Arşimet Kimdir? Hayatı ve Eserleri

Araştırmayı ve problem çözmeyi seven karakteri ile Arşimet, suyun kaldırma kuvvetini bulan bilim insanıdır. Daha pek çok buluşun da sahibi olan isim, Grek bir aileden gelmektedir. İtalya’nın Sicilya bölgesinde doğan bilim insanı, astronom olan babasının yanı sıra matematik ve fizik alanlarına da küçük yaşlardan itibaren merak salmıştır.

Arşimet, İskenderiye’de gördüğü eğitim sırasında Euclid geometrisinden fazlasıyla etkilenmişti. Doğduğu kent olan Siraküza’ye yeniden dönmesiyle birlikte kendini tamamen matematik ve bilim alanlarına yöneltmiştir. Bilimi çok yönlü ele almış ve matematikten mühendisliğe pek çok alanda çalışmalar yürütmüştür.

[renkbox baslik="Alexander Graham Bell Kimdir? Hayatı ve Eserleri" link="https://bilgihanem.com/alexander-graham-bell-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/02/alexander-graham-bell-hayati.png" renk="turuncumavi" yenisekme="evet"][/renkbox]

Bilimsel çalışmalarında teknisyenlik özelliğinin ağır bastığı görülen Arşimet, matematik alanındaki çalışmaları ile karakteristik özelliklerini herkese hissettirmiştir. Çok yönlü çalışmaları olsa da gönlünde yatan çalışmalar hidrostatik ve koni kesitleridir. Problem çözmeyi seven bilim insanı, bir rivayete göre bu işi yaparken kendine yaklaşan saldırıyı fark edemediği için ölmüştür.

Arşimet Kimdir?

Milattan önceki dönemde yaşamış olan ve bilim dünyasına olan katkısı ile adından söz ettiren Arşimet, önemli bir matematikçi, astronom, mühendis ve fizikçi olarak akıllarda yer edinmiştir. Bilim alanındaki heyecanı ile bilinen Arşimet, kendi ismini verdiği doğa yasasını bulduğu sırada banyoda olduğunu unutup çıplak haliyle sokağa ‘buldum’ diyerek koşmuştur.

Hidrostatik ilkesinin temel amacını oluşturan "Arşimet İlkesi"nin içeriği, sudan daha ağır bir nesnenin suya batırılması sonunda nesnenin taşırdığı suyun ağırlığı kadar, nesne de aynı oranda ağırlık yitirmesidir. Mekanik biliminin de kurucularından olan ünlü bilim adamı, kaldıraç konusunda da önemli çalışmalar yürütmüştür.

M.Ö. 287 yılında dünyaya gözlerini açmış ve M.Ö. 212 yılında da, matematik problemi çözerken Roma askerlerinin saldırısına uğrayarak yaşamını yitirmiştir. Kuramsal matematiğin buluşunu gerçekleştiren isim olarak, dayanak gösterildiği takdirde dünyayı yerinen oynatacak gücü bulacağını iddia eden bir bilim adamıdır.

Yunan sayı sisteminin de kurucusu olan Arşimet, geometrik şekilleri incelemeye başlaması ile geometri alanındaki ilgisini de ortaya koymuştur. Siraküz kralının tacının saf altından olup olmadığını bulmasını istemesi sonucunda araştırma yaparken suyun kaldırma kuvvetini keşfetmiştir.

Arşimet’in Hayatı

Grek kökenli bir ailenin çocuğu olan Arşimet, Milattan Önce 287 yılında doğmuştur. Babası tanınmış bir astronom olan Phidias’tır. Eğitim hayatını, bilim merkezi olan İskenderiye’de tamamlamıştır. Daha sonra Sicilya’ya dönmüş ve burada matematik ile diğer bilimsel çalışmalarına yönelmiştir.

