan bir değişimden kalmıştır. Önceleri benzin yakıtının değerlerini yükseltmek adına, içerisine kurşun maddesi koyulurdu.
Verim bakımından sonuçlar istenilen seviyede olsa da sonrasında ünitelere çok zarar verdiği anlaşıldı. Motorun belli parçalarını bozduğu, tıkadığı ve en önemlisi çevreyi kirlettiği gerekçesiyle kurşun maddesi benzin içerisinden kaldırıldı. İşte, benzinin artık kurşunsuz olduğunu belli etmek adına da bu şekilde isimlendirildi.
Kırsal Motorin Nedir?
Kendi kendine tutuşabilme yeteneği gösteren setandan sonra sizlere bulunduğu yakıtın tiplerinden bahsedelim. Kırsal motorin çeşitini mutlaka duymuşuzdur. Kırsal motorin eski tip, kara düzen diye tabir ettiğimiz dizel ünitelerde kullanılırdı. Litre bazlı ücreti euro dizele göre daha azdı.
O yüzden de mazotun bu tipini iş makineleri, kamyon, otobüs vb. araçlar kullanırdı. Günümüzde kırsal motorin tamamen kaldırılmıştır. Artık kullanılmama nedenlerinden biri de; içerisinde bulunan ve insan sağlığını tehdit eden kükürt oranın fazla olması.
Çağımızın yeni nesil dizel üniteleri, motorinin kükürtten arındırılmış haline göre çalışırlar. Eskiden çok fazla kilometre yapan kişiler tasarruf etmek amacıyla kırsal motorini kullanmış olsa da çevreye verdiği büyük zararın farkında olmuyorlardı. Ancak kullandığımız euro dizellerin içerisindeki kükürt oranı inanılmaz düşürülmüştür.
Yine de birçok ülke söylediğimiz maddeden dolayı dizel araçların ülke sınırlarına girmesini yasaklıyor. Mazot, fiyat ve tüketim açısından benzine göre avantajlı olduğu için ona alternatif olarak hibrit motorlar yerini almaktadır.
Bilgi amaçlı bir şey söylememiz gerekirse; Alman Volkswagen, dizel motorlu araçlara yapılan operasyonlara yönelik geliştirdiği dizel + hibrit ünitesini tanıtmıştı. Baktığımızda setanı ilgilendiren bir durum olmasa da salınan zehir gazların yeni dizel - elektrikli ünitelerde aşağı çekildiği söylenmiştir.
Biyodizel Nedir?
Biyodizel, ilk olarak yerfıstığı yağı ile çalışan bir dizel motordur. Bulunuş tarihine gittiğimizde aslında dizelin zehirli petrol yakıtı ile değil, çalışma prensibinin bitkisel yağlarla olduğunu görürüz. Günümüz dizellerinde motorin kullanıyorsak bunun nedeni motor prensiplerinin değiştirilmiş olmasıdır.
Biyodizel donmuş yağ, balık yağı ve hayvansal yağlardan da elde ediliyor. En büyük özelliği CO2 gibi zehirli gazlar bu yakıt tipinde bulunmuyor. Günümüzde kullanılan alanlar var. Aslında yeni yönetmeliğe göre 2019 yılında motorine biyodizel karıştırılması düşünülüyor. Böylelikle motor ünitesinde herhangi bir değişim yapmadan, istediğiniz gibi bu temiz dizel yakıtını kullanabiliyorsunuz.
Sizlere bu içeriğimizde araç yakıtlarının içerisindeki oktan ve setan maddelerinden bahsettik. Her zaman gördüğümüz bu ibarelerin ne işe yaradıklarını şimdi daha iyi anlamış olduk. Oktanın, motor içerisinde yanma derecelerini ayarlıyor olması ve erken tutuşmayı engellemesi bir otomobil için hayati önem taşır. Eskiden kurşunlu - kurşunsuz olarak iki kısımda koyulan benzinin, neden tek tipe çevrildiğini de sizlere açıklamış olduk.
[renkbox baslik="Common Rail Nedir? Avantajları ve Dezavantajları Nelerdir?
" link="https://bilgihanem.com/common-rail-nedir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/04/common-rail-nedir-avantajlari-ve-dezavantajlari-nelerdir.jpg" renk="mor" yenisekme="hayir"][/renkbox]
Yakıt pompalarının üzerinde pek belirtilmese de dizellerin koruyucu katkısı da setan dır. Aynı zamanda eski yıllarda kırsal motorin ismiyle satılan dizel yakıtının yüksek derecede kükürt beslediğinden bahsettik. İnsan sağlığını büyük oranda tehdit ettiği için de son yıllarda kullanımı yasaklanmıştır.
Zaten günümüz dizel araçlarının güç destekleri olsun elektronik yönetim sistemleri olsun kırsal dizel yakıtına uygun değildir. O yüzden benzin veya dizel yakıtı alırken kalite seviyesinin iyi olmasına dikkat etmeliyiz. Özellikle dizel motorlu araçlarda bilindik markalardan motorin almak faydalıdır.
Diğer türlü litre fiyatı ucuz yerlere yöneldiğimizde aslında motorumuzun arıza yapmasını da göze almış oluyoruz. Diğer bir dikkat etmemiz gereken husus da, yakıtımızı firmanın belirlediği şekilde almamızdır. Hacimlere göre yanma oranları farklı olacağından, yine şüphesiz ünite bozulmalarıyla karşılaşabiliriz.