Teorik matematiğin en değerli konu olduğuna inanan Arşimet, ülkesinde matematikçi olarak değil, bir mucit olarak anılmıştır. Kral Hierro’nun Kral Ptolemy için yaptırdığı ancak bir türlü karaya indiremediği gemiyi kızaktan indirebilmek için ufak bir hareketle büyük ağırlıkları hareket ettirebilecek bir düzenek kurmuştur.

Mısırlılar için taşan Nil sularının eşit dağıtımı için Arşimet vidası olarak bilinen aracı geliştirmiştir. İlk hidrostatik kanununu ortaya koymuş ve bunu diğer temel kanunları izlemiştir. Yüzen Cisimler isimli kitabında da tüm bunları bir araya getirmiştir.

Mucidin yaşadığı dönemde Akdeniz’de Kartacalılar, Romalılar ve Yunanlar sürekli savaş halindedir. Bu yüzden bütün yaşamı savaş tehlikesi altında geçmiştir. İnsanlar ise buluşlardan daha çok savaş silahlarına değer vermiştir.

Ülkesi Roma’ya karşı Kartaca ile birleşince yaşadığı şehir Roma ordusu tarafından kuşatılmıştır. Arşimet ise zekası ile yurttaşlarına yardıma yönelmiştir.

Arşimet’in mekanik alanında yapmış olduğu buluşlar arasında bileşik makaralar, sonsuz vidalar, hidrolik vidalar ve yakan aynalar vardır. Bunlara ilişkin eserleri çok olmasa bile matematiğin geometri alanına, fiziğin statik ve hidrostatik alanlarına birçok eser bırakmıştır.

Matematiğe olan düşkünlüğünün yanı sıra fizik alanında da oldukça başarılı sayılan Arşimet’in çok sayıda icadı bulunmaktadır. Bilim dünyası için keşfettiği icatlar önemli bir değer olarak kabul edilse de, bilim alanındaki yeteneğini sıradan gören Arşimet'in, bu gelişmeleri sıradan bir icat olarak değerlendirildiği bilinmektedir.

Suyun kaldırma kuvveti Arşimet’in bilim dünyasına kazandırdığı en önemli buluşlarından biridir. Mısır tarlalarının sulanmasında önemli bir yere sahip olan su vidaları da Arşimet tarafından icat edilmiştir. En büyük tutkusu olan matematik problemi çözerken Romalı askerler tarafından öldürülmüş olması da, Arşimet’in hayatı ile ilgili bilinmesi gerekenler arasındadır.

Arşimet’in Siraküza Savunmasındaki Önemi

M.Ö. 216 yılında Arşimet’in akrabalarından bir olduğu söylenen Siraküza Kralı Hieron ölmüştür. İkinci Pön Savaşı sonunda şehir yenilgiye uğramış ve Kartacalılarla birleşme kabul edilmiştir. Romalılar ise ünlü konsüllerinden olan Claudius Marcellus’u bir orduyla Siraküza’ya göndermiştir.

Siyaset alanlarından hep uzak duran Arşimet, yurttaşlarının şehir savunmasına onun zekasına duydukları ihtiyaca karşılık vermiştir. Romalılar ise Arşimet’in bir mucit ve mühendis olarak yaratıcı kabiliyetini bu şekilde öğrenmiştir.

Bir gün kıyıdaki şehir surlarına kadar sokulan bir Roma savaş gemisi, dev bir kerpeten ile karşılaşmıştır. Duvarların arkasından çıkan bu alet, gemiyi pruvasından yakalamış ve kıstırarak parçalamıştır.

Kaldıraç kolları ve dönel kasnakları yardımıyla işleyen alet, Arşimet’in icadıdır. Bu şekilde kaldıraç mekanizması ilk kez kullanılmıştır. Surların arkasına yerleştirilen dev mancınıklar, düşman üzerine ağır oklar ve taşlar yağdırmıştır. Güvertesi ve bordası delinen gemiler parçalanmıştır. Gemidekilerin üzerine düzen taşlar nedeniyle düşman ağır kayıplar vermiştir.

Arşimet’in güneş ışınlarını büyük bir ayna aracılığıyla düşman üzerine yansıtıp gemileri ateşe vermeyi başardığı da söylenmektedir. Mucidin icat ettiği makineler, Romalıların gözlerini korkutmuş ve surların üzerinde bir ip ya da değnek gördükleri zaman, bir makine olduğunu sanarak kaçışmıştır. Claudius Marcellus ise Arşimet ile baş edemeyeceklerini anlayarak düşmanına hayran kalmıştır.

Marcellus, Siraküza’yı kuşattığı zaman, Arşimet’in silahları nedeniyle şehri almakta zorlanmıştır. Mekanik düzenekler kuran Arşimet, bazı bilimsel kurallardan ilham almıştır. Makaralar yardımıyla çok ağır taşları, burçlara kadar çıkarmıştır. Mancınıklarla bu taşlar çok uzaklara fırlatılabilmiştir.

Tüm bu savunmaya karşın M.Ö. 212 yılında Romalılar Siraküza’yı kuşatmış ve şehrin ileri gelenleriyle birlikte Arşimet’i de öldürmüştür. Bu sırada Arşimet kum üzerine çizdiği çemberlerle hesaplar yapmaktaydı. Bu nedenle kendisini öldürmek için gelen Romalı askeri fark etmemiştir.

Arşimet’in Romalı askere “çemberlerime dokunma” dediği ve kesik başının çemberlerin arasına düştüğü söylenmektedir. Bu, Arşimet’in ölümüyle ilgili ilk rivayettir.

Başka bir rivayete göre; bir Romalı askerin onu Macellus’a götürmek istediği ancak kendisinin çalışmakta olduğu problemi çözdükten sonra gideceğini söylemesi ile öldürülmüştür.

Üçüncü bir rivayette göreyse Arşimet, kendini problem çözmeye kaptırdığı için gelen askeri fark etmemiş ve çalışmalarına devam etmiştir. Romalı asker ise onu orada öldürmüştür.

Arşimet’in Bilime Katkıları ve Buluşları

Arşimet’in astronomiden matematiğe, geometriden fiziğe kadar birçok alanda bilime katkısı olmuştur. Hatta ölümünden çok uzun yıllar sonra bile Arşimet’in çalışmalarından esinlenilerek icatlar yapılmıştır.

Arşimet’in buluş ve katkılarını; mekanik, geometri, matematik ve hidrostatik olarak dört grupta toplayabiliriz.

Hidrostatik Alanında Buluşları ve Katkıları

Kendi adıyla tanınan “sıvıların dengesi kanunu” en önemli katkısıdır. Suya batırılan bir cismin taşırdığı suyun ağırlığı, kadar kendi ağırlığından kaybettiğini fark etmiştir. Ünlü hamam hikayesi de bu şekilde ortaya çıkmıştır.

Söylendiği üzere; bir gün Kral II Hieron yaptırmış olduğu altın tacın içine kuyumcunun gümüş karıştırdığından kuşkulanmıştır. Bunun için Arşimet’e ulaşmıştır. Sorun üzerine bir süre düşünen Arşimet, yıkanmak için gittiği hamamda, havuzun içindeyken ağırlığının azaldığını hissetmiş ve “eureka, eureka” diye hamamdan çıplak bir şekilde çıkmıştır.

Arşimet’in bulduğu şey, su içine daldırılan bir cismin taşırdığı suyun ağırlığı kadar, ağırlığını kaybetmesidir. Taç için verilen altının taşıdığı su ile tacın taşırdığı su karşılaştırıldığı zaman sorunun çözümü bulunabilmiştir.

Mekanik Alanında Buluşları ve Katkıları

Mucidin mekanik alanındaki başarısı Siraküza savunması ile kanıtlanmıştır. Bileşik makaralar, sonsuz vidaları, hidrolik vidalar ve yakan aynalar bunların başında gelmektedir. Mekanik alanda bir eser bırakmamasına karşın ilk defa denge prensiplerini ortaya koyan bilim insanı olmuştur.

Arşimet’in denge konusunda ortaya koyduğu prensiplerin başında, “eşit kollara asılmış eşit ağırlıklar dengede kalır” kuralı gelmektedir. Bir diğer prensip ise eşit olmayan ağırlıklar eşit olmayan kollarda koşullar sağlandığı zaman dengede kalır olmuştur. Koşul ise f1 * a = f2 * b formülüne bağlanmıştır.

Bunlara dayanarak, “Bana bir dayanak noktası verin Dünya’yı yerinden oynatayım,” sözünü dile getirmiştir.

Matematik Alanında Buluşları ve Katkıları

Arşimet’in matematik başarılarının başında, eğri yüzeylerin alanlarını bulmak için geliştirdiği yöntemler gelmektedir. Bir parabol kesmesini dörtgenleştirirken, sonsuz küçükler hesabına yaklaşmıştır.

Sonsuz küçükler hesabı, bir alana tasavvur edilebilecek en küçük parçadan daha da küçük bir parçayı matematiksek olarak ekleyebilmektir. Bu hesabın çok büyük bir tarihi değeri vardır.

Sonrasında ise modern matematiğin gelişmesinin temelini oluşturmuş. Newton ile Leibniz’in bulduğu diferansiyel denklemler ve integral hesabı için iyi bir temel yaratmıştır.

Parabolün Dörtgenleştirilmesi adlı kitabında, tüketme metodu ile bir parabol kesmesinin alanının, aynı tabana ve yüksekliğe sahip bir üçgenin alanının 4/3’üne eşit olduğunu ispatlamıştır.

Geometri Alanında Buluşları ve Katkıları

Arşimet’in geometriye yapmış olduğu en önemli katkılardan birisi, bir kürenin yüzölçümünün 4 * π * r² ve hacminin 4/3 * π * r³’e eşit olduğunu kanıtlamasıdır. Arşimet’in en parlak matematik başarılarından bir diğeri ise eğri yüzeylerin alanlarını bulmak için geliştirdiği yöntemlerdir.

[renkbox baslik="Galileo Galilei Kimdir? Hayatı ve Eserleri" link="https://bilgihanem.com/galileo-galilei-kimdir/" resim="https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/06/galileo-kimdir-hayati-eserleri-buluslari.jpg" renk="siyah" yenisekme="hayir"][/renkbox]

Bir dairenin alanının, tabanı bu dairenin çevresine ve yüksekliği ise yarıçapına eşit bir üçgenin alanına eşit olduğunu kanıtlayarak pi değerinin 3 + 1/7 ve 3 + 10/71 arasında bulunduğunu göstermiştir.

Arşimet’in Eserleri

Arşimet’in bilime olan merakı neticesinde yaptığı çalışmalar, bilim dünyasına pek çok eser kazandırmasına neden olmuştur. Önemli eserleri arasında yer alan Küre ve Silindir Yüzeyi Üzerine adındaki eseri kendisi için küçük ancak insanlık için büyük adımlardan biri olmuştur.

Denge konusuna da bir hayli ilgili olan Arşimet, Düzlemlerin Dengesi ve Çekim Merkezleri çalışmasını yapmıştır. İkinci Derecede Paraboller, Mekanik Teoremlerin Yöntemi, Konoidler Üzerine, Yüzen Cisimler Üzerine, Dairenin Ölçülmesi gibi eserleri de, Arşimet’in öne çıkan eserleri arasındadır.

Tarihin çok eski yıllarında yaşamış ve bilimsel çalışmalarını yapmış olmasına rağmen, icatlarından ve eserlerinden halen pek çok insan yararlanmaktadır. Bu sebeple bilim tutkusu ile geçirdiği yaşamı boyunca her daim insanlar için faydalı işlere imza atmıştır.